Dünyanın çoğunluğu Miladi Takvimi takip ederek 1 Ocak’ta yeni yılı aile ve sosyal grup toplantılarıyla, havai fişekler ve partilerle kutlamakta. Peki, yılın farklı zamanlarında yeni yılı kutlayan başka kültürler de olduğunu biliyor muydunuz? Neredeyse tüm yeni yıl ritüelleri dini bir temele dayandığından farklı ritüelleri ve tarihleri içerseler bile temelde hepsi ortak bir amacı yansıtır; yeni yılın herkese şans, sağlık, mutluluk getirmesi. Örneğin ağaç süslemeleri, Noel Baba, hediyeleşme, dilek tutma, bir araya gelme ve daha birçok ritüelin eski uygarlıklara dayanan kökleri olduğu bilinmektedir.
Nardugan – 21 Aralık
Nardugan kelime anlamı olarak Moğol dilindeki Nar (Güneş), Türk dilindeki Tuqan (Doğan) sözcüklerinden oluşmuştur. Türklerin yeni yılı olarak bilinen 21 Aralık Kışdönümü adı altında Roma’da Satürnalya ve Antik Roma’da Dionysos şenlikleri adı altında kutlanmaktaydı.
Bu, Türklerin eski takvimine göre yeni yılın başlangıcıydı. Güneşin, karanlıkla zorlu bir savaşı kazandığına ve Sibirya’da felaketle sonuçlanan kış mevsiminde onlara sıcaklık vermek için burada olduğuna inanırlar. Nardugan bayramının kökenleri ve bağlantılı olduğu ritüelleri birçok farklı kültürde farklı anlamlar ve figürlerle ilişkilendirilmektedir. Türk mitolojisinde güneş, Tanrı’nın kutsallığını hatırlatan bir semboldür. Bu nedenle Nar-dugan, Türk tarihinde gecenin arkasından gündüzün yeniden doğuşunu simgeleyen çok önemli bir yere sahiptir. Eski güneşi simgeleyen bu gece, Kuzey Yarımküre’de gündüzlerin kısalmasıyla küçülür ve 22 Aralık kış gündönümü’nde ölür. Karanlık ve kötü güçler tarafından yenildiği söylenir. 23 Aralık’ta yeni güneş oluşmuştur.
Türk mitolojisinde ve Sümer geleneklerinde mevcut olan ölümsüzlüğün simgesi olarak sembolize edilen akçamlar yeni yılın ilk gününde süslenirdi.Türk inanışına göre Hayat Ağacı, yeryüzünün ortasında farklı alemleri birbirine bağlayan bir çam ağacıdır. Bu nedenle Orta Asya Türkleri neredeyse bütün bayramlarını bir ağacın etrafında dilek ve istekleri için ağaca kırmızı kurdeleler bağlarlardı. Anadolu kilim tasarımlarında hala varlığını sürdüren bu sembolizme göre akçam gökleri toprak anaya bağlayan hayat ağacıydı.
Bali Yeni Yılı – Nyepi Günü – Sessizlik Günü
Bali ve Java kültürlerinin Yeni Yılı ay tabanlı Saka Takviminin ilk gününe işaret eder. Diğer kültürlerin coşkulu tempolarının aksine Nyepi günü kendine yöneliş ve dinlenmekten ibarettir. Adanın büyük bir kısmı acil durumlar dışında kapalıdır. Balililer için bu, geçen yıl hakkında kendi kendine düşünerek kendilerini – ruhsal olarak – yeni bir yıla hazırlamaya adama zamanıdır. Nyepi gününde, kişi dünyevi şeylerden kendini uzaklaştırarak ‘doğumu’ simgeleyen bu dört temel pratiğe odaklanır: herhangi bir ışık kaynağı kullanmamak, çalışmamak, seyahat etmemek ve herhangi bir eğlencenin olmayışı. Balililerin geçmiş günahlarından arınmalarının ve hayatlarında dengeyi yeniden kazanmalarının bir yoludur.
