Oxfam’ın eşitsizlik araştırması raporu, dünya genelinde servet büyüme oranının 2023 yılına göre geçen yıl üç kat daha hızlı arttığını ortaya koydu. Dünya genelinde milyarderlerin serveti 2024’te 2 trilyon dolar arttı, 2023’e kıyasla üç kat daha hızlı büyüdü ve günlük 5.7 milyar dolara ulaştı.
Oxfam’ın daha önceki verileri, dünyanın en zengin yüzde birlik kesiminin, dünyadaki servetin yarısını kontrol ettiği yönündeydi. Güncel veriler; servet dağılımında, aradaki makasın çok daha fazla açıldığını gösteriyor. Peki, bu serveti kimler yönetiyor? Ekonomi büyürken neden gelir eşitsizliği artıyor? Gelir dağılımındaki adaletsizliği azaltmak için neler yapılmalı?
Oxfam Nedir?
Oxfam, uluslararası insani yardım kuruluşu olarak 1942 yılında İngiltere’de küresel yoksulluğu ve adaletsizliği azaltmak üzere kurulmuş olan ve bugün Türkiye’nin de üye olduğu 21 kuruluştan oluşan küresel yoksulluk konfederasyonudur. Kuruluş; aşırı eşitsizlikler, temel hizmetler, çatışmalar ve felaketler konularının üzerinde çalışarak sürdürülebilirliğini sağlamaktadır.
Dünyanın En Zenginleri
Amerika Birleşik Devletleri iş dünyası dergisi Forbes‘in dünyanın en zenginlerini yayımladığı Nisan 2024 ayı milyarderler listesindeki sıralama aşağıdaki gibidir.
1. Bernard Arnault ve ailesi 233 Milyar Dolar | Ülke: Fransa | Sektör: Moda ve Perakende.
2. Elon Musk 195 Milyar Dolar | Ülke: Amerika Birleşik Devletleri | Sektör: Otomotiv
3. Jeff Bezos 194 Milyar Dolar | Ülke: Amerika Birleşik Devletleri | Sektör: Teknoloji
4. Mark Zuckerberg 177 Milyar Dolar | Ülke: Amerika Birleşik Devletleri | Sektör: Teknoloji
5. Larry Ellison 141 Milyar Dolar | Ülke: Amerika Birleşik Devletleri | Sektör: Teknoloji
Gelişen teknoloji ile birlikte büyüyen dünyada artan bu servet el değiştirmeden hızla kendi milyarder listesi içerisinde yer değiştiriyor. Forbes’in güncellenen gerçek zamanlı milyarderler listesi (2025) bize bunu gösteriyor. Dünya ise yoksulluk, enflasyon, savaş, iklim sorunları ile mücadele etmeye devam ediyor.
Birleşmiş Milletler’in, dünya genelinde açlık ve gıda güvenliği konularında, her yıl yayınladığı raporla sunduğu verilerde belirtilen Dünya Gıda Güvenliği ve Beslenme Durumu 2024 raporuna göre, 2023 yılında 713 ila 757 milyon kişinin açlıkla karşı karşıya kaldığı belirtilmiş. Bu sayı dünyadaki her 11 kişiden biri, Afrika’daki her 5 kişiden biri anlamına geliyor. Bugün küresel gıda üretimi dünya nüfusunu beslemeye yetecek kadar olsa da açlık ve yoksulluk dünyada artmaya devam ediyor. Dünya serveti ise artarak 14,2 tirilyon dolara ulaşmış durumda.
Ekonomik Büyüme Nedir?
Bir ülkede bir yılda üretilen mal ve hizmetlerin değeri Gayri Safi Milli Hasılayı (GSMH) oluşturur. Bir ekonominin büyüklüğü genellikle ekonomideki toplam mal ve hizmet üretimiyle ölçülür ve bu üretilen mal ve hizmetlerin piyasa değeri de gayri safi yurtiçi hasılayı (GSYİH) oluşturur. Ekonomik büyüme denilince düşünülmesi gereken, bir ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin toplam değerindeki bir yıldan diğer yıla olan artış olmalıdır.
