Farklı kriterler, yerler, ve zamanlarda verilen ödüllerin asıl amacı aslında ortaktır. Kıymeti bilinmesi gereken yazarı ve eseri takdir etmek ve verilen bu ödüllerle yazarların isimlerinin kalıcılığını sağlamaktır. Gelin bu birbirinden kıymetli ödüllere beraber bakalım.
Nobel Edebiyat Ödülü
Nobel Edebiyat Ödülleri, Alfred Nobel’in sözleri ile bir idealist eğilimi en farklı şekilde ifade eden yazara verilir. Ödüle layık görülen kişi her yıl İsveç Akademisi tarafından seçilir. Her yıl Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta verilen ödül ilk defa 1901 yılında verilir. İlk Nobel Edebiyat ödülünü kazanan ise Fransa’dan Sully Prudhomme adlı yazardır. Ödül verilme gerekçesi ise şöyle açıklanır; “ Çok nadir bulunan zeka ve duygusallığın kaliteli kombinasyonu, artistik mükemmelliği ve yüksek idealizmin kanıtları bulunan kendine has şiirsel kompozisyonu nedeniyle.”
Ödül; bir madalya, bir diploma ve miktarı yıllara göre değişen nakit para olarak belirlenir. Ödül, Nobel Vakfı tarafından karşılanır. Prestijli bir ödül olan Nobel Edebiyat Ödülü, verildiği tüm seneler boyunca sadece dört defa, iki yazara aynı yıl içinde verilir.
Yaşar Kemal, ilk olarak 1973 yılında aday gösterilir fakat ödülü kazanamaz. Diğer yıllarda da pek çok kez aday gösterilir ama ödülü alamaz. Türkiye’den aday gösterilen ilk kadın yazarımız ise 2002 yılında Leyla Erbil olur. Ödülü kazanan ilk Türk yazarımız ise Orhan Pamuk olur. 2006 yılında Kar isimli eseriyle ödüle layık görülür. Ödülü alma sebebi ise şöyle açıklanır; “ Kentinin melankolik ruhunun izlerini sürerken, kültürlerin birbirleriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulduğu için.”
Nobel Edebiyat Ödülünün 2022 yılında sahibi Annie Ernaux olur.
Uluslararası Booker Ödülü
İlk olarak 2005 yılında verilen uluslararası bir edebiyat ödülüdür. 2005 yılından 2016 yılına kadar iki senede bir verilen ödül 2016 yılından itibaren her yıl verilmeye başlanır. Uluslararası Booker Ödülü, dünya çapında eserleri İngilizce olarak kaleme alınan ya da eserlerin İngilizce çevirileri olan yazarlara verilir. Ödül için adaylar jüri ile belirlenir. 2016 yılından itibaren ödülün verilme sıklığıyla beraber değişen diğer şey ise ödülün yazarın tüm eserleri üzerinden verilmesi yerine tek bir yazar ve eser üzerinden verilmesidir.
2005 yılında ödülü ilk alan kişi İsmail Kadare‘dir. 2021 yılında ödülün sahibi ise David Diop olur.
Sait Faik Hikaye Armağanı
Sait Faik Hikaye Armağanı ilk defa 1955 yılında verilir. Her yıl Sait Faik Abasıyanık’ın ölüm yıldönümü olan 11 Mayıs tarihinde bir öykücüye verilen ödüldür. Sait Faik’in vasiyetnamesinin bir maddesinde her sene dönemin edebiyat ustalarından oluşan jüri tarafından o yıl içinde yazılmış olan en iyi öyküyü seçmelerini ve bu ödülü vermelerini ister.
1955 yılında annesi Makbule Abasıyanık tarafından kurulur. 1964’ten itibaren Darüşşafaka Cemiyeti tarafından sürdürülürken 2012 yılından itibaren Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları aracılığıyla verilir. Ödülün ilk sahipleri Haldun Taner, On İkiye Bir Var eseriyle ve Sabahattin Kudret Aksal, Gazoz Ağacı eseriyle olur. Ödülün 2022 yılındaki son sahibi ise Kamil Erdem, Yok Yolcu eseriyle olur.