Ogoh-Ogoh Karnavalı: Bali’yi dolaşacak dev el yapımı kağıt mache heykellerinden oluşan bir geçit törenidir ve adadan negatif enerjinin atılmasını temsil eder. Ngrupuk geçit töreni için yapılmış heykellerden oluşan Ogoh-ogoh normalde mitolojik varlıkların, çoğunlukla iblislerin biçimindedir. Geçit töreni sırasında kulkul, claxons, gamelan ve davul müziğinin tutkulu ama sağır edici bir karışımı çalınır. Fikir, kötü ruhları korkutmak için mümkün olduğunca çok gürültü yapmaktır. Geçit töreninin sonunda, kötülükten arınmanın sembolü olarak ogoh-ogoh heykeli yakılır.
Nevruz – İran Yeni Yılı
İlkbaharın gelişinin kutlanışı olarak da geçen Nevruz, Navruz, Nauroz olarak bilinen bu tarihi ayin geniş bir coğrafyada 21 Mart’ta İpek Yolu üzerindeki Afganistan, Azerbaycan, Hindistan, İran, Irak, Kırgızistan, Kazakistan, Pakistan, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan ve Özbekistan ülkelerde kutlanmaktadır. Nevruz, en azından MÖ 6. yüzyıla kadar uzanan, yeni yılı kutlayan ve baharı getiren bir ayindir. Festivalin en eski kökenlerinden bazıları, eski Zerdüşt takvimindeki en kutsal günlerden biri olan Zerdüştlük’e dayanmaktadır. Baharın dönüşü, iyinin kötülüğe ve neşenin kedere karşı zaferini simgeleyen büyük bir manevi öneme sahip olarak görülmektedir. Özellikle soğuk aylarda Kış Ruhu tarafından yeraltına sürüldüğü kabul edilen Rapithwina olarak bilinen Öğlen Ruhu, Zerdüşt geleneğine göre Nevruz günü öğle vakti kutlamalarla karşılanırdı.
Mart’ın ortasına denk gelen Ekinoks günü olan Nevruz gününde ziyafetler verilir, aile üyeleriyle arkadaşlar ziyaret edilir ve hediye alışverişi yapılır. Huff masası adı verilen sofra yeniden doğum ve yenilenmeyi simgeleyen filiz ve çimin farklı formlarını içeren en az yedi nesneyi barındırır. Çocuklara genellikle küçük oyuncaklar verilir ve rengarenk boyanmış yumurtalarla oynarlar. Kurutulmuş meyveler sevgiyi, elma güzelliği, sağlık için sarımsak, refah ve doğurganlık için puding, sabır ve bilgelik için sirke, ve daha fazla gündoğumu için İran baharatları.
Nevruz, aynı zamanda, yerel adetlerle ortak uygulamaları birleştiren geleneksel kültürel faaliyetleri de içerir. Nevruz kutlamalarının popüler bir özelliği olduğundan festival süresince ‘Nevruzi şiirleri’ yazılır ve okunur. Nevruz’u kutlayan birçok ülkenin bayrama özel kendi geleneksel türküleri vardır ve ozanlar arasında yarışmalar yapılır.
Songkran – Tayland Yeni Yılı – 13 Nisan
Songkran, ‘hareket etmek’ anlamına gelen Sanskritçe’den türetilen bir terimdir. Güneşin zodyaktaki bir konumdan diğerine hareketini ifade eder. Sanskritçe’deki gerçek anlamına göre, her ay bir Songkran meydana gelir. Ancak Taylandlıların Songkran olarak adlandırdıkları dönem, güneşin zodyakta Balık burcundan Koç burcuna geçtiği dönemdir. Songkran festivali bu nedenle güneş takvimine göre bir Yeni Yıl kutlamasıdır. Kutlama üç günlük bir dönemi kapsar: 13 Nisan, güneşin burçta Koç burcuna geçtiği gün veya eski yılın son günü olan Maha Songkran olarak kabul edilir. Ertesi gün, 14 Nisan, eski ve yeni yıllar arasındaki geçiş günü olan Wan Nao olarak adlandırılır ve 15 Nisan, Wan Thaloeng Sok (yeni bir çağa veya yıla başlamak), yeni yıl gününün kendisi olarak adlandırılır.
