Kültürel miras sadece anıtlar ve nesne koleksiyonlarıyla sınırlı değildir. Aynı zamanda sözlü gelenekler, sahne sanatları, sosyal pratikler, ritüeller ve festival etkinlikleri, doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar veya geleneksel el sanatları için gerekli bilgi ve beceriler gibi atalarımızdan miras kalan ve torunlarımıza aktarılan gelenekleri veya yaşayan ifadeleri de içerir. Fransa’da ise çok az şey ülkenin bagetinden daha Fransız olabilir bu sebeple UNESCO tarafından da “somut olmayan kültürel miras” olarak onurlandırılmıştır.
Gevrek bir kabuğa ve yumuşak, kabarık bir iç kısma sahip uzun, ince somun ekmek olan baget, Fransız mutfağının ve kültürünün temelidir.
UNESCO, 30 Kasım 2022 tarihinde “baget kültürünü” insanlığın somut olmayan kültürel mirası listesine eklediğinde bir ürünü değil, kültürel bir pratiği tanımıştır. Burada söz konusu olan bageti niteliksel ya da ticari açıdan ayırt etmek değildir söz konusu olan. Esasında, zanaatkâr fırıncıların bilgi birikimini tanımak, tüm sektörün (değirmenciler, tahıl yetiştiricileri, çalışanlar ve çıraklar, sanayiciler, değirmenciler, vb) değerini arttırmak, hamuru getirmesi için bir çocuğu gönderme geleneği, “iyi pişmiş” olmasını tercih edip etmemek gibi jest ve alışkanlıkları teşvik etmektir.
Baget, Fransız kültüründe o kadar önemlidir ki 1993 yılında, Fransa’da geleneksel bageti tanımlayan ve belirli malzemeler ve tekniklerle yapılmasını gerektiren bir yasa çıkarıldı. Bu yasa, Fransa’daki bagetlerin kültürel mirasının korunmasına yardımcı olur. Fırıncılar federasyonu başkanı Dominique Anract bir basın açıklamasında, “Baget un, su, tuz, maya ve ustanın bilgi birikimidir,” demiştir (Drury, 2022). Fransız pastanesi Monique’de Yönetici Aşçı Maxime Montay, ‘Fransız yasalarına göre baget sadece un, tuz, su ve maya ile yapılmalıdır. Boyu 65 cm olmalıdır ancak boyu 1 metreye kadar çıkabilmektedir. Ayrıca ekmeğin satıldığı yerde pişirilmesi gerekir. Dondurulamaz ve hiçbir koruyucu kullanılamaz,’ demiştir (Tripathi, 2023). Ancak günümüzde buğdaya farklı tahılların eklendiği birçok varyasyonlar mevcut.
Baget Ekmeği Nasıl Ortaya Çıktı?
Baget ekmeğini sıradan ekmekten ayıran ve onu özel kılan olay ya da olaylar nedir? Bunun üzerine söylenen birçok hikaye olsa da kesin kökeni bilinmemekte. Ancak bagetin birkaç ilginç hikayesi var. Ünlü bir hikayesi, Napolyon Bonapart’a atıfta bulunur. Montay, “Ekmeğin askerlerinin ceplerine sığması veya koltuklarının altında kolayca taşınabilmesi için daha uzun ve daha ince yapılmasını emrettiği söyleniyor” diyor. “Bugün bile Fransızların çoğunun kollarının altında baget taşıdığını görürsünüz,” diye eklemiştir (Tripathi, 2023).
Fransız Devrimi öncesi köylüler kepekten ekmek yapıp yerdi ve sadece aristokratlar buğdaydan yapılan beyaz ekmek yerdi. Hatta bu sebep; ekmeğin Fransız Devrimi’nin nedeni bile olduğu söylenmekte, çünkü ekmek Fransız diyetinin temel dayanağı olduğundan ve köylülerin kıtlık yaşarken soyluların kıtır beyaz ekmekleri yediklerini görünce isyan çıkardıklarına işaret ediyor. Devrim sonrası ise hükümet 1793’te “tüm fırıncıların yalnızca bir tür ekmek yapmasına yoksa hapis cezasına çarptırılmalarını” kararlaştırdı. On yıllar boyunca buğday ucuzladıkça buğdaydan yapılan bagetler de yaygınlaştı.
Bir başka hikaye ise, fırıncıların 22:00 ile 04:00 arasında çalışmasını yasaklayan ve ekmeğin kahvaltı için zamanında veya fırınların çalışma saatlerinde pişirilmesini imkansız kılan 1920 tarihli bir Fransız yasaya işaret ediyor. Bu kriz, ekmeğin daha hızlı pişmesini sağlayan uzun, ince bagetlere dönüştürülmesiyle çözüldü. Montay, bir bagetin pişmesinin sadece 10-15 dakika sürdüğünü, bir somun ekmeğin ise bir saat sürdüğünü açıklıyor. “Ve bu sadece pişirme süresi. Bir somun ekmek yapmanın genel süreci, bir baget yapmaktan çok daha uzundur” diyor (Tripathi, 2023).