Madaralı Roman Ödülü
Madaralı Roman Ödülü, emekli öğretmen olan Fikret Madaralı ve eşiyle beraber ortaya koydukları bir edebiyat ödülü ve edebiyat özelinde bir roman ödülüdür. İlk kez 1974 yılında verilen ödül her yıl, bir önceki yıl kaleme alınmış romanlar arasından seçici kurul tarafından seçilen romana verilir. Ödüle layık görülen roman her yıl Köy Enstitüleri’nin kuruluş yıldönümü olan 17 Nisan’da açıklanır. Madaralı Roman ödülü son kez 1989 yılında verilir.
Madaralı Edebiyat Ödülü, ilk olarak Yaşar Kemal‘ e verilir. İçinde Vedat Günyol, Oya Bender, Mehmet Başaran’ın bulunduğu seçici kurul “Öldürme tutkusu ve işkence konusunda insanın keşfedilmemiş yanlarını ortaya çıkarmada ve anlatımda gösterdiği başarıdan” dolayı ödülü Yaşar Kemal’in Demirciler Çarşısı Cinayeti adlı romanına verir. Ödülü en son alan yazar ise Şemsettin Ünlü, Toprak Kurşun Geçirmez eseriyle olur.
Hugo Ödülü
Hugo ödülü, ilk defa 1953 yılında verilir. 1955 yılından beri ise aralıksız olarak sahiplerini bulur. Bir önceki sene ortaya çıkan en iyi bilimkurgu ve fantezi çalışmalarına çeşitli kategorilerde verilen ödül, ismini öncü bilimkurgu dergisi Amazing Stories’in kurucusu Hugo Gernsback’ten alır. Ödül, bilimkurgu edebiyatı için en çok tanınan edebi ödül olarak kabul edilir.
Hugo Ödülü kazananları Dünya Bilimkurgu Topluluğu Tüzüğüne göre beş adaylı alternatif oy yöntemiyle seçilir. Oy pusulasında yer alan beş aday o yıl içinde topluluk üyeleri tarafından en çok destek alan romanlardır. Yıl boyunca üyelerin aday olarak göstereceği roman sayısında sınır yoktur. On bir kez aday olan ve beş kez ödül alarak ödülü en çok kazanan ve en çok aday gösterilen yazar Robert A. Heinlein olur.
Cemal Süreya Şiir Ödülü
“Aslında şiir, dil içinde bir dildir ama kuşdili değildir.” anlayışına sahip olan 1990 yılında hayatını kaybeden Cemal Süreya anısına düzenlenen şiir ödülüdür. 1991 yılından itibaren verilmeye başlanan ödül 2001 yılından sonra üç yıl verilmez. 2004 yılından itibaren Cemal Süreyya Kültür ve Sanat Derneği tarafından devam ettirilir. Yayımlanmış Kitap Ödülü ve Yayımlanmamış Dosya Ödülü olmak üzere ödül iki dalda verilir. Ödülü ilk olarak 1991 yılında Metin Altıok, Gerçeğin Öte Yakası isimli eseriyle alır.
Nebula Ödülü
Nebula Ödülü, Amerika Bilimkurgu ve Fantezi Yazarları Derneği tarafından verilir. Ödül, 1965 yılında verilmeye başlar. Yıl boyunca yayımlanmış olan bilimkurgu ve fantastik türdeki eserlerin arasından seçilen en iyi eser ödüle layık görülür. Nebula ödülünü almak için eserin ABD’de yayımlanmış olması gerekir. Bir para ödülü içermeyen bu ödül; şeffaf bir blok içerisinde gömülü spiral bir nebula figüründen oluşur.