Budist yeni yılı olarak bilinen üç günlük bayram halkın Buda heykellerine su dökmesiyle başladığı bir su savaşından oluşur. Su dökme pratiği yalnızca eğlence içermez elbette, su fırlatmak arkada bırakılan yılın kötü şansını da geri de bırakma umudunu sembolize eder. Songkran, yüksek sesli müzik ve su savaşlarının yer aldığı sokak partileriyle kutlanır. İnsanlar kovalarla ya da fışkırtma tabancalarıyla birbirlerine su sıçratmak için sokaklara çıkarlar. Ancak, son yıllarda su savaşı giderek kısıtlanmıştır ve yalnızca Buda heykelinin üzerini ıslatma halini almıştır.
Ugadi – Hint Yeni Yılı
Hint eyaletleri olan Karnataka, Telangana, ve Andhra Pradesh Ugaadhi Hint takvimine göre yeni yılı şekerlerle, havai fişeklerle ve yeni kıyafetlerle kutlarlar. Ugadi pachadi, Ugadi Festivali sırasında yapılan en önemli yemeklerden biridir. Maharashtra’da bu yeni yıl festivali Gudi Padwa olarak bilinir. Ugadi günü Muggulu denilen yere rengarenk desenler çizilerek, torana denilen kapılar mango yaprağıyla süslenir. Mango yaprakları, yeni yıl için iyi bir hasat ve refah anlamına gelir. Gün, susam yağı masajı ve banyosunun ardından Ugadi Pachdi’nin tadına bakmakla başlar. Bu yemeğin tadına baktıktan sonra tüm aile üyeleri tapınağı ziyaret eder ve dua eder. Aynı zamanda uzmanlar tarafından gelecek yıl için tahminlerin yapıldığı bir gündür.
Pachadi, tatlı, ekşi, tuzlu, acı, buruk ve keskin tüm tatları birleştiren dikkate değer bir bayram yemeğidir. Telugu ve Kannada Hindu geleneklerinde, kişinin yaklaşan yeni yılda tüm deneyim çeşitlerini beklemesi ve bunlardan en iyi şekilde yararlanması gerektiğinin sembolik bir hatırlatıcısıdır. Bayram yemeği, insanlara bir sonraki yılın – tüm yaşam gibi – sadece tatlı deneyimlerden değil, tatlı, ekşi, tuzlu ve acı bölümlerin bir kombinasyonundan oluşacağını sembolik olarak hatırlatır. Tıpkı birçok durumun birbirine bağlı olması gibi, hiçbir olayın tamamen iyi veya kötü olmadığı hatırlatılır. Acı deneyimlerin ortasında bile tatlı anlar vardır.
Çin Yeni Yılı – Spring Festival – 21 Ocak 2023
Asya toplumları için yeni yıl bir dönüm noktasını temsil eder bu açıdan oldukça kutsal görülür. Bahar Şenliği olarak da bilinen gün hasat mevsiminin başlangıcını ifade eder. Yılbaşı arifesi gün, insanlar yeni yılı karşılamak ve kötü şanstan kurtulmak amacıyla evlerini temizler. Geçmiş endişelerden ve hastalıktan kurtulmak için duş alırlar. Çin Yeni Yılı resimleri, fai chun, pencere çiçekleri ve çeşitli eşyalar asılır. Gerçekleştirdikleri ritüeller onlar için iyi şans getirmesi için doğaüstü güçlerle iletişime geçme yoludur.
Fai Chun
Fai chun, Çin yeni yılında sıklıkla kullanılan geleneksel bir dekorasyondur. Üzerinde yazılı ibareler iyi şans ve refah anlamına geldiğinden, insanlar coşkulu bir şenlik havası yaratmak için kapı aralıklarına ve önlerine koyarlar. Dört karakterlik uğurlu sözler: ‘her şeyde başarı’, ‘sağlık’, ‘mutlu yıllar’ gibi anlamlara gelmektedir.
