Doğan Apartmanı: İstanbul’un Kültürel Belleği

Galata Kulesi‘nin yaklaşık 50 metre doğusunda yer alan Serdar-ı Ekrem Caddesi‘nde; balkonlarından Fransız, kepenklerinden İtalyan esintileri yayılan süslü ferforjeleri ve işlemeli pencereleriyle konumuz Numara 56‘nın görkemli ev sahibi: Doğan Apartmanı.

Bir Binanın Kimlik Arayışı: Helbig’ten Doğan’a Uzanan Yolculuk

Bina arazisi, önceleri Prusya Elçiliği‘ne aitken, elçiliğin taşınmasının ardından 1892 yılında Helbig Ailesi tarafından satın alınmıştır. 1894-95 yılları arasında tamamlanan bina, bir asrı aşkın sürede farklı dönemlerde mülke sahip olan ailelerin isimleriyle anılmıştır. Başlangıçta, binayı yaptıran Belçika Ataşesi ve banker Charles Helbig nedeniyle yapı Helbig Apartmanı olarak bilindi. Ancak Helbig, ne yazık ki apartmanda oturamadan, hatta tamamlanmış hâlini bile göremeden hayata gözlerini yummuştur.

Aynı dönemde bina, bazı kayıtlarda Nahid Bey Apartmanları olarak da geçmiştir. O dönemlerde apartmanlara maliklerinin isimlerinin verildiği dikkate alındığında, Nahid Bey’in bina üzerinde hisse sahibi ya da doğrudan mülk sahibi olduğu düşünülür. Ancak bu beyefendinin kim olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Dönemin Belçika Maslahatgüzarı G. Neyt ile olası bir bağlantısı üzerinde durulmakta, ancak tapu kayıtlarındaki eksiklikler bu soruyu yanıtsız bırakmaktadır.

1919 yılının Şubat ayında yapı, Osmanlı uyruklu Musevi sigara ve karton tüccarları Mair de Botton ve David de Botton tarafından bir açık artırmada satın alınmış ve bu dönemde Botton Han olarak anılmaya başlanmıştır. 1929 yılında yaşanan borçlanmalar nedeniyle yapı, Berlin merkezli Victoria Sigorta Şirketi‘ne ipotek edilmiş ve bu süreçte de Victoria Han adını almıştır.

1932 yılında apartmana hava gazı, elektrik ve içme suyu bağlandığı ve binanın içerisinde bir su kuyusu bulunduğu kayıtlara geçirilmiştir. Yine bu süreçte 1928-32 yılları arasında apartmanın önündeki boş arsaya tenis kortu yapılmıştır. Ardından 1935 yılına doğru apartman sakinleri arasında daha yeni ve lüks semtlere taşınma furyası başlayınca binada büyük bir boşluk yaşanmış, bu süreçte Victoria Sigorta Şirketi apartmandaki tüm dairelere mimari müdahalelerde bulunmuştur; mutfaklar küçültülmüş, daire içlerine banyo eklemeleri yapılmış ve yine çeşitli ekleme ve sağlamlaştırma işlemleri gerçekleştirilmiştir.

1942 yılında ise bina, Yapı Kredi Bankası’nın kurucusu Kazım Taşkent tarafından, sahibi olduğu Doğan Sigorta aracılığıyla satın alınmıştır. Taşkent, genç yaşta elim bir kaza sonucu hayatını kaybeden oğlu Doğan Taşkent‘in adını yaşatmak amacıyla apartmana bugünkü ismini vermiştir. Ardından 1950-70 yılları arasında şirket, daireleri satışa çıkarmış ve tümü tek tek satılarak kişisel mülk hâline gelmiştir.

