Femme Fatale: Sanat Tarihi’nin Kötü Kadınları ve Tasvirleri

“Femme fatale” terimi, Fransızca kökenli olup İngilizcede “ölümcül kadın” veya “tuzak kurucu kadın” anlamına gelir. Bu terim, genellikle bir kadının çekici, gizemli ve baştan çıkarıcı özelliklerini vurgular. Edebiyatta ve sinemada, ölümcül karakterler genellikle erkekleri kendi amaçları doğrultusunda manipüle edilen ve genellikle onları felakete sürükleyen kadınlar olarak tasvir edilir.

Sanat Tarihindeki Tasviri

Edebiyat ve sanatta, femme fatale tipik olarak çekiciliğini, zekasını ve cinselliğini kullanarak erkekleri kendi çıkarı için manipüle eden ve çoğu zaman onları çöküşe sürükleyen güzel ve esrarengiz bir kadın olarak tasvir edilir. Genellikle tehlike, aldatma ve ahlaki belirsizlikle ilişkilendirilir.

Femme Fatale teması, özellikle 19. ve 20. yüzyıl sanatında sıklıkla rastlanan bir durumdur. Örneğin, ünlü ressam Gustav Klimt’in “The Woman in Gold” adlı eserinde, Femme Fatale’in karakteri belirgin bir şekilde işlenmiştir. Kadın figürü, hem çekici hem de gizemli bir şekilde tasvir edilmiştir.

Zamanla, femme fatale arketipi modern hikâye anlatımında da gelişmiştir. Artık bu karakterler, yalnızca baştan çıkarıcı değil, aynı zamanda ayrıntılı karakter gelişimi ve karmaşık motivasyonlara sahip olabilen şekiller olarak da tasvir edilebilmiştir. Bu, arketipin daha fazla çeşitlilik kazandırmasına ve çeşitli medya türlerinde farklı verimliliklerin kullanılmasına olanak sağlamıştır.

İşte geçmişten günümüze bilinen, femme fatale tasvirini tam anlamıyla yaşayan ve yaşatan kötü kadınlar.

Lilith ve Yılanları: Mitolojik Femme Fatale İkonu

Lilith, mitolojik kökenleriyle femme fatale figürünün en eski temsilcilerinden biridir. Mitolojik hikayelerdeki derinliğinden dolayı unutulmaz bir figür olmuştur. Musevilik mitlerinde Adem‘in ilk eşi olarak geçen Lilith, güzelliği ve çekiciliğiyle bir femme fatale olarak kabul edilebilir. Kızıl, uzun saçlı cinselliği ön planda tutan bir kadın olarak tasvir edilmesi nedeniyle de bu listeye girmeye hak kazanıyor esasında.

Efsaneye göre, Lilith, Adem’e itaat etmeyi reddederek eşitlik talep ettiği için Cennet’ten kovulmuştur. Bu duruşu onu güçlü ve bağımsız bir kadın olarak betimler. Bazı versiyonlarda ise Cennet’ten ayrıldıktan sonra yılanlarla bir bağ kurduğu söylenir. Bu yılan bağlantısı mitolojik ve sembolik bir derinliğe işaret eder. Yılanlar bir yandan bilgeliğin ve sırların taşıyıcıları olarak kabul edilirken, diğer yandan korku ve tehlikenin sembolü olarak da algılanabilirler. Lilith’in yılanlarla ilişkilendirilmesi, onun karmaşık ve gizemli doğasını vurgular. Lilith’in kararlılığı ve kendine olan güveni, onu tarihsel bir ikon haline getirir. Aynı zamanda Lilith’in mitolojik kökenleri, farklı kültürlerde çeşitli yorumlara yol açmıştır. Yahudi mitolojisinde ilk kadın olarak kabul edilirken, Babil mitolojisinde rüya demonlarından biri olarak anılmıştır. Orta Çağ’da ise, Hristiyanlık ve Kabala geleneğinde şeytani bir figür olarak tasvir edilmiştir. Bu tasvirlerin tümünde de kötü kadın imajını verecek şekilde geçmektedir.

Salomé: Kötülüğün Dansı

Sanat tarihinin en etkileyici ve gizemli kadın figürlerinden biri olan Salomé, tutku, ihtiras ve ihanetin çarpıcı bir örneği olan hikayesiyle femme fatale tasvirine uygun karakterler arasında gösterilebilecek konumdadır. Antik çağlarda yaşayan bu güzel genç kadın, hem cazibesi hem de entrikalarıyla ün salmıştır. Mitlerde, Salomé genellikle ahlaki değerlerden yoksun olarak tasvir edilir.

