‘Ne yaman kadınsın, Kathryn!’
Eat Your Catfish, amyotrofik lateral skleroz (ALS) hastası Kathryn’in son zamanlarını anlatan bir belgeseldir. Kathryn’in oğlu sosyolog Noah Amir Arjomand fikir babası olup tüm belgeseli Kathryn’in tekerlekli sandalyesinin arkasına sabitlediği amatör bir kamerayla kayda almıştır. Bu belgesel, TRT TÜRK kanalından aşina olduğumuz ‘Adem’in Seyir Defteri’ belgeselinin ortak yönetmenleri Adam Isenberg ve Senem Tüzen‘le beraber 930 saatlik kaydın 8 senede kompozisyonuyla oluşmuştur.
İlk kez Amsterdam Uluslararası Belgesel Film Festivali (IDFA)’nde gösterime giren belgesel, 2022 İstanbul Film Festivali‘nde ve 2022 Antenna Belgesel Film Festivali‘nde ‘En İyi Belgesel’ ödülünü alıyor.
Konusu Nedir?
Genel olarak ALS hastalarının evde bakım koşullarını anlatan film aslında aile içindeki rollerimize değinmiştir. Kathryn her ne kadar güçlü bir kadın ve gençliğinde kendi deyimiyle ‘hippi’ olsa da evlenince kocası için fedakarlık yaptığını görüyoruz. İran asıllı eşi Said Arjomand’ın kariyerine yardım ederken kendi doktorasını yarım bırakmak zorunda kaldığını ve bu durumdan pişman olduğunu ifade ediyor. Ayrıca filmde Kathryn’i tahammülü zor bu ölümcül hastalığın pençesinde kıvranırken hayatta tutan tek şeyin annelik olması evliliğin zamanla toplumsal kültür çerçevesinde bize roller yüklediğini ve üstlenmek zorunda olduğumuz, belki de seve seve kabul ettiğimiz sorumluluklarımızı görüyoruz. Kendinden vazgeçmenin eşiğinde bile Kathryn ev işleriyle ilgilenmekte, fatura ödemek, yemek organizasyonu gibi yapılması gerekenleri aile bireylerine hatırlatmaktadır.
Aile babası Said Arjomand ise eşinin dramatik durumundan dolayı eşine karşı suçlayıcı yaklaşmakta, eşinin bakımı konusunda isteksiz davranmakta ve özen göstermemektedir. Bir başka senaryo ile eğer ALS olan Said olsaydı Kathryn’in fedakarlık konusunda sınıfta kalmayacağını ve Said gibi isyan etmeyeceğini tahmin edebiliyoruz.
Çocukların aile içindeki rollerini incelediğimizde ekstra sorumluluk yüklenenin Noah olduğunu, annesinin bakımını daha çok onun üstlendiğini görüyoruz. Her ne kadar Türkiye’ye gidip annesini bırakacağında ufak bir atışma yaşanmış olsa da bakımın çok zor olması, Kathryn’in de çekilmez acılar içinde olması sebebiyle mazur görüyoruz. Minou ise evlenmek üzere olduğu için daha çok kendi hayatının koşturmasında.
“Gerçekten artık havlu atmayı düşünüyordum, ama kızım evlenecekken yapamadım”
Neden Eat Your Catfish?
Kathryn özellikle eşinden beklediği ilgiyi göremeyince aklına August: Osage County (Aile Sırları) filmi geliyor. Aile bireylerinin kopmuş bağlarını derinden gözlemleyebildiğimiz bu filmde Barbara (Julia Roberts) sofrada nevrotik kriz geçirerek tabakları ‘eat your catfish!’ diye bağırarak kırıyor. Kathryn ‘Ben de içimden böyle dramatik bir versiyonumu çıkarabilirdim, ben de böyle bir performansın altından kalkardım.’ diyor. Aslında durumu yeterince dramatik olan Kathryn’i, Said rol yapmakla, hiçbir şeyi beğenmemekle ve abartmakla suçluyor. Bir et yığını haline gelen bedeninde pozisyonel ağrıları dindirilemezken nevroz en çok Kathryn’in hakkıyken bile Aile Sırları filmindeki karakterler gibi histerik davranmadığına tanık oluyoruz.
