Diktatörler, insanlık tarihi boyunca özgürlük ve egemenlik arayışındaki halkın karşısında duran güç odakları olmuştur. M.Ö. 44 yılında Roma senatörleri tarafından gerçekleştirilen Julius Caesar suikastı, yalnızca bir liderin düşüşü değil, aynı zamanda insanlığın temel değerlerini yeniden gözden geçirmemiz gereken bir olaydır. Jean-Léon Gérôme‘un “Sezar’ın Ölümü” adlı eseri, bu tarihi anı canlandırarak izleyiciyi tarihin ötesine geçmeye ve insan doğasının temel unsurlarını sorgulamaya davet etmektedir. Eseri ile Gérôme, Caesar’ın suikastını sadece bir tarihsel olay olarak değil, aynı zamanda iktidarın kırılgan yapısını ve hırsın yıkıcı sonuçlarını keşfetmemizi sağlayan derin bir imge olarak sunmaktadır. Bugün sanat tarihinde birçok sanatçının farklı şekillerde ele aldığı bu hadiseyi Jean-Léon Gérôme’un ele aldığı biçimiyle beraber inceleyerek, geçmişin izlerini sürerken insanlık tarihine dair evrensel temalarla yüzleşeceğiz.
Jean-Léon Gérôme ve Kendini Adadığı Sanatı
Oryantalizm denince akla gelen ilk isimlerden biri olan Fransız ressam, heykeltıraş ve öğretmen Jean-Léon Gérôme, sanat akımlarındaki özellikle “izlenimcilik“ gibi yenilikçi fikirlere şiddetle karşı olmasına rağmen sanat tarihinde derin bir iz bırakan nadir isimlerdendir. Gérôme, gerek heykel, gerekse resim sanatının temelini Neo-Grek ve Neoklasik bir temele oturtmuştur. Eserlerini Akademizm akımının altında vermiş olması, onu döneminin yenilikçi realistleri ve izlenimcileri tarafından çokça eleştirilmesine sebep olsa da yeteneği sanata karşı olan geleneksel bakış açısının gölgesinde kalmamıştır. Gérôme, bu başarısını eserlerindeki tarihsel gerçeklikle birlikte detaylara verdiği önem ve tablolarındaki tiyatrali sayesinde elde etmiştir.
Türk Sanatı ve Osman Hamdi Bey ile İlişkisi
Burjuva bir ailede dünyaya gelen Gérôme, École des Beaux-Arts’da birçok ressama eğitim vermiştir. Hatta bu isimlerden birinin de Osman Hamdi Bey olduğu iddia edilmektedir. Fakat Osman Hamdi Bey’in katıldığı sergilerde kendisinin Boulanger’in öğrencisi olarak tanıtılması bu iddiayı yalanlamaktadır. Her ne kadar öğrencisi olmasa da ikilinin arkadaşlık ilişkilerinin bulunduğu bilinmektedir. Jean-Léon Gérôme, Osmanlı saray sanatı içinde de önemli bir yer tutmaktadır. Öyle ki Sultan Abdülaziz’in portresini yapmak için Türkiye’ye gelmiştir. Sanatçının “Yılan Oynatıcısı” eserinde Osmanlı çini sanatından yararlandığı görülmektedir. Bu tablo, ayrıca sanatçının oryantalist stilinin en net görüldüğü eserlerinden de biridir.
Julius Sezar Suikastı
Pompeius’u yenmesiyle kendini süresiz diktatör (dictator perpetius) ilan eden Sezar, senatonun yetkilerini tek tek elinde toplamaya başlamıştı. Bununla da yetinmeyerek senatonun aldığı tüm önemli kararların kendi elinden geçmeden yürürlüğe konmamasını sağlayacak yeni düzenlemeler getirdi. Senatodan dışlanmaları sonucu maddi kayıplara uğrayan aristokratlar, Roma‘yı diktatörlükten kurtararak cumhuriyeti yeniden kurmak isteyenlerle birleştiler. Sezar’ın suikastı; Cassius ve Brütüs başta olmak üzere senatör ve liberallerin Cumhuriyeti kurtarma girişimleriydi.
