Dijitalleşen dünyada bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı değişimler sonucu internet bireylerin yaşamında daha fazla yer almış ve beraberinde hayatta bir çok kolaylıklar sunmuştur. Bu teknolojilere erişimin artması, sunduğu kolaylıkların yanında birçok tehlikeye de sebep olmaktadır. Çocukların bilgisayar ve interneti ebeveynlerinden daha kolay kullanabiliyor olması ve vaktinin çoğunu dijital mecralarda geçirmesi bir çok olumsuz durumu meydana getirmektedir.
Dijital Ebeveynlik
Dijital ebeveynlik, ebeveynlerin çocuklarının dijital teknoloji kullanımında destek olma ve yönlendirme gibi görevlerini ifade etmektedir. Çocukların dijital teknolojiye her yerden kolaylıkla erişebiliyor olması dijital ebeveynlik kavramını daha önemli hâle getirmektedir. Ebeveynlerin bir kısmı dijital teknoloji aracılığıyla çocuklarının yeni bilgi ve beceriler kazanacağı yönünde düşünürken bir kısım ebeveyn ise dijital teknoloji kullanımının çocukların sağlığında ve sosyal becerilerinde olumsuz etki edeceğini düşünmektedir.
Ebeveynlerin çocuklarını internette kontrolsüz bırakması çocuklar için oldukça tehlikeli bir durumdur. Ebeveynlerin tutumları çocukları riskten koruma noktasında önemli olduğu için öncelikli olarak ebeveynler interneti güvenli kullanma yönünde yeterli bilgiye sahip olmalıdır. İnternet kullanımında sınırlı düzeyde bilgi sahibi olan ebeveynler çocukların dijital medyada karşılaşabileceği sorunların ve teknoloji sayesinde çocukların kullanılabileceği fırsatların farkında olmamaktadır.
Dijital dünyada hızlı gelişen ve değişen uygulamaları ebeveynler takip etmekte ve uyum sağlamakta eksiklik yaşamaktadır. Çocukların kısa sürede öğrendiği uygulamalarda ve teknolojilerde ebeveynlerin adaptasyon sağlamada zorluk yaşaması sebebiyle ebeveynlerin çocuklara karşı otorite alanı daralmaktadır.
Dijital Dünyada Çocuk
Dijital teknolojilerin günlük hayatta erişiminin kolaylaşmasıyla birlikte oluşan dijital dünyada çocuklar da yer edinmekte ve teknolojinin olumlu olumsuz yönlerine maruz kalmaktadır.
Dijital dünyada çocuklar öğrenmelerine fayda sağlayacak birçok kaynağa ve bilgiye kolaylıkla erişebilmektedir. Çocuklar ilgi alanları olan konular üzerinde araştırma yapabilir internet sitelerine kolaylıkla erişebilmektedir. Son zamanlarda özellikle yapay zeka aracılığıyla araştırmalar daha geniş boyutlara ulaşmış ve bilgiye erişim daha mümkün hâle gelmiştir. Dijital ortamların oyun, eğlence imkanı sunmasıyla çocuklar boş zamanlarını sanal ortamlarda değerlendirmektedir. Yüz yüze sınırlı düzeyde erişebilecekleri kaynaklara sanal gerçeklik ortamlarında kolaylıkla ulaşabilmektedirler.
Dijital çağ çocuklar için birçok kolaylığın yanında tehlike de getirmektedir. Çevrimiçi uygulamalar gizlilik ve mahremiyeti ihlal ederek çocukların bilgilerine erişmektedir. Yeterli farkındalığa sahip olmayan çocuk bu noktada kendisinin ve ebeveynlerinin bilgilerini paylaşmaktadır.
Çocukların dijital araçları bilinçsiz kullanması, şiddet içeren oyunlar oynaması maruz kaldıkları bu davranışları içselleştirmelerine ve bu öğrendikleri saldırganca davranışları ailelerine, arkadaşlarına yöneltmelerine sebep olmaktadır. İnternette ve oyunlarda maruz kaldıkları argo kelimeler ve uygunsuz yaşam tarzı da sosyal gelişimlerini olumsuz etkilemekte bu davranışları hayata geçirmelerine neden olmaktadır.
Uzun süre dijital ortamlarda vakit geçiren çocukların sosyal çevreden uzaklaşarak internet bağımlılığı yaşadıkları görülmektedir. Yaşadıkları internet bağımlılığıyla yasaklı sitelerde fazla vakit geçiren çocuklar gelişim yaşına uygun olmayacak düzeyde cinsel bilgiler edinmekte, cinsel rol karmaşası yaşamakta, ihmal ve istismara maruz kalmaktadır.
Dijital dünyada yaşanan bir diğer sorun siber zorbalıktır. Siber zorbalık olumsuz mesajlar göndermeyi, uygunsuz fotoğraf ve videolar paylaşmayı içermektedir. Bağımlılık sonucu siber zorbalığa maruz kalan çocuklarda davranışsal bozukluk, aşırı uyku, okula gitmek istememe, kendine zarar verme eğilimi görülmektedir.
