Son yıllarda iklim krizinin etkilerinin artmasıyla birlikte, insanlar geri dönüşüm ve sürdürülebilir yaşam hakkında daha fazla bilgi sahibi olmaya başladılar. Sadece bugünümüzü değil, daha temiz ve yaşanılabilir bir dünyaya uyanabilmemiz için yarınların da temiz olduğu bir dünyaya ihtiyacımız var. Bu farkındalığa erişen insan sayısı günümüzde artmış ve her geçen gün daha da artmaktadır. Geri dönüşümün bütün yaşamımıza doğal bir şekilde dahil olabilmesi için gönüllü insanlara ihtiyacımız var ve bu gönüllü insanların alışveriş mekânları gibi tek bir kanaldan değil; edebiyat, sinema ve kültür-sanat gibi birçok kanaldan topluma seslenmeleri gerekiyor.
Bugün de bu kanallardan kültür-sanat kısmındayız. Geçmişte de geri dönüştürülebilir materyaller kullanarak eser üreten sanatçılar olsa da, bu sanat türünün değeri şimdilerde anlaşılmaya başlanmıştır. Geçmiş ve bugünden çeşitli sanatçılarla geri dönüşüm sanatı karşınızda.
Robert Rauschenberg
1925 yılında doğan Robert Rauschenberg, sanat dünyasına sonradan giriş yapan isimlerden. İlk olarak farmakoloji eğitimi almış, nöropsikiyatrik teknisyen olarak da görev yapmıştır. 1952’de eğitimi için ABD’ye gittiği zaman ise avangart ile özdeşleşen iki isim ile tanışarak yepyeni bir dünyaya gözlerini açmıştır: John Cage ve Merce Cunnigham.
1953 yapımı “Automobile Tire Print” adlı eser, Rauschenberg’in ahşap, tahta veya sokakta bulunan diğer nesneleri kullanarak ortaya çıkardığı eserlerinden birisidir ve aslında en dikkat çeken iş birliklerinden de bir tanesidir. Besteci John Cage, Model A Ford’u ile Rauschenberg’in yirmi sayfayı birleştirerek oluşturduğu zemin üzerinde düz bir biçimde ilerlemiş; ortaya bu eser çıkmıştır. Sanatta kullanılan geleneksel materyallere karşı bir tepki niteliğinde olan bu eser, bir performans niteliğindedir. Sanatın klasikleşmiş malzemelerinin aksine endüstriyel bir ürünün kullanımı sayesinde eserde aynı zamanda sanat – doğa ilişkisini ve endüstriyel ürünlerin doğadaki etkilerini somutlaştırmaktadır.
Chris Jordan
“Küçük şeyleri dert etmenin zamanı geldi.”
Chris Jordan, alıntılamış olduğum bu sözüyle birlikte kabul etmek istemediğimiz bir gerçeğe dikkat çekiyor. Bireysel olarak bakıldığında plastik kullanımı, atık yağları mutfak lavabosuna dökmek, kağıt peçete kullanımı ve daha nice tek kullanımlık ürünler “bir kerecikten bir şey olmaz” bahanesi ile masumlaştırmaya çalışsak da bugün Dünya nüfusunun sekiz milyarı aştığını düşünürsek, her gün yaptığımız “bir kerecik” tüketimler aslında “sekiz milyar kerecik” tüketimler hâline dönüşüyor. Jordan da bu bakış açısından yola çıkmış ve hem geri dönüşüm merkezlerini hem de çöp yığınlarının biriktirildiği alanları fotoğraflamak için dolaşmaya başlamış. Buralarda çekmiş olduğu fotoğraflar, insanlığın dehşet verici tüketim bağımlılığını ürkütücü bir biçimde belgeliyor. İşte size birkaç örnek:
Her yıl çıkan yeni telefon modelleri ve onlarla birlikte üretilen uyumlu usb kablolar, kablosuz kulaklıklar, şarj kabloları ve daha niceleri. Yukarıdaki eserde Jordan’ın bizlere aktardığı şey ise sadece “cep telefonu şarj aletleri”.
Sanatçının bir başka eserinde ise geri dönüşüm alanlarından birini görüyoruz. Günümüzde “atma, dönüştür” sloganı ile atık oranının azaltılmaya çalıştığını bilsek de ne yazık ki bu kampanya da kötüye kullanılmaya başlanmak üzere. İhtiyaç fazlası tüketimin azalması yerine bu sefer, eskilerin dönüştürülüp yenileri ile yola devam edilmesi fikri benimsenmeye başlanıyor ve bu aslında hiç de istediğimiz bir şey değil. Temelde baktığımız zaman ürünlerin çöp yerine dönüşüme gitmesi elbette dünyamız için faydalı olsa da mevcut geri dönüşüm alanlarında da güç, enerji, zaman ve yakıt tüketimi yaşanmaktadır ve buradaki mevcut tüketimler de yine gezegenimize zarar vermektedir.