Sevilen başka bir efsane, 1898’de Paris metrosunun inşasıyla ilgilidir. Projede çalışmak üzere Fransa’nın dört bir yanından işçiler getirildi ve ekmeklerini kesmek için bıçak taşıdılar. Tartışmalar genellikle bıçaklı kavgalara da yol açtı. Bunun üzerine metro yönetimi, fırıncılardan elle parçalanabilecek bir ekmek yapmalarını istedi. Böylece baget doğdu ve bıçağa olan ihtiyaç ortadan kalktı.
Toplumsal Önem:
Bagetler, Fransız mutfağının vazgeçilmezi olmasının yanı sıra toplumsal bir öneme de sahiptir. Bu sosyalleşme, bir de aracı niteliğindedir: Bir baget satın almak, Fransa’da genellikle sosyal bir aktiviteye karşılık gelir ve insanlar bir baget almak ve fırıncı ve diğer müşterilerle sohbet etmek için genellikle yerel boulangerie‘ye (yerel fırın) uğrarlar. Dolayısıyla bir baget satın almanın bu sosyal yönü, Fransız kültürünün önemli bir parçasıdır. UNESCO Şefi Audrey Asoulay, “[baget] Fransız yaşam tarzının bir kutlamasıdır. Baget, günlük bir ritüel, yemeğin yapılandırıcı bir unsuru, paylaşma ve şenlikle eşanlamlı. Bu becerilerin ve sosyal alışkanlıkların gelecekte de var olmaya devam etmesi önemli.”
Sanattaki Temsili
Sanatta ekmek, Hristiyan uygarlıklarında İsa’nın bedeninin sembolü olması nedeniyle ressamlar için favori bir çalışma nesnesi olmuştur. Hristiyan dininin Kutsal Yazılarında ekmekle ilgili yaklaşık dört yüz referans bulunmaktadır.
Bagetler, Fransız sanatında, özellikle natürmort resimlerinde sıklıkla tasvir edilir. Fransız kültürünü ve mutfağını temsil etmek için kullanılırlar ve genellikle Fransa’daki günlük hayatı tasvir eden resimlerde yer alırlar.
Lubin Bauguin, Natürmort ve Satranç Tahtası, 1640
Albert Dubois-Pillet – Lady Carrying Bread, 1888
Ekmek Taşıyan Kadın, empresyonist ressam Albert Dubois-Pillet tarafından 1888 yılında yapılmış bir tablodur.
Jean Hélion, Baget ile Natürmort, 1928
Erik Dietman – Pain, 1967
Erik Dietman, ekmek kelimesini görmenizi ve okumanızı sağlayan bir çalışma yaratır. Ancak bu kelime İngilizce’de aynı anlama gelmiyor. Sıra dışı sanatçı Erik Dietman’ın hayatı boyunca ürettiği pek çok dil ve malzeme oyununun arasında, 1967 tarihli, pişmiş ekmeğin içine kalıplanmış PAIN harflerinden oluşan bu eser de yer alıyor. Fransızca konuşan bir izleyici için eser kendi adına konuşur aslında çünkü kelime yapıldığı şeye ekmeğe atıfta bulunur ve gündelik hayatın en gündelik ve gerekli unsurunu ele alır. Ancak İngilizce konuşan bir izleyici için ise bu sözcük acı anlamına gelir ve anlamı bagetlerin önüne geçer adeta. Ekmek ve acı, tıpkı dili sürekli yenileme ve şaşırtma ihtiyacı gibi, sanatçının ikircikli kişiliğini yansıtır bir bakıma.
Modadaki Yeri
1997’de Fendi, adını kadınların Fransız somun ekmeğini kollarının altında taşıma biçiminden alan Baget çantasını piyasaya sürdü. Baget çanta 25. yılını Eylül ayında New York Moda Haftası’nda kutladı.
Sex and The City hayranlarının anılarına kazınmış pek çok anın içinde bir üçüncü sezonun bir sahnesinde Carrie Bradshaw silahlı bir soyguncuyla karşılaşması, Fendi’nin kültleşmiş Baget’inin pop kültür tarihindeki önemini pekiştirişi bulunur. Hırsız, çantasını vermesini istediğinde, perişan haldeki Carrie, onu unutulmaz bir şekilde düzeltir: ”This is not a bag, it’s a baguette!” diyen Carrie Bradshaw ile Fendi de Baguette çantalarını popüler bir kültür ikonu olarak pekiştirdi.
Kaynakça:
”The Baguette: a Symbol of French Culture”. Google arts and culture. Web, 14.03.2023
”Le pain dans l’art contemporain”. Arts Plastiques. Web, 14.03.2023
”La civilisation de la baguette”. L’Histoire. Web, 14.03.2023
”The French Baguette Is Now a UNESCO-Certified Piece of “Intangible Cultural Heritage”. Hyprebeast. Web, 15.03.2023
”Baguette: A symbol of French culture going global”. Btmag. Web, 15.03.2023
”French baguette gets Unesco heritage status”. BBC. Web, 15.03.2023
”What links baguettes, bees and bear hunts? All join Unesco ‘human treasures’ list”. The Gurardian. Web, 15.03.2023
Görseller:
Elliot Erwitt / Magnum, The Atlantic
The Baguette: a Symbol of French Culture
Jean Hélion, Baget ile Natürmort
Lubin Bauguin, Natürmort ve Satranç Tahtası