Dijital Dünyada Ebeveyn ve Çocuk İlişkisi
Ebeveynlerin dijital teknoloji kullanımında çocuklarıyla sağlıklı iletişim kurması çocukların teknolojinin olumsuz yönlerini yaşamasını engellemektedir. Ebeveynlerin internet kullanımını kontrollü düzeyde desteklemesi çocukların ebeveyn otoritesini kabul etmesiyle bağlantılıdır.
Dijital dünyada kendisinin desteklendiğini ve olumlu katkıda bulunulduğunu gören çocuk internete erişiminde ailesinden kısıtlanma görmediğinde ebeveynleriyle dijital deneyimlerini çekinmeden paylaşabilmektedir. Ebeveynlerin çocukların dijital ortamlarda geçirdikleri süreyi kontrol etmesi, denetlemesi ve gözlemlemesi olumsuz sonuçlar meydana gelmesini engellemede önemli bir faktördür.
Çocuklar ebeveynlerinde gördüklerini rol model alarak özdeşleşirler. Ebeveynlerin vaktini sürekli dijital teknolojilerde geçirmesi çocukların da aynı davranışlara yönelmesine sebep olacaktır. Ebeveynlerinden yeterli rehberliği ve yönlendirmeyi alan çocuklar gerçek dünyayı keşfettiği gibi sanal dünyayı da keşfetmeye ihtiyaç duyar. Bu doğrultuda çocukların sağlıklı benlik duygusu geliştirmesine olanak sağlayarak dijital dünyayı bağımsız olarak keşfetmesine izin vermek gerekmektedir.
Dijital Ebeveynlik Farkındalığı Nedir?
Dijital teknolojilerin çocuklar için yarattığı risk ve fırsatların farkında olan ebeveyn modeli, çocukların dijital teknolojilerde yaşadığı problemleri bilen, dijital dünyada çocuklara olumlu rol model olan ve çocuklarının dijital teknoloji kullanımını kontrol edebilen ebeveynlik modelidir.
Dijital dünyada çocuklara sunulan fırsat alanlarının geniş ve kontrol edilebilirliğinin düşük olması çocukların dijital teknolojileri ebeveyn kontrolü olmadan yoğun kullanımını artırmaktadır. Bu durum problemli davranışlara kapı aralamaktadır. Yapılan çalışmalar incelendiğinde çocuk ve ergenlerdin dijital teknolojide geçirdikleri zaman ile davranışlar arasında pozitif yönde ilişki olduğu görülmektedir.
Çocuklar teknolojiyi nasıl ve hangi yolla kullanacaklarını kendi başlarına belirleyememekte ve yakınlarından destek alma ihtiyacı duymaktadır. Bu sorumluluk en başta ebeveynlere düşmektedir. Ebeveynlerin çocuklarına destek olabilmesi için önce kendilerinin dijital teknolojiyi ve gelişmeleri takip etmesi gerekmektedir. Bununla birlikte ebeveynlerin, çocuklarının dijital mecraları kullanmalarındaki amacı ve beklentileri, dijital dünyada karşılaştıkları problemleri çözmek için yaklaşımları hakkında da bilgi sahibi olmalıdır. Çünkü çocukların dijital teknolojileri problemli kullanmasına sebep olan faktörler arasında ilk olarak ebeveynler gelmektedir. Aile ilişkileri, ebeveyn tutumu, kuşak çatışmaları gibi unsurlar da çocukların dijital teknolojiyi kullanım şeklini etkilemektedir.
Kaynakça:
Aral, Neriman. “Dijital Dünyada Çocuk Olmak.” TRT Akademi 7. 16(2022):1135-1147
Bostancı, Mustafa. “Dijital Dünyada Ebeveynlik.” TRT Akademi 8. 19(2023):983-990
Kabakçı Yurdakul, Işıl. Dönmez, Onur. Yaman, Fatih. Odabaşı, Hatice Ferhan. “Dijital Ebeveynlik ve Değişen Roller.” Gaziantep University Journal of Social Sciences 12. 4(2013):883-896
Kopuz, Tuba. Turgut, Yiğit Emrah. “Dijital Ebeveynlik Tutumu ile Çocukların Güvenli İnternet Kullanımları Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme.” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Dergisi 15. 42(2022):123-153
Manap, Abdullah. Durmuş, Emine. “Dijital Ebeveynlik Farkındalık Ölçeğinin Geliştirilmesi.” İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 21. 2(2020): 978-993
Manap, Abdullah. Durmuş, Emine. “Dijital Ebeveynlik Farkındalığının Çeşitli Değişkenler, Aile içi Roller ve Çocukta İnternet Bağımlılığı Açısından İncelenmesi.” E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi. 12. 1(2021): 141-156
Kapak Görseli: guvenliweb.org.tr