Mitolojide Salomé’nin en tanınmış hikâyesi, onun unutulmaz dansıyla ilgilidir. Onun dansı kudretli Kral Herodes‘i büyüler ve Salomé’nin büyüsüne kapılan Kral ona dilediğini vereceğini söyler. Bu doğrultuda asıl istediği Kral’ın ağabeyi olan Salomé, ona erişemediği için öfkesinden ve kininden ağabeyi Yahya‘nın başını ister. Salomé’nin etkisinden dolayı gözü hiçbir şeyi görmeyen Kral Herodes, gümüş bir tepside istediğini ona vermiştir. Kral Herodes’i etkileyerek, istediğini elde etmeye çalışması, kendi çıkarları için başvurduğu manipülasyonunun bir yansımasıdır aslında. Yaptığı “Yedi Peçenin Dansı”nın aynı zamanda erotik unsurlar içerdiği de söylenmiştir. Bu da onu tıpkı femme fatale figürünü yansıtacak şekilde, “şehvetli ve erkekleri kötülüğe çeken bir kadın” olarak göstermiştir.

Kleopatra: Acımasızlığın Gölgesindeki Kraliçe

Kleopatra, Mısır’ın son bağımsız Firavunu olarak bilinir. M.Ö. 69 – M.Ö. 30 yılları arasında hüküm sürmüş ve antik dünyanın en etkileyici liderlerinden biri olmayı başarmıştır. Çok dilliliği, zekası ve stratejik becerileriyle tanınır. Aynı zamanda Yunan biyografi yazarı Plutarch, Kleopatra’nın çekiciliği ve karşı konulmazlığı hakkında yazmıştır. Plutarch, “Kleopatra’nın Yaşamı” adlı eserinde, Kleopatra’nın güzelliği, zekası ve etkileyici kişiliğinden ayrıntılı bir şekilde bahseder. Ona göre, Kleopatra insanları büyülüyordur. Ayrıca Plutarch, Kleopatra’nın politik zekasını ve iletişim becerilerini de övmüş ve onu tarihin unutulmaz kadın liderlerinden biri olarak nitelendirmiştir. Plutarch’ın bu açıklamaları, Kleopatra’nın nihai femme fatale olduğuna dair mitini sürdürmüştür. Ancak Kleopatra bunlarla yetinmemiştir.

Romalı general Jül Sezar ve ardından Mark Antony gibi büyük isimlerle ilişki yaşayarak tarihe geçmiştir. Bu ilişkiler, Mısır’ın bağımsızlığını ve hükümetin devamını sağlama amacı taşıdığı kadar, kendini koruma amacı da taşımıştır. Çekiciliği ve siyasi zekası, döneminin erkeklerini büyülemiş ve politik oyunları etkilemiştir. Kleopatra’nın kötülükleri, politik entrikalar ve kendi çıkarları için stratejik hamleler yapmasıyla ilgilidir. Kararlarını kendi hükümetinin ve halkının çıkarlarına göre aldığı gibi, kendi kişisel çıkarları için de almıştır.

Kleopatra’nın kötü kadın tasvirini yansıttığı en önemli olaylardan ilki, tahta geçme hakkını korumak için kardeşi Ptolemy XII. ile önce evlenip daha sonra onu bertaraf ettiği iddialarla anılmasıdır. İkincisi ise, Octavian’ın Mısır’ı ele geçirmesi sonrasında gerçekleştirdiği politik intiharıdır. Bazıları bu intiharın Romalı yönetimi reddetme ve hükümetini kendi elinde tutma hırsının sonucu olduğunu düşünmüştür. Yılanın kendisini ısırmasına izin veren Kleopatra’nın, bu trajik intiharı hala günümüzde bile bazı sanat eserlerinde tasvir olarak yer almaktadır. Hükümeti sürdürmek için yeri geldiğinde acımasızlaşan, entrikalar düzenleyen Kleopatra, femme fatale örneğinin bir parçası olmayı fazlasıyla hak ediyor gibi.