Nominal ve Reel Büyüme
Büyüme denen olay fiziki bir olaydır. Ekonomide gerçek bir büyüme olup olmadığını gösteren, enflasyonun veya deflasyonun etkisini zaman içinde üretimdeki eğilimden ayırmak için kullanılan yöntemde fiyatların yıldan yıla sabit tutularak belirli bir yılda üretilen mal ve hizmet sayısını yansıtan hesaplama yöntemi reel GSYİH yöntemidir. Enflasyonun etkisini daha net ölçülerek gerçek bir büyüme olup olmadığını görmeyi, daha doğru sonuçlar almayı mümkün kılar. Nominal GSYİH ise zaman içerisinde üretimin dolar değerindeki artışı ifade eder. Bu hem üretim hacmindeki hem de ürünlerin mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişiklikleri içerir ancak cari fiyatların içinde enflasyonist etki de olduğundan bu değer bize büyümeyi göstermez.
Ekonomik Büyümeyi Tahmin Etmenin 3 Faklı Yolu
Gayrisafi yurt içi hasıla bağlamında bir ülkenin ekonomik büyümesi; üretilen mal ve hizmetlerin katma değeri, üretim faktörlerinin, çalışanların, işletmelerin elde ettikleri ücret, rant, kar, amortismanlar ve faiz gelirleri ve tüketim, yatırım, net ihracat, kamu harcamaları ile belirlenir. Ancak bu hesaplama yöntemleri ekonominin tam bir resmini oluşturmak için net bir sonuç ortaya koyamazlar. Çünkü pratikte birçok ekonomik faaliyetin tahmin edilmesi gerekir.
Tüm iktisadi faaliyetleri ölçmek imkansız olduğu için hesaplamalar, tahminler, anketler, sayımlar, incelemeler, karşılaştırmalar yapılarak uğraştırıcı bir sürecin sonunda GSYİH hesaplanır. GSYİH, ekonomik büyümenin ana ölçütü olsa da ekonomiye değer katan her şeyi kapsamaz. Örneğin; ev hanımlarının ürettiği hizmet, ücretlendirilememesi nedeniyle bu verilere dahil edilmez. Ancak ücretli olarak temizlik hizmeti sunan çalışan tarafından verilen bu hizmet GSYİH’ye dahil edilir. Kayıt dışı veya kayıt altına alınmamış ekonomik faaliyetlerin değeri de büyüme hesaplanırken göz ardı edilir.
Ekonomi Büyürken Neden Gelir Eşitsizliği Artıyor?
Bir ülkenin sürdürülebilir olarak kalkınması için ekonomik büyüme önemli bir gerekliliktir. Ancak, GSYİH tek başına bir ülkenin kalkınmasının ve refahının ölçütü olamaz. Çünkü büyüme, genel refahı dikkate almadan maddi çıktıyı vurgular. GSYİH, ekonominin büyüklüğünü ortaya koyarken o ülkedeki yaşam standardı hakkında çok az bilgi verir. Günümüzde gelişen teknoloji ile buna ayak uydurmaya çalışan yaşam tarzına bağlı olarak oluşan globalleşme ve küreselleşme ile ülkeler arasındaki ekonomik, kültürel, teknolojik ve siyasi bağlılıklar artarak dünya genelinde daha fazla etkileşim ve büyüdükçe gelişen bir sistem yaratmaktadır. Bu küreselleşme süreciyle birlikte sermayenin serbest hareketi ile zenginler büyümeden daha fazla faydalanırken alt gelir grupları sermaye hareketine ayak uyduramadıklarından geride kalmıştır.