Kepenkleri İtalyan, Ruhu Beyoğlu

Yüz yılı aşkın tarihiyle, 3250 metrekarelik arsa üzerinde, 1405 metrekarelik bir zemine oturan, yeşil kepenkleri, geniş avlusu ve onu saran taş duvarlarıyla Pera’nın oldukça tanıdık ve görkemli simalarından biri hâline gelen Doğan Apartmanı; U şeklindeki avlusu, doğuya bakan kanatları arasından görülen Boğaz manzarası, üç yönden çevrili dört bloğu ve toplamda 49 dairesiyle Roma etkili yeni-barok üslubun İstanbul’daki nadide örneklerinden biridir. Tavanları yüksek, yerleri ahşap, balkonları dökme demirler ile süslenmiş, toplu konut özelliği taşıyan bu yapı, 19. yüzyıl sonu Avrupa’sında sıkça rastlayabileceğimiz bir konut tipidir. Ayrıca, kentin ilk asansörlü binalarından biri olmasıyla da önem taşır.

Binaya ön cepheden baktığınızda sağda, solda ve ortada olmak üzere üç giriş kapısı göze çarpar. Binalar zeminden itibaren üç kat aşağıya inmekte olup, bu katlarda hamamlar ve depolar yer alır.

Roma Esintili Bir Pera Öyküsü

Yaklaşık 300-350 metrekarelik göz alıcı avlusunun bahçe düzenlemesini, 2003 yılında İstanbul’da gerçekleşen terör saldırısında hayatını kaybeden İngiltere Başkonsolosu Roger Short‘un eşi Victoria Short gönüllü olarak üstlenmiştir. Eşinin İstanbul’a olan sevgisini sıkça dile getiren Short, bu nedenle şehirden ayrılmamış ve apartmanın peyzaj tasarımını üstlenmiştir. Bahçeye olan ilgisini hobiden de öte şeklinde nitelendirmektedir. Bahçecilik eğitimi de alan Short, hava koşullarına aldırmadan çalışmalarını sürdürmüştür. 2005 yılında tamamlanan restorasyon kapsamında binanın çatı katına spor alanı ve küçük bir kütüphane eklenmiş, teras da yeniden düzenlenmiştir.

Günümüzde apartman koruma altına alındığından cephelerinde herhangi bir değişiklik yapılmasına izin verilmemiştir. Yapı hem geçmişe hem de modern yaşama dokunan bir çizgiyle varlığını sürdürmektedir.

Yüksek mimar Afife Batur, Doğan Apartmanı için; “Burası Beyoğlu’ndaki apartmanlaşma sürecinin başlangıcını temsil eder. Bir tarihi olan ilk binalardandır. Buranın tarihî eser statüsünde olması lazım. Restorasyon için Beyoğlu’na ilişkin Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan izin alınmalı. Oranın bir restorasyon projesi olması gerek.” diyor.

Mahremiyet ve Prestij: Doğan Apartmanı’nda Yaşama Sanatı

Doğan Apartmanı’nın sadece mimarisi ya da tarihi değil, aynı zamanda sosyal dokusu da dikkat çekicidir. Bu apartmana taşınmak için yalnızca maddi gücünüzün olması yetmez; bununla birlikte bir de mevcut apartman sakinlerinin iznini almanız da gerekir. İlk bakışta sıra dışı görünse de, bu uygulama apartmanın yıllar içinde kazandığı prestij ve kültürel değerle ilişkilidir. İş insanları, sanatçılar, akademisyenler ve diğer sektörlerden pek çok tanınmış isim bu özel yapının geçmişten bugüne sakinleri arasında yer almıştır.

Doğan Apartmanı, zaman içinde Türkiye’nin ilk kadın mimarlarından Mualla Eyüboğlu ve eşi Türkolog Robert Anhegger, araştırmacı-yazar Rasih Nuri İleri ve Suphi Nuri İleri, İstanbul Barosu eski Başkanı Yücel Sayman, Teoman, Okay Temiz, Meyer Schlichtmann, Okan Bayülgen, Şener Şen, Tarkan, Sezen Aksu, Bahar Korçan gibi birçok tanınmış ismi ağırlamıştır. Birçok sanatçı, gazeteci, avukat ve tiyatrocu hâlâ Doğan Apartmanı’nda ikâmet etmektedir. Her dönemde, dönemin koşullarına göre pahalı sayılan bu dairelerde yalnızca belirli bir gelir düzeyine sahip kişiler yaşayabilmiştir. Bu da apartmanın kendine özgü bir sakin profili oluşturmasına neden olmuştur. Suphi N. İleri, apartmanla olan bağını; “Bu apartman bir aşk, bir tutku. Aradığım İstanbul’u burada buldum.” sözleriyle anlatır.