Medusa: Kadın Gücünün Sembolü ve Taşlaştıran Bakışları

Medusa, Yunan mitolojisinde, yılan saçları ve taşa çeviren bakışları olan, ölümcül gücü temsil edişi ile bilinen bir figürdür. Korku ve güzelliğin birleşmesi sonucu, tarihe ismini kazıyacak türdeki yaşamı, femme fatale kategorisine girmesi gereken bir kadın olduğunu kanıtlıyor.

Efsaneye göre Medusa, başlangıçta herkesin gözlerini kamaştıran, büyüleyici güzellikte genç bir kadındır. Öyle güzeldir ki bir süre sonra bütün kadınlar onu kıskanmaya başlar. Athena‘ya ait bir tapınakta iki kız kardeşi ile yaşayan Medusa, ilk başlarda güzelliği ile Athena’yı korkutmaz. Çünkü zaten Athena kendisinin daha güzel olduğunu düşünmektedir. Ancak hem denizlerin tanrısı hem de Athena’nın eşi olan Poseidon, kendisine engel olamayıp Medusa’nın güzelliğinden etkilenir. Bir süre sonra Medusa’nın büyüleyiciliğine karşı koyamayan Poseidon, Medusa’ya aşık olur. Ancak Medusa’dan karşılık alamaz. Kendisini reddedişini kabullenmeyip Medusa’ya tapınakta zorla sahip olur. Çok süre geçmeden bunu öğrenen Athena, eşinin başkasına aşık oluşunu kabullenemez. Poseidon ve Medusa’ya öfkelenen Athena, onları cezalandırmak ister. Athena’nın öfkesi sonucu, Medusa ve kız kardeşleri Stheno ile Euryale bir ifrite dönüşmüştür. Artık Medusa keskin dişleri ve korkunç yüzüyle herkesi dehşete düşüren bir canavara dönüşür.

“Bir zamanlar kainatı etkileyen güzelliği artık korku ve dehşetle karşılanıyordu.” 

Medusa’nın yüzüne artık kimse bakamaz çünkü bu bakışlar ölümcül bir silaha dönüşmüştür. Athena’nın gücü, Medusa’yı bir zamanlar güzellikle dolu olan varlığından tamamen mahrum bırakarak onu bir dehşet makinesine dönüştürür.

Pek çok tasviri olan Medusa’nın efsanede geçen olayların çoğunun sanat tarihinde resim ya da heykelleştirilmiş halini görürüz. En bilinen tasvirlerinden biri olan, Rönesans dönemine ait Caravaggio’nun “Medusa’nın Kafası” adlı tablosu ününü tüm dünyaya salmıştır. Daha sonrasında ise Barok Döneminde, daha dramatik ve dinamik bir şekilde tasvir edilen, Bernini’nin “Perseus Medusa’yı Öldürüyor” heykeli sanat tasvirinin önemli bir örneği olmuştur.

Modern sanat ile birlikte tüm sanat tarihindeki tasvirleri, onun mitolojik ve sembolik anlamını farklı şekillerde yansıtmaktadır. Korku, güzellik, kadın gücü ve travma gibi temalar, Medusa’nın sanat eserlerindeki önemli unsurlardır. Aynı zamanda bu unsurların, femme fatale tasvirini olduğu gibi yansıtması da Medusa’yı ölümcül kadın kategorisine dahil eder.

Femme Fatale tasviri geçmişten günümüze pek çok mitte, resimde, heykelde ve filmlerde önümüze çıkmaya devam etmektedir. Tarihte adını en fazla duyurmuş kötü kadın figürüne örnek verilebilecek bu kadınlardan; Delilah, Sümer Tanrıçası İştar, Pandora’nın Kutusu, Circe gibi isimler de kendini göstermektedir. Erkeklerin yüzyıllar boyunca elde etmeye çabalarken kötüye, tehlikeye sürüklendiği bu kadınlar bununla hiçbir zaman yetinmemiş hep daha fazlasına sahip olmak istemiştirler.

Kaynakça

• Howard, A., (2017). İşte Caravaggio, Birinci Baskı, Hep Kitap, İstanbul.
• Cohen, Alina. “How Millennia of Cleopatra Portrayals Reveal Evolving Perceptions of Sex, Woman and Race”. Artsy. 06.05.2018, https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-millennia-cleopatra-portrayals-reveal-evolving-perceptions-sex-women-race.
• Corday, Caren. “Does Lilith Appear In The Bible?”. Grunge. 26.10.2021, https://www.grunge.com/643239/does-lilith-appear-in-the-bible/.
• https://www.historyskills.com/classroom/ancient-history/cleopatra-reading/