Kültleşmiş tiyatro eserlerinin önce sahnelere ardından günümüze uyarlanmış versiyonlarını incelediğimiz serimiz Edebi Sahnede bu defa William Shakespeare‘in Hamlet eseriyle karşınızdayız!
William Shakespeare
Dünyanın gelmiş geçmiş en çok tanınan oyun yazarlarından biri olan Shakespeare, edebiyat dünyasına onlarca başyapıt bırakmıştır. Kendisini her ne kadar tiyatrolarıyla tanımış olsak da ilk ününü şairlik yönüyle kazanır. Kariyerinin en önemli çıkışını Londra’dayken gerçekleştirir. İlk basılı eserleri Venüs ve Adonis ve Lucrece’nin Tecavüzü burada basılır. Ardından Lord Chamberlain’s Men isimli aktörler topluluğunun kurucu üyeliğini üstlenir. Burada istikrarlı bir şekilde oyunlar yazar. En ünlü oyunlarından olan Kral Lear ve Macbeth, Lord Chamberlain’s Men’in başındayken kaleme alınır. Elizabeth Dönemi tiyatrosunda (İngiliz Rönesans tiyatrosu) en üretken yazarlar arasında yerini alır.
Hamlet’in Trajik Hikâyesi
Tıpkı “William Shakespeare gerçekten yaşadı mı?” ya da “Eserlerini gerçekten kendisi mi yazıyordu?” tartışmaları gibi Hamlet özelinde de bazı rivayetlere rastlanmakta. Metin, ilk olarak eski kuzey masallarına dayanır. Bir İzlanda kahramanı olarak on üçüncü yüzyılda karşımıza çıktığında ismi Amiothi‘dir. Ardından 1514 yılında yayımlanan Danimarkalı Saxo Grammaticus‘un Danimarka Tarihi eserinde de bu hikâyenin benzer versiyonlarına rastlanmıştır. 1580’li yıllarda da Fransız şair ve yazar Belleforest tarafından yazılan Trajik Hikâyeler kitabında Saxo Grammaticus’un kaleme aldığı şeklinin bir farklı versiyonuna rastlanır. Bu hikâye İngilizceye The Hystorie of Hamlet başlığıyla çevrilir. Hikâyelerdeki olaylar birbirine oldukça benzerlik gösterir. Sahnelerin oluş halinde görülen bazı değişikliklerin yanı sıra bazı cümleler ve Hamlet’in kişiliğinde değişikliklere rastlanır. Hamlet’i Shakespeare’den önce Thomas Kyd isimli Elizabeth dramasının öncülerinden olan oyun yazarının kaleme aldığı fakat metnin daha sonra kaybolduğu da rivayet edilmekte.
Dünya Sahnesinde Hamlet
Hamlet‘in ilk sahnelendiği yıl tam olarak bilinmese de Shakespeare‘in Lord Chamberlain’s Men topluluğunun başındayken topluluğun sahnesinde oynandığı düşünülmekte. 19.yüzyılda Amerikan sahnesinin en ünlü tiyatrocularından biri olan Edwin Booth tarafından sahnelenen Hamlet, 1864 yılından 1865 yılına kadar toplam yüz gece boyunca sahnelenir. Booth o yıllarda sergilediği sahne performansıyla Hamlet’le özdeşleşen bir oyuncu haline gelmiştir. 1866 yılında Hamlet, yine Booth ile birlikte sahnelenir. 1964 yılında Richard Burton tarafından oynanan Hamlet, Broadway’de sahnelenir. Hamlet, burada bir rekora imza atarak on yedi hafta boyunca sahnelenir. Bilindik Hamlet sahnelerinden farklı olarak bu sahnede prova kıyafetleri tercih edilir. Broadway’deki oyunun günümüzde kaydına ulaşmak pek mümkün olmasa da bir kaydının film olarak yayımlandığı bilinmekte. 2015 yılında Barbacian Center’da sahnelenen Hamlet’i ünlü oyuncu Benedict Cumberbatch canlandırır. Oyunun canlı kaydı National Theatre Live adlı projeyle beyaz perdeye aktarılır.