Tabloya İlk Bakış
Resimde, senatörler 15 Mart M.Ö 44 yılında 23 kez bıçaklanan büyük imparator ve Roma generali Gaius Iulius Caesar‘ın ölü bedeninin yanından zafer ve coşkuyla kılıçları havada uzaklaşmaktadırlar. Ressam senatörlerin bazılarını şaşkın ve kormuş, bazılarını ise mutlu şekilde tasvir ederek insan doğasına ait karmaşık duygulara dikkat çekmeyi başarmıştır. Bu reaksiyon çeşitliliği senatörler arasındaki farklı çıkar ve kompleks ilişkilere aynı zamanda ikiyüzlülüklerine de işaret etmektedir.
Brütüs’ün Pişmanlığı
Tablonun en sağında başı öne eğik oturan bir erkek figürüyle karşılaşırız. Bu figür tabii ki Sezar’ın en yakınlarından biri olan Brütüs‘tür. Brütüs’ün diğer senatörler sevinirken neden aralarına katılmayıp da kenarda oturduğu ile ilgili sanat tarihçilerinin farklı görüşleri bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Sezar’a ihanet etmekten duyduğu pişmanlığı sembolize etmesi, ikincisi Brütüs’ün Sezar için diğer senatörlerden daha farklı bir konumda olduğunu vurgulamaktır. Son görüş ise Brütüs’ün kaosun içindeki sakinliği temsil ettiğidir. Sebebi her ne olursa olsun ressam, Brütüs karakterinin yalnızca kötü olarak vurgulamamış, pişman bir görüntü vererek insan doğasının karmaşık yapısını yansıtmaya çalışmıştır. Bu sayede de Brütüs karakteriyle empati yapabilmemizi sağlamıştır.
Tiranlığın Yıkılışı
Sezar’ın ölü bedeninin önünde devrilmiş, tahtı sembolize ettiğini anlayabileceğimiz şekilde duran sandalye, bize iktidarın ani ve şiddetli düşüşünü göstermektedir. Sezar ise Büyük Pompei heykelinin önünde soysuz şekilde resmedilmiştir. Aldığı darbelerden akan kanlarla gözleri kör olmuş, kanlı pelerininin içinde yatmaktadır. Ressamın böyle büyük bir hükümdarı tablonun kenarında neredeyse önemsiz bir detaymışçasına çizmesi ise fikirlerin insanlardan büyük olduğunu vurgulamaktır. Sezar’ın ölümü düzensizliği ve tiranlığın yıkılışının bir sembolü olduğu gibi aynı zamanda cumhuriyeti koruma uğruna hükümdarlarını öldürebilecek kışkırtılmış bir kalabalığın zaferini de tasvir eder. Gérôme’un bu tablosunda mitolojiyi kullanarak Fransız Devrimi tasviri yaptığı da söylentiler arasındadır.
Sezar’ın Ölümü, bizlere gerekli durumlarda şiddetin soylu düşünceleri koruyabilme adına ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu hatırlatmaktadır. Şiddet, bazen kaçınılmaz bir son olarak görülse de Gérôme bu eserinde onu daha geniş bir insanlık dramının parçası olarak ele almaktadır. Bu tablosu ile Jean-Léon Gérôme, tuvalini yüksek tarihi değere sahip bir anı yakalayarak bunu dünyevi gücün kırılgan yapısı, hırs, ihtiras, sadakat gibi daha geniş insani deneyimleri yansıtmak için kullanmıştır. Tabloda, Sezar’ın suikastı ile sonuçlanan o trajik an, yalnızca kişisel kabul edilebilecek bir fiilin ötesinde, büyük tarihsel olayların tetikleyicisi olarak betimlenmektedir. Onun bu agnostik yorumu ise, tarihe olan yaklaşımının tarafsız ve eleştirel bir şekilde değerlendirilmesine olanak tanımaktadır. Bununla Jean-Léon Gérôme, sanat tarihçilerini kişisel önyargılara dayalı sonuçlar çıkarmaya bırakmıştır.
Kaynakça
- Jean-Léon Gérôme: Değişim Çağında Kültürel Etkileşimler. Pera Müzesi. Web. 25.11.2020.
- The Death of Ceasar. Artvee. Web.
- Consider Gerome’s The Death of Caesar and Vinchon’s Boissy d’Anglas. Howard Bosler. Web. 09.07.2018.
- The Death of Caesar. History Today. Web. 07.07.2019.
- Tarihte Bugün: Roma Diktatörü Iulius Caesar Öldürüldü. Erman Ertuğrul. Web. 15.03.2021
- Jean-Léon Gérôme. The Art Story. Web.