Apartmanda bir süre ikâmet eden Alman Arkeolog Meyer Schlichtmann, Doğan Apartmanı ile ilgili “Prusya Elçiliği’nden Doğan Apartmanı’na” adlı bir kitap yazmıştır. Schlichtmann, aynı zamanda ilginç bir çalışmaya imza atarak binanın tüm kiracılarının tarihini çıkarmaya başlamış ve her dairenin kapısına orada kimlerin oturduğuna dair levhalar asmıştır lakin çalışmasını tamamlayamadan hayatını kaybetmiştir. Hazırladığı plakalar ise zamana yenik düşerek kaybolup gitmiştir.

Bir Apartman, Bin Sahne

Doğan Apartmanı, sadece seçkin sakinleriyle değil, aynı zamanda sinema tarihimizdeki yeriyle de önem taşır. Eşkıya filminin final sahnesi, Muhsin Bey filmi, Rumuz Goncagül, Beyoğlu’nun Arka Yakası ve Bugünün Saraylısı gibi klasikleşmiş filmlerin yanı sıra MFÖ’nün Deli Deli Kulakları Küpeli şarkısının klibi de burada çekilmiştir.

Cumhuriyet dönemiyle birlikte Pera’nın geçirdiği sosyokültürel değişimden Doğan Apartmanı da etkilenmiş; apartmanın mirası sadece mimaride değil, insan hikâyelerinde de yaşamaya devam etmiştir. Ne var ki burada oturan hiçbir isim dairesini miras yoluyla aktarmamış, her kuşakta seçilerek gelen bir sakin profili oluşmuştur.

İstiklal Caddesi’nin kalabalığını aşıp Serdar-ı Ekrem’in sessizliğine adım attığınızda, yeşil kepenklerin ardında sizi yüz yılı aşkın bir belleğin ağırlığı karşılar. Kimi zaman bir film setinde, kimi zaman bir edebiyatçının masasındaki taslakta, kimi zaman da bir dedikodunun tam ortasında yer alan bu apartman hâlâ yaşayan bir İstanbul efsanesidir.

Bugün, Doğan Apartmanı’nın avlusuna adım atabilmek, 130 yıldır süregelen hayatların sessiz tanığı olan taş duvarların arasında bir süreliğine soluklanabilmek bile bir ayrıcalık. Çünkü bu yapı sadece bir apartman değil; geçmişin İstanbul’uyla bugünün ruhunu bir araya getiren canlı bir hafızadır.

Kaynakça

“19. Yüzyılda İstanbul’da Konut Tipolojileri”. SCRIBD, Web. Erişim Tarihi: 25.05.2025.

“Doğan Apartmanı-Meyer Schlichtmann”. The University of Arizona, Web. Erişim Tarihi: 25.05.2025.

“Doğan Apartmanı”. TRT Arşiv, YouTube, 2003. Web. Erişim Tarihi: 24.05.2025.

“RESIDENTS of DOĞAN APARTMANI”. The University of Arizona, Web. Erişim Tarihi: 25.05.2025.

Sclichtmann, Meyer. Prusya Elçiliği’nden Doğan Apartmanı’na. İstanbul Kitaplığı, 1992.

Sorguç, Cem. Oturduğum Yerden: Doğan Apartmanı. Spotify, HEY!Beyoğlu, 8. bölüm, 17.04.2023. Erişim tarihi: 20.05.2025.