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisinde öncelikli karşılanması gereken temel ihtiyaçlar en alt seviyede yer almaktadır. Düşük ile orta gelirli gruplarının temel ihtiyaçları karşılanmadan sermayenin yönetimine katkı sağlamalarının olanaksızlığı, bu gruplar üzerinde olumsuz etki oluşturmaktadır. Ayrıca küreselleşme, ulus devletlerin ekonomik karar alma süreçlerinde uluslararası kurumlarla olan bağlantısallığı ekonomik ve toplumsal eşitsizlikleri daha da derinleştirmiştir. Sonuç olarak; sanayi devrimi ile başlayan kapitalist sistemle hedeflenen sınırsız sermaye birikimi, küreselleşmenin getirdiği sermaye dolaşımının üzerindeki güç unsurlarının hegomanyası ile zengin ile yoksul arasındaki uçurumu derinleştirmiştir.
Gelir Dağılımındaki Adaletsizliği Azaltmak İçin Ne Yapılmalı?
Ekonomi literatüründe gelir dağılımındaki eşitsizliği azaltmak amacıyla Neo-liberalizm, anti Neo-liberalizim gibi ekonomik görüşler yer almakla birlikte gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçmek için “Gini Katsayısı” (Gelir ve servetin ne kadar eşit yada eşitsiz dağıldığını gösterir) gibi göstergeler kullanılmış olup geçmişten günümüze kadar olan bu süreçte gelir dağılımında eşitsizliği yok edecek bir netlik oluşmamıştır.
Uluslararası alanda da refahı belirlemek için kullanılan bir yöntem olarak “Daha iyi Yaşam Endeksi” kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) 2011 yılı Mayıs ayında “Daha İyi Yaşam Endeksi” adında yeni bir refah endeksi önerisinde bulunmuştur. Önerilen endeks on bir ana boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar refahı açıklayabilmek için ülkedeki yaşam kalitesi ve geliri betimleyen değişkenlerden oluşmaktadır. Bu sistem ülkeler arasındaki refahın karşılaştırılmasına olanak sağlayarak ülkelere yol haritası sunup refah alanında katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Dünya genelinde giderek artan gelir eşitsizliğini azaltmak ve daha adil bir gelir dağılımına katkı sağlamak amacıyla ülkelerin ekonomi politikalarında vergilendirme sisteminin gelir dağılımı eşitsizliğini azaltıcı uygulamaları, sosyal devlet anlayışı, eğitim sağlık gibi temel alanlarda kamu hizmetlerine yatırımın artması, yerel üretim ve istihdam teşvikleri gibi konularda çalışmalar yapılarak eşitsizlik azaltılmaya çalışılmalıdır.
Kaynakça
Oxfam Raporu: Dünya genelinde milyarderlerin serveti 2024’te 2 trilyon dolar arttı. euronews. Web. 22.01.2025
Tarihimiz. Oxfam. Web 22.0.12025
Forbes dünya milyarderles listesi 2024: ilk 200. Forbes. Web.
Sağlıklı bir gezegende barış, onur ve eşitlik. un.org. Web. 22.01.2025
BM raporu: Küresel krizler derinleşirken açlığa ilşkin rakamların üç yıl üst üste yüksek çıkması dikkat çekiyor. unicef.org. Web. 22.01.2025
GSYİH Nedir? Nasıl Hesaplanır?. m.döviz Web. 22.01.2025
GSYH ve Büyüme Hesaplamaları – Türkiye Örneği. mahfieğilmez. Web. 22.01.2025
Ekonomik Büyüme. rba. Web. 22.01.2025
Daha İyi Yaşam Endeksine (DİYE) Göre OECD Ülkelerinde Karşılaştırmalı Analiz. ouci.dntb.gov Web. 23.01.2025
Türkiye’nin OECD “Daha İyi Yaşam Endeksi” Performansı. dogrulukpayı. Web. 23.01.2025
Küreselleşme ve Gelir Dağılımı Eşitsizliği. dergipark. Web. 23.01.2025
Kapak görseli: Pixabay