Tom Deininger
Amerikalı sanatçı Thomas Deininger, hem geleneksel sanat materyallerini hem de modern materyalleri bir araya getirerek farklı bir perspektif sunmaktadır meraklılara. Eserlerinde çevre kirliliği gibi endişe uyandıran sorunları, geri dönüştürülemeyen malzemeleri kullanarak sanatseverlere yansıtır. Atık sınıfına giren malzemeleri kullanarak ortaya benzersiz sanat eserleri çıkarsa da Deininger, bir diğer yandan da bireyleri düşünmeye sevk etmektedir. Sizce insanlık olarak nereden geldik, neredeyiz ve nereye gidiyoruz?
Thomas Deininger eserlerinden birisi. Uzaktan baktığınızda ilk bakışta anlaşılamayacak kadar güzel oluşturulmuş olan bu kuşa biraz daha yakından bakmayı deneyin. Geri dönüştürülerek doğaya kazandırılamayan, aslında hiç de işe yaramayan ama yine de her yıl milyonlarca üretilen ürünleri göreceksiniz. Ayrıca Thomas Deininger ve geri dönüşüme vurgu yapan sanatı hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyenler için keyifli bir belgesel önermek isterim. Buraya tıklayarak ilgili belgesele ulaşabilirsiniz.
Louise Nevelson
20. yy.ın önde gelen isimlerinden biri olan Louise Nevelson, ahşap aracılığıyla ortaya çıkardığı tek renk eserleri ile bilinir. Ahşapla olan yakından ilgisi ise küçüklüğüne dayanır. Kerestelerle yakından ilgilenen ve geçimini bu şekilde kazanan babası aracılığıyla Nevelson, ahşap parçaları ile iç içe bir küçüklük geçirir. Profesyonel sanat hayatında işe yaramaz olarak görülerek çöp kenarlarına atılan ahşap parçalarını tek renge boyayarak soyut çalışmalarında kullanmıştır.
Nevelson’un Luminous Zag: Night (1971) eseri, birçok farklı ahşap parçanın siyaha boyanıp bir araya getirilmesiyle oluşan bir bütünü ifade etmektedir. Çoğunluk büyük ölçekli eserler ortaya çıkaran Nevelson, aynı zamanda Kolomb öncesi sanata olan ilgisini de yansıtmaktadır.
Bik Van der Pol
Bu başlık altında yer vereceğim son sanatçı ise Hollandalı Liesbeth Bir ve Jon van der Pol ikilisi oluyor. 1995’ten bu yana birlikte çalışmaktadırlar. İkilinin çalışma stili ise daha çok mekân ve geçmiş tarihin izlerinin devamlı bir döngü içerisinde yenilenmesi sürecini ele almaktadır. Uygulama biçimleri ise kendi deyimleriyle, “iki veya daha fazla kişi arasında yeni anlayışlar ortaya çıkarabilecek bir sohbet”.
“Çok Küçük Bir Kutuya Sığdıracak Çok Fazla Hikâye” projesi kapsamında yer alan eserlerden birisi olan bu mekân tasviri, Ujazdowski Kalesi Çağdaş Sanat Merkezi koleksiyonunda yer alıyor. Kurumun otuzuncu yıl dönümü sebebiyle oluşturulan sergide bulunan eserler, mekân ve o mekânın geçmişine, anılarına ve içerisinde barındırdıklarına yabancı olanların perspektifinden farklı bir bakış açısı sunuyor.
Kaynakça
Stanska, Zuzanna. “Robert Rauschenberg, Automobile Tire Print”. DailyArt Magazine. DailyArt. 17 December 2017. https://www.dailyartmagazine.com/robert-rauschenberg-automobile-tire-print/. 24 Aralık 2024 tarihinde erişilmiştir.
“Robert Rauschenberg”. Guggenheim New York. Solomon R. Guggenheim Foundation. https://www.guggenheim.org/artwork/artist/robert-rauschenberg. 24 Aralık 2024 tarihinde erişilmiştir.
“Jordan”. Art Works for Change. https://www.artworksforchange.org/portfolio/chris-jordan/. 08.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Chris Jordan”. Chris Jordan Photographic Arts. https://www.chrisjordan.com/Artist-Statement/1/caption. 08.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Thomas Deininger”. Ethan Cohen Gallery. https://www.ecfa.com/artists/36-thomas-deininger/overview/. 08.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Louise Nevelson”. National Museum of Women in the Arts. https://nmwa.org/art/artists/louise-nevelson/. 09.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Louise Nevelson