Her yıl sahneye konulan Fındıkkıran Balesi bu yıl da bale severleri masalsı bir kış yolculuğuna çıkardı. Şu anda Ankara, İstanbul, İzmir ve Antalya Devlet Opera ve Balesi’nde sahnelenen Fındıkkıran, iki perdelik bir rüyayı seyirciyle buluşturdu. Dünya bale tarihine Çaykovski’nin, E.T.A. Hoffman’ın Fındıkkıran ve Fareler Kralı öyküsünden esinlenilerek bestelediği eser Marius Petipa tarafından baleye uyarlanarak girmiştir. Kullanılan dekorlar, tasarlanan kostümlerle bu masalı bir gerçeğe dönüştüren Devlet Opera ve Balesi’nden Mehmet Balkan, bu eserin reji ve koreograflığını üstlenirken, Lale Balkan ise eseri sahneye koyan isim oldu. Bu yazıda ise Fındıkkıran Balesi’nin büyülü dünyası ile tanışacaksınız.
Fındıkkıran Masalının Baleye Dönüşmesi
Ernst Theodor Amadeus Hoffmann’ın 1815 yılında Fındıkkıran ve Fareler Kralı ismiyle yazdığı öykü, Fındıkkıran balesinin çıkış noktasıdır. Fındıkkıran’ın ilk versiyonu olan bu öyküde daha çok bilinçaltı ve korku ögeleri ön plandadır. Ancak 1844 yılında Fransız yazar Alexander Dumas bu eseri korku ögelerinden arındırarak bir çocuk masalı hâline getirmiştir. Böylelikle Fındıkkıran bir masal olarak anlatılmaya başlanmıştır.
1890’lı yıllarda St. Petersburg Kraliyet Tiyatroları yönetmeni Ivan Vselovojsky, Fındıkkıran’ın bir bale eseri olarak sergilenebileceğini düşündüğünde koreograf Marius Petipa’dan masalı baleye uyarlamasını istemiştir. Petipa, bu eserin bestelenmesini en iyi yapacak kişinin Çaykovski olduğunu düşünerek ona bu görevi vermiştir. Çaykovski başlarda eserin konusunu beğenmese de daha sonra kariyerinin en başarılı eserlerinden birini yaratmıştır.
Eseri bir bale klasiğine dönüştüren en önemli kişilerden biri de, Petipa provalar sırasında rahatsızlandığı için onun yerine getirilen, Lev Ivanov olmuştur. Fındıkkıran balesinin en önemli varyasyonlarından Kar Taneleri ve Şeker Perisi danslarını esere dahil eden de Ivanov’dur. Bu varyasyonlarda kullanılan müziklerin etkisiyle Fındıkkıran Balesi Çaykovski’nin öne çıktığı bir eser olmuştur. Beklenenin aksine eser ilk sahneye konulduğunda izleyiciler tarafından hiç beğenilmemiş ve popülerlik kazanması Çaykovski’nin ölümünden çok sonra olmuştur.
Pyotr İlyiç Çaykovski Kimdir?
7 Mayıs 1840’ta doğan Çaykovski, babası her ne kadar karşı olursa olsun hayatı boyunca müzikle uğraşmıştır. İlk önce devlet memuru olmak için İmparatorluk Hukuk Okulu’nda eğitim görmüştür. Ardından kendi hayat yolunu çizmeye karar vermiştir. Önce Rus Müzik Kurumu’nda eğitim alan besteci, daha sonra St. Petersburg Konservatuvarı’nın açılmasıyla eğitimini orada tamamlamıştır.
Günümüzün en ünlü klasik müzik bestecilerinden biri olsa da yaşadığı dönemlerde psikolojik krizler yaşamış, uzun süren depresyonlar yaşamıştır. Çatışmalarla dolu evliliği başta olmak üzere eserlerinin hak ettiği değeri görememesi bu psikolojik durumların başında gelmiştir. Ancak yaşı ilerleyip, eserlerinin sayısı arttıkça Çaykovski’nin gördüğü değer artmıştır. Hatta Çar tarafından maaşa bağlanmış ve dünya etrafında eserleri konserlerle seyirciye sunulmuştur.
İlk senfonisi “Kışta Gündüz Düşleri” olan Çaykovski’nin unutulmaz eserleri Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel ve 1891’de bestelediği Fındıkkıran’dır. 6 Kasım 1893’te koleradan öldüğü söylense de birçok kaynak aslında intihar ettiği kanısındadır.
1.Perde
Parti Sahnesi
Hikâyemiz 1850’li yıllarda Almanya’da, bir belediye başkanının evinde başlar. Nurnberg Belediye Başkanı’nın kızı Clara ise baş karakterimizdir. Birçok aile dostları onların evinde noel kutlaması için toplanmışlardır. Gecenin gözde konuğu olan Doktor Drosselmeyer, Clara’nın amcasıdır. Çocuklarla oyunlar oynar, onlara sihirbazlık gösterileri yapar ve herkesi eğlendirir.
Dr. Drosselmeyer’in Clara’ya aldığı Fındıkkıran oyuncağı herkesin ilgisini çeker. O gece verilen en güzel hediyedir. Clara’nın kardeşi hediyeyi onun elinden almaya çalışırken oyuncağı kırar. Ancak amcaları oyuncağı tamir eder ve misafirlerin ayrılmasıyla parti sona erer.