Türkiye Sahnesinde Hamlet
1916 yılında Odeon Tiyatrosu‘nda sahnelenen ilk Hamlet, Merope Kantarcıyan (Siranuş) tarafından sahnelenir. Yıl 1927’ye geldiğinde Hamlet, Muhsin Ertuğrul çevirisiyle Tepebaşı Sahnesi‘nde oynanır. Döneminde tiyatroya ilgi çok yoğun olmamasına rağmen bu oyun on beş günden fazla sahnelenerek dönemin en çok konuşulan olaylarından biri olur. Hamlet’i Muhsin Ertuğrul canlandırırken İsmail Galip Claudius’u, Şaziye Moral Gertrude’u canlandırır. Sonrasında İstanbul Şehir Tiyatrosu 1941 – 1942 tiyatro dönemini Hamlet ile açınca İstanbul Şehir Tiyatrosu için bu bir gelenek haline gelir ve her tiyatro dönemi bir Shakespeare oyunuyla açılır.
1962 – 1965 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatrolarında Ayla Algan, hem Hamlet’i hem de Ophelia‘yı canlandırarak kadın Hamlet’lerin başında gelmiştir. Birkaç sene sonra, 1968 – 1969 tiyatro sezonunda Kenter Tiyatrosu‘nda Hamlet’i Müşfik Kenter‘in Gertrude’u da Yıldız Kenter‘in canlandırmasıyla iki usta isim tiyatro sahnesine taşır. Döneminde Müşfik Kenter’in canlandırdığı Hamlet, tiyatro tarihimizin en eşsiz rolleri arasında da yerini alır. Yıllar sonra 1998 yılında Hamlet bambaşka ve tek bir versiyonuyla İzmit Şehir Tiyatrolarında, metnin hiç kesilmemiş şekliyle yaklaşık altı – yedi saat sahnelenir. Yönetmenliğini Işıl Kasapoğlu’nun yaptığı oyunda Hamlet’i Tardu Flordun canlandırır. Uzun bir aranın ardından 2013 yılında İstanbul Devlet Tiyatrosu’nda Bülent Emin Yarar, tabir-i caizse Hamlet’in tek kişilik dev kadro halini tek başına sahneler. Hamlet’in yanı sıra Kral, Kraliçe, Hayalet, Ophelia, Polonius rollerini de kendisi üstlenir.
Dijital Sahnede Hamlet
Zorlu Performans Sanatları Merkezi’nin Based İstanbul işbirliğiyle hazırladığı “Dijital Sahne” serisi, pandeminin getirdiği bir zorunluluk olan dijitalleşmeyi kullanarak tiyatro sahnesine yeni bir soluk getirir. Oyunların Dijital Sahne’ye uyarlamasını ve yönetmenliğini İbrahim Çiçek üstlenmekte. Serinin ilk videosu olan Hamlet‘in başrollerini ise başarılı isimler Cem Yiğit Üzümoğlu ve Damla Sönmez paylaşır. Proje, sıra dışı sahne ve kostüm tasarımlarıyla orijinal metnin günümüze adapte olmuş halini bambaşka bir pencereden izleyiciyle buluşturur. Etrafı saran aynalar ve kameraların ortasında aşkın, gururun, ihanetin, hayal kırıklığının ve pişmanlığın hüsran dolu hallerine rastlanır.
“-Eğer dürüst ve güzelseniz, dürüstlüğünüzün güzelliğinizle hiçbir alışverişi olmamalı.
-Dürüstlüğün güzellikten daha iyi bir arkadaşı olabilir mi?
-Olabilir. Çünkü dürüstlüğün gücü güzelliği kendine benzetinceye kadar, güzelliğin gücü dürüstlüğü bir kahpeye çevirebilir.”
Dijital Sahne #1 : Hamlet videosunu izlemek isterseniz videonun linkini aşağıya bırakıyoruz:
Kaynakça
Shakespeare, William. Hamlet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: Kasım 2019.
shakespeare.org.uk “William Shakespeare Biography” web
britannica.com “Edwin Booth” web
theguardian.com “Heavenly powers or something rotten? When Richard Burton played Hamlet” web
playbill.com “Benedict Cumberbatch Begins Performances in Hamlet Tonight” web
Özcan, Mustafa. “İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda 1941 Yılında Oynanan Hamlet Piyesinin Sebep Olduğu Tartışmalar ve Davalar” Türkiyat Araştırmaları Dergisi web
kultur.istanbul “Harbiye’de yeni dönem Hamlet ile başlar. | 1968” web
bbc.com/turkce “Şekispir’den Shakespeare’e: Üstadın Anadolu Macerası” web