ALS ve Zorlukları
“Bedeninin yavaş yavaş bir otobüs tarafından ezildiği, sadece beyninin bundan etkilenmediği kriminal bir hastalık.”
İngiliz fizikçi Stephen Hawking‘den aşina olduğumuz amiyotrofik lateral skleroz hastalığı istemli çalışan kasları uyaran sinir hücrelerini tutan bir hastalıktır. Nedeni tam bilinmemekle birlikte yüzde yüz kür sağlayacak bir tedavi yöntemi yoktur. Her yıl yüz bin kişiden bir ya da iki kişi yeni tanı almaktadır. İlk olarak kolları ve bacakları tutan hastalık gittikçe ilerleyerek hastayı yatağa mahkum, konuşamaz ve çiğneyemez duruma gelir. Fakat beyin hücreleri bu tutulumdan etkilenmez. Genel olarak hastalar üç ile beş yıl içerisinde solunum yetmezliğinden hayatını kaybeder. Yapay solunum cihazlarını kullanmayı kabul eden hastalar ise yaklaşık on yıl kadar yaşar ve enfeksiyon nedeniyle ölürler. Yaşadıkları süre içerisinde de 24 saat profesyonel bakım gerekir. Zira 1.5 saatte bir fizyoterapi uygulanmazsa kemiğe kadar ulaşabilen bası yaraları gelişebilir. Ayrıca solunum ve yutma kaslarının etkilenmesi sebebiyle tükürük ve salgıların sürekli temizlenmesi gerekmektedir.
Etik Konular
Bütün belgesel Kathryn’in anlatımıyla olmakla beraber filmin başında oğlu Noah’ın teklif ettiği her şeye varım diyerek sözlü onay veriyor. Kamera 24 saat aktif olup evin bütün hallerini kayda almasına rağmen bütün ailenin de onayı alınıyor. Bunun bir avantajı da yapmacık hiçbir şeyin olmaması, bütün gerçeklerin tüm çıplaklığıyla izleyicilere yansıtılması oluyor.
Belgeselde dikkatimizi çeken bir diğer mesele de ötenazi konusu… Ötenazi, ölümcül hastalığa yakalanan bireylerin kendi istekleri doğrultusunda acısız medikal yöntemler uygulanarak hayatına son verilmesidir. Türkiye’de yasal değildir. Kathryn’in acılarına, aile bireylerinin hayatına etkisine ve değişen bakıcıların bile süreci ağırlaştırdığına şahit olmak ülkemizde ötenazinin niçin yasak olduğunu pek çok kere sorgulatıyor.
Son olarak ölümcül bir hastalığı konu alması ve amatör bir kamerayla çekilmiş olması belgeselin sürükleyiciliğinden bir şey kaybettirmiyor. Kathryn’in kişiliği ve hayata sarkastik bakış açısı belgeseli drama boğulmaktan kurtarıyor. Kathryn’in yüzünü çok az görmüş olmamıza rağmen güçlü cümleleri duyguyu bize eksiksiz geçiriyor. Belgeselin geçmiş fotoğraflarla desteklenmesi aile içi dinamikleri daha iyi kavramamızı sağlıyor.
Fragman için:
İyi seyirler!
Kaynakça
5harfliler. “Bakım Emeği ve Aile Üzerine Etkileyici Bir Belgesel:Eat Your Catfish”. Erişim: 21.08.2023. Web
Altyazı. “Eat Your Catfish’in Yönetmenleri ile Söyleşi: ‘Ölüme Doğru İlerlerken’”. Erişim: 21.08.2023. Web
İKSV. “Eat Your Catfish”. Erişim: 21.08.2023. Web
Mubi. “Eat Yout Catfish”. Erişim: 21.08.2023. Web
Variety. “‘Eat Your Catfish’ Review: A Family Is Divided by ALS in an Uncompromising, Emotionally Raw Documentary”. Erişim: 21.08.2023. Web
http://eatyourcatfish.com/
