Evrim ve Sosyoloji: Herbert Spencer’ın Sosyal Darwinizm Doktrini

Sosyal Darwinizm Doktrini, Charles Darwin’in bilinen evrimsel teorisinin toplumsal alana uygulanmasını amaçlayan bir doktrindir. Doktrin, hayatta kalabilmek için mücadelenin toplumsal alanlarda da sürdürülmesi fikrini destekler. Herbert Spencer, “en uygun olanın hayatta kalması” ilkesiyle sosyal darwinist fikirlerini geliştirdi. Gelin bu yazıda Herbert Spencer’ın Sosyal Darwinizm Doktrini’ne yakından bakalım.

Herbert Spencer Kimdir?

Herbert Spencer, 27 Nisan 1820 tarihinde Derby’de doğmuştur. 19. yüzyılın İngiliz filozofu, aynı zamanda biyolog ve evrimsel teorisyenidir. Öğretmen bir aileye sahip olan Spencer, ilk olarak inşaat mühendisi olarak çalışmıştır. İlerleyen zamanlarda bilime yönelimi merakının derinleşmesiyle başlamıştır. Spencer, Darwin’in evrim çalışmalarından oldukça etkilendiği için tarihi ve sosyolojik bakımdan sosyal evrimi açıklamaya çalışmıştır.

Sosyal Darwinizm kavramının ilk savunucularından olan Spencer, insanların evrimi ve oluşan toplumsal değişimi araştırma ve incelemeleri ile bilinir. Biyoloji üzerine olan evrimi toplum üzerine biçimlendirmeyi hedeflemiştir. Ayrıca yaşadığı 19. yüzyıl dönemi Viktorya İngilteresi‘ni yansıtan önemli isimlerden olmuştur. Spencer evrimi yalnızca kültürel ideolojik kriter olarak görmemiş bunun yanında liberalizmi de ideolojik kriter olarak görmüştür.

İnsan hakları gelişimini ve bireysel özgürlüğü esas aldığı ilk kitabı olan Sosyal Statik‘i 1851 yılında yayımlamıştır. 1862 yılında 9 ciltlik Statik Felsefe‘yi yazmıştır. Bu eşsiz eserinde birçok bilim dalında evrim teorisinin uygulanması ele alınır. Yaptığı çalışmalarla, bilimsel alanlara liderlik eden Spencer, birçok ödüle layık görülmüş ve çoğu ödülü almayı red etmiştir. Viktorya Çağı’nda adından büyük söz ettiren Herbert Spencer, 83 yaşında uzun süren hastalığından dolayı hayata veda etmiştir.

Darwinizm ve Sosyal Darwinizm

Darwinizm, diğer adı ile Darwincilik evrimsel süreci anlatan bir kavramdır. Charles Robert Darwin tarafından 1809-1882 yıllarında geliştirilmiştir. Materyalist bir akım olan Darwinizm maddenin yaratılmadığını öne sürmüştür. Darwinizme göre, doğaya hakim olan bir varlık bulunmamaktadır. Yani; insanlar, hayvanlar ve bitkilerin yaşamsal fonksiyonların ve tür devamlılığı için üremeleri gibi önemli durumların bir yüce varlık tarafından kontrol edilmeksizin gerçekleştiğini kabul görmektedirler. Tüm bunlar canlının bulunduğu çevrede gerçekleştirdiği mücadeleler sonucu oluşmuştur. Bu şekilde süregelen mücadeleler ve zamanın etkisi ile evrim meydana gelir. Böylece canlılar dünyası daha da mükemmelleşir.

Sosyal Darwinizm, Herbert Spencer’in ”en uygun olanın hayatta kalması” düşüncesi ile belirginleşen bir kavramdır. Çoğu zaman Sosyal Darwinizm kavramı, Spencerizm ya da Sosyal Spencerizm şeklinde ifade edilmektedir. Spencer’in en uygun olanın ayakta kalması öngörüsünün Darwin kaynaklı etkilenme sonucu geliştiğini söylemek doğru sayılmazken, Spencer’in Sosyal Statik eseri, Darwin’in Türlerin Kökeni çalışmasından yıllar önce yazıldığı görülmektedir.