Savaş Sahnesi
Misafirler ayrıldıktan ve herkes odasına çekildikten sonra Clara, Fındıkkıran’ına sarılarak salonda uyuyakalır. Birden duyduğu sesler yüzünden uyandığında, salonu farelerin bastığını görür. Amcası da bu sesleri duyup salona gelmiştir. Birlikte farelerle savaşmaya çalışırlar ancak başaramazlar. Tam da bu esnada Fındıkkıran bir insana dönüşerek canlanır. Fındıkkıran’ın emrindeki kurşun askerler ve Fareler Kralı’nın emrindeki fareler arasında bir savaş başlar. Savaşı fareler kazanır ve Fındıkkıran yerde cansız yatmaktadır. Clara onun için gözyaşı dökerken Fındıkkıran canlanır ve yakışıklı bir prense dönüşür.
Karlar Ülkesi Sahnesi
Prens, İyilik Perisi’nin de yardımıyla Clara’yı alır ve Karlar Ülkesi’ne götürür. Burada Kar Taneleri, Clara’yı bir dansla karşılar ve Clara büyülenmiş gibi onları izler. Bu sahnede Kar Taneleri kalabalık bir ekiple uzun bir varyasyon sergilerler ve sahnenin yukarısından kar taneleri düşmeye başlar. Eserde yer alan en ünlü danslardan biri olan bu büyülü sahnenin sonunda perde kapanır.
2.Perde
Dans Sahneleri
Bu sahnede ise uzak ülkelerin şekerlemeleri, İyilik Perisi tarafından birer dansçıya dönüştürülmüştür ve ikinci perdede onların danslarını izleriz.
Perde açıldığında seyirciyi bir boğa dekoru karşılar. İlk varyasyon İspanyol Dansı’dır. Bu dansta İspanyol ezgileri duyarız ve uzun etekleri, kültürel danslarıyla İspanyol dansçıları izleriz. İspanyol Dansı, balede her zaman enerji yükselten ve sahneye damga vuran bir dans türüdür.
Onların ardından sahnede Arap Dansı için sadece bir minder görürüz. Hem etkileyici hem de duygusal müziği ile Arap kültürünü yansıtan bir dans izleriz. Arap kızın hareketlerindeki his ve çift arasındaki aşk seyirciye geçer. Farklı uyarlamalarda, çift yerine üç Arap kızı da sahnede yer alabilir. Arap Dansı, Fındıkkıran seyircilerinin günler sonra bile videolarını açıp izlediği varyasyonlardan biridir.
Sıradaki varyasyon ise Rus Dansı’dır ve bizi dört balet karşılar. Arap dansının ardından sahnedeki hüznü güçlü hareketleriyle dağıtırlar ve dönüşleri, zıplamalarıyla seyirciyi hayran bırakırlar. Baledeki en zor hareketlerden hem zıplamaları hem dönüşleriyle öne çıkarlar.
Onların ardından sahneye çıkan varyasyon Çinli Dansı’dır. Sevinçli yüz ifadeleri, zıplamaları ve kültürel farklılıklarıyla seyircide mutluluk uyandırırlar. Clara’nın onlara katılması ise varyasyonu daha keyifli bir hâle getirir.
Son dans ise Çiçek Valsi’dir. Eserdeki bu vals, çiçeklerin ve eşlerinin uyumuyla kendisine hayran bırakır. Giydikleri kostüm ve hareketlerindeki naiflikle adeta gerçek birer çiçeğe bürünmüştür dansçılar. Çiçek Valsi, sahnedeki sanatçılar tarafından büyük bir koordinasyon gerektiren danslardandır.
Sahnenin son dansı ise Prens ve Şeker Perisi’nin dansıdır. İkisinin gerçekleştirdiği pas de deux, yani ikili dans, izleyenleri duygusallaştıracak ve içine işleyecek bir varyasyondur. Daha sonrasında ise Prens’in ve Şeker Perisi’nin ayrı ayrı danslarını görürüz. Bu kısmın eserin en duygusal yoğunluğu olan bölümü olduğu söylenebilir. Mutlaka izlemenizi öneriyoruz:
Son
Ülkelerin danslarını izleyen, onlara katılan Clara birden kendisini evinin salonunda Fındıkkıran’ına sarılmış bir hâlde bulur. Etrafına şaşkınlıkla bakan Clara her şeyin bir rüya olduğunu fark eder. Hiçbir zaman Prens ile tanışmamış, Karlar Ülkesi’ne gitmemiş ve diğer ülkelerin dansçılarıyla dans etmemiştir. Tüm bu hayal kırıklığının verdiği üzüntüyle Fındıkkıran’ına sarılan Clara odasına çıkar. Seyirci de salondan çıktığında tüm bale gösterisi bir rüyaymış ve sona ermiş gibi buruk bir sevinç duyar.
Her notası seyirciye ayrı işleyen müzikleri, masalsı hikayesi, dekorları ve kostümleriyle Fındıkkıran Balesi bu kış da izleyiciyle buluşmuş ve geleneği başarıya sürdürmüştür.
Kaynakça
“Fındıkkıran”. Devlet Opera ve Balesi. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2023.
İzmir Devlet Opera ve Balesi. Fındıkkıran Dergisi. 2018/2019
”E.T.A. Hoffmann ve Fındıkkıran Balesi’nin Öyküsü.” Sanattan Yansımalar. 07.11.2017
Öne çıkan görsel:
“Ankara Devlet Opera ve Balesi”. 6.02.2018 Kültür Sanat Haritası.
Görseller:
“Fındıkkıran Galeri” Ankara Devlet Opera ve Balesi. TC Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2023.
”THE RUSSIAN ROMANTIC COMPOSER – PYOTR ILYICH TCHAIKOVSKY (1840-1893)”. 27.03.2023. The Masters Music School.
“A Visual History of ‘The Nutcracker in 100 Photos”. HuffPost Entertainment. 24.12.2015