Örneğin, Batı dağlarında yaşayan bir şeytanın karşısına çıkarsa insanların hastalanacağına dair eski bir efsane vardır, ama bu şeytan bambu sesinden korkmaktadır. Çin Yeni Yılı arifesinde şeytanı evlerinden uzak tutmak adına ses çıkarmak için bambu yakan Çinliler günümüzde ise Çin Yeni Yılı arifesinde sadece şeytanı dışarıda tutmak için değil, aynı zamanda eğlenmek için de bambu yerine havai fişek yakmayı hâlâ sevmektedir.
Görseldeki şişman bebek saf ve sağlıklı anlamına gelir, balık ise tüketebileceğinizden daha fazlasına sahip olmak ve yiyecek gibi materyal nesnelerin eksikliği için endişelenmemek anlamına gelir. Diğer kelimeleri tutan bebekler ise, elverişli olmak ve güvenliği sembolize eder.
Aileleri Yeni Yıl arifesinde yeni yıl hediyesi olarak çocuklara para hediye ederler. Genellikle kırmızı ceplere para koyarak çocukların yastıklarının altına saklarlar. Para ağacı ise, sarsıldığında madeni para döken efsanevi bir ağaçtır. Çin Yeni Yılı arifesinde Çinliler birkaç çam dalı kesip dalları vazoya koyarlar. Batı ülkelerindeki Noel ağacına çok benzeyen bakır paraları, ayakkabı şeklinde altın veya gümüş ve nar çiçekleri bağlarlar. Büyük olan küçük olana para verir ancak her ailede çocuk olduğu düşünülecek olursa, çocuk akrabadan para alır ve o aile de akrabanın çocuğuna para verdiğinden harcamadan çok bir ritüele işaret eder.
Roş Aşana – Rosh Hashanah (Yahudi Yeni Yılı) – 15-17 Eylül 2023
Yahudi Yeni Yılı Rosh Hashanah, Yahudiliğin en kutsal günlerinden biridir. “Yılın başı” veya “yılın birincisi” anlamına gelen bayram, İbrani takviminin yedinci ayı olan ve Eylül veya Ekim aylarına denk gelen Tişri ayının ilk gününde başlar. İki önemli dini aktivite, tövbe etme, özdüşünüm ve sessizlik içerir. 10 günlük sürecin başlangıcını işaret eden şofar (bir koç boynuzu) çalınır, sinagoga gidilir.
Duaları, “Piyutim” adı verilen özel ayinle ilgili şiirleri içerir. Duaların temaları ilahi yargı, insan ölümlülüğü ve sürgünden kurtuluş etrafında toplanır. 10 günlük süreç Yom Kippur adındaki topluluğu bir araya getiren bir diğer festivali takip eder. Dini ayinler bittikten sonra birçok Yahudi, sembolizm ve geleneklerle dolu bir bayram yemeği için evlerine döner. Bazıları yeni veya özel giysiler giymeyi ve Roş Aşana’nın öneminin bilincinde olarak sofralarını ince çarşaflarla ve sofra takımlarıyla süslemeyi tercih ederler. Yemek tipik olarak iki mumun törensel olarak yakılmasıyla başlar ve yeni yıl için umut dolu dilekleri temsil eden yiyecekler içerir. Tatlı bir yeni yıla başlamak umuduyla bala batırılmış elma gibi sembolik yiyecekler yenir.
Tashlich: Dökme olarak bilinen ritüelde dua okurken ekmek parçalarını akan bir su kütlesine atarlar. Geçen yılın günahlarını simgeleyen ekmek akıp gittikçe, bu pratiği gerçekleştirenler de ruhsal olarak arınır ve yenilenir.
Kaynakça:
Köroğlu, Kelam, Şeyma. ”Türk Mitolojisinde Çam Ağacı Sembolünün Yeri ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları”. 2019. Yöktez, Web. 28.12.2022
https://moonmele.com/f/happy-nardugan-and-merry-christmas
https://www.history.com/topics/holidays/rosh-hashanah-history
https://www.insider.com/what-new-years-celebrations-look-like-around-the-world-2019-12#rosh-hashanah-the-jewish-new-year-begins-on-the-evening-of-september-6-2021-14
https://en.unesco.org/silkroad/content/nowruz-celebrating-new-year-silk-roads
https://historydaily.org/the-chinese-and-the-art-of-explosion/5