Sosyal Darwinizm’in Temel Prensipleri

Uygun olanın hayatta kalması, becerikli ve yaşama olanağı diğer canlılardan yüksek olanın her açıda daha başarılı olmasıdır. Sosyal Darwinizm’de güçsüz olan geride olmaya mahkumdur.

Doğal seçilim, Sosyal Darwinizm’in ana teması, biyolojik evrim doğal seçilimini toplum içi yarış ve başarıda etkili olduğunu öne sürmektir. Toplumlar arası bireylerin yarış içinde olduklarını ve daima güçlü olanın yaşamını sürdüreceğini, aynı zamanda üreme olanağına sahip olduğunu destekler.

Hiyerarşi, doğuştan bireyde bulunan yeteneklerin belirli bir sınıf ayırımına neden olması sosyal hiyerarşi kavramını oluşturur.

Sosyal Darwinizm ve Öjeni İlişkisi

Öjeni, kişilerin bedensel ve zihinsel özelliklerini sağlıklı hale getirmeyi hedefleyen bir yaklaşımdır. Toplumun kalitesinin bu şekilde arttırılacağı fikrini savunan akım, kalıtım mükemmeliyetini desteklemek için üreme üzerine yoğunlaşır. Yani genetik olarak iyi olan insanlar üremeye teşvik edilirken (pozitif öjeni), kötü genetik sahibi insanların üremesi engellenir (negatif öjeni).

Öjeni, Sosyal Darwinizm’i normalleştirme amacıyla kullanılmıştır. Sosyal Darwinizm savunucuları bazı ırkları üstün görüp savunurken Öjeni savunucuları bu durumu üstün sayılan ırkların kalitelerini muhafaza etmenin gerektiğini ön görmüşlerdir. Bundan yola çıkarak ırk kalitesi için farklı uygulamaları desteklemişlerdir. Öjeni ve Sosyal Darwinizm etik açıdan tartışmalı bir konumda olup insan haklarına zıt olması ile dikkat çekmektedir.

Sosyal Darwinizm Eleştirileri

Sosyal Darwinizm, genel olarak etik değerler nedeniyle eleştirilir. Darwin’in evrim teorisini biyolojik çeşitlilik ile açıklamak mümkünken toplumlar arası evrimi bilimsel açıdan destekleyecek dayanaklar bulunmamaktadır. Bu nedenle Sosyal Darwinizm’in bilimsel açıdan tutarsız olduğu görüşü yaygındır. Bu kuramda insanlar tamamen biyolojik varlık olarak görülür. Kuram, insan değerlerinin varlığını kesin olarak kabul etmemektedir. Etik değerleri, insan hakları ve bununla birlikte adalet kavramları gerektiği değer ölçüsünde kabul görülmediği için de eleştirilir.

Sosyal Darwinizm, yapısı gereği ırkçılığı ve ayrımcılığı teşvik edebilmektedir. Bu teoriden yola çıkılarak bazı ırkların üstünlüğü savunulmaktadır. Yani ırkçı ideolojilerin alt yapılarının inşaasına zemin hazırladığı için tartışılır. Sonuç olarak Herbert Spencer’ın Sosyal Darwinizm Doktrini, hem bilimsel hem de etik düzlemde birçok alandan eleştirilmiş bir teoridir.

Kaynak

Philosophy Now, ”Social Spencerism”. Erişim
philosophynow.org/issues/71/Social_Spencerism

History, ”Social Darwinism”. Erişim:
history.com/topics/early-20th-century-us/social-darwinism

American Museum of Natural History, ”Social Darwinism”. Erişim:
amnh.org/exhibitions/darwin/evolution-today/social-darwinism

Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, ”CEMİL SENA ONGUN’UN “FİKİR KIRINTILARI”NDA SOSYAL DARWİNİST YANSIMALAR”. Dergipark Erişim: web

Kapak görseli: smithsonianmag.com