Dijital Detoks: Ekran Süresini Azaltmanın Psikolojik Etkileri

Günümüz teknoloji çağında neredeyse her şey bir dijitalleşme içerisinde. Bu dijitalleşme ilk etapta hayatımızı kolaylaştırma hedefiyle ortaya atılmış olsa da son yıllarda milyonlarca insanı bağımlılığa sürüklüyor. Hiçbir bağımlılığın basit olarak nitelendirilebileceğini düşünmesem de teknoloji bağımlılığının hiç de basit olmadığını vurgulamakta fayda var. Haberlerden hastane randevularına, ders notlarından alışverişe kadar günlük hayatımızın yapı taşları olan aktiviteler tek tuşla halledilebilir olduğundan beri, insan psikolojisi ve davranışlarında gözle görülür değişiklikler meydana gelmektedir. Gelin önce teknoloji bağımlılığının etkilerini, sonra da dijital detoksun getireceği iyileşmeleri inceleyelim!

Ekran Süresi Arttıkça Neler Olur?

Teknoloji bağımlılığına bağlı ekran süresi uzunluğunun birden fazla nedeni var. Sosyal medya, çevrimiçi oyunlar, alışveriş ve kumar gibi çeşitli sebepler ekran süresini arttırırken bağımlılık da yaratır. Ayrıca bu durum yalnızca yetişkinleri değil, çocukları hatta bebekleri bile etkisi altına almış durumda. Uzun saatler boyunca ekrana maruz kalmanın göz hastalıkları, baş ağrıları ve hareketsizliğe bağlı obezite gibi sağlık sorunlarına yol açması gibi herkes tarafından bilinen yan etkileri vardır. Bunların yanı sıra ciddi psikolojik etkileri de bulunur.

Odaklanma probleminiz her geçen gün artıyorsa ve ekran başındayken yaşamınızın kontrolü ellerinizden kayıp gidiyorsa size üzücü bir haberim var: ekran bağımlısı olma yolunda ilerliyor olabilirsiniz. İnternetin kontrolsüz kullanımı ve yarattığı bağımlılık üzerine yapılan çok sayıda çalışmanın ortak paydası olarak internetin aşırı kullanımının sosyal ilişkilere ciddi zarar vermesi gösterilebilir. Bu durumun sık görülen diğer negatif etkilerine bir diğer örnek ise izolasyondur. Uzakları yakın eden teknolojinin, yanı başımızdaki insanları bizden uzaklaştırması da ironik bir gerçek. Ekran başında geçirilen sürenin artışı başta aile içi olmak üzere çeşitli iletişim sorunlarını beraberinde getiriyor. 19-32 yaş aralığındaki insanlar üzerinde yapılan bir araştırmaya göre izole olma hissiyatı sosyal medyayı aktif kullanan kişilerde kullanmayanlara göre üç kat fazla.

Kaygı bozuklukları da kronik çevrimiçi olmanın en büyük psikolojik etkileri arasında. Siber zorbalığın kol gezdiği sosyal medyanın kontrolsüz kullanımı gençlerde anksiyeteyi tetikliyor. Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Cüneyt Evren’in Yeşilay resmi sitesine yapmış olduğu açıklamalara göre bireyin sosyal medyayı kimliğini gizleyerek gerçeklikten kaçma yolu olarak kullanması gerçek hayattaki ilişkilerine ciddi zarar veriyor. Kişi, gerçek dünyadan koparak kronik çevrimiçi olunduğunda kendini ifade etme becerileri zarar görüyor ve bu da kaygı ve stresin artmasına yol açıyor.

İnternet bağımlılığının psikolojik tahribatları arasında uyku sorunları önemli bir yere sahip. Ekran başında geçirilen kontrolsüz zaman uyku süresini azaltarak kişinin uykusuzluk çekmesine yol açarken uyku hormonu olarak bilinen melatonin üretimini de olumsuz etkiler. Yetersiz uyku ve düşük uyku kalitesi gündüz yorgunluğuna yol açarak hayat kalitesini de düşürür. Ucu bucağı olmayan kaydırma döngüsü sırasında maruz kalınan mavi ışık ise düzensiz uykunun başlıca sebepleri arasında.

Çare “Dijital Detoks”

Dijital detoks, ekran başından ayrılmak ve hayat kalitesini arttırmak için başvurulabilecek etkili bir yöntem. Bu uygulamayı kısaca çevrimiçi olarak geçirilen sürenin azaltılması olarak nitelendirebiliriz. İnternet alemine verilecek bir molanın, zaman yönetimi gelişimi için de mükemmel bir araç olduğu söylenebilir. Nereden başlanır bu detoksa?

Öncelikle hangi uygulamalarda ne kadar süre geçirdiğimizi analiz ederek planlı bir şekilde hareket edebiliriz. Bunun ardından belirlediğimiz uygulamalar içi kendimize “Bu uygulamayı bu kadar kullanmak beni nasıl hissettiriyor?” ve “Burada geçirdiğim sürede kendime vakit ayırmayı ihmal ediyor muyum?” sorularını yöneltmek faydalı olabilir. Dijital detoksun verimli olması açısından kendimize bir hedef koymak önemli bir detay. Örneğin, uyku kalitesini arttırmak bir hedef olabilir.

Dikkatimizi telefona çeken etkenleri azaltmak atılabilecek adımlardan biri olabilir. Alışveriş uygulamaları ve oyunların bildirimleri sessize alınabilir. Odak gerektiren durumlarda telefonu rahatsız etme moduna almak da bir çözüm olabilir. Fazla vakit geçirilen uygulamalara telefon ayarlarından süre kısıtlaması koyulabilir.

Dijital Detoksun Psikoloji Üzerindeki Olumlu Etkileri

Başarılı geçen detoks sürecinin en önemli meyvelerinden biri odağın arttırılmasıdır. Ekran kaydırma sırasında izlediğimiz kısa videoların azaltılması, odak süresinin artmasına ve bireyin derslerine, işine vb. daha rahat odaklanmasını sağlayabilir.

Kontrolsüz ekran süresinin kaygıyı arttırdığı söylenebilir. Seri bildirimlerin havada uçuştuğu, insanın kendini istemeden de olsa başkalarıyla kıyasladığı sosyal mecralara mola vermek kaygı seviyesinde ciddi azalmaya yardımcı olur. Yoğun etkileşimden uzaklaşan bireylerin zihinleri dinlenir ve yetersizlik hissi etkisini yitirmeye başlar. Ekrandan uzaklaştıkça dış dünyayla etkileşim artar ve izolasyon durumundan çıkılmaya başlanır.

Teknolojik cihazların yaydığı mavi ışıktan korunmak ise uykuya dalmayı kolaylaştırarak uyku kalitesini arttırır. Uyku kalitesi arttığında motivasyon da artarak üretkenlik seviyesi yükseltebilir. Dijital detoks yapan kişinin yaratıcılığının yanında öz farkındalıkğı da artabilir. İç dünyasına dönen bireyin duygusal zekası da gelişeceği, kendini ve çevresini daha iyi anlamaya başlayacağı söylenebilir.

Göründüğü üzere bu olumlu etkilerin çoğu zincir şeklinde birbirine bağlıdır. İyi uyuyan kişi uykusunu alır ve daha verimli olmaya başlar. Odak süresi arttıkça verim iyice artar ve başarılı olur. Başarı özgüven getirir. Kendine güvenen bireyin stres seviyesi de düşer ve çevresiyle etkileşimi artar. Teknoloji eşi bulunmaz bir nimettir fakat her şeyin fazlasının zarar olduğunu bilerek hareket etmek ve olası bir bağımlılığı geç olmadan frenlemek en doğrusudur.

Kaynakça

“The effect of psychiatric symptoms on the internet addiction disorder in Isfahan’s University students”, National Library of Medicine, Web. Erişim Tarihi: 26.03.2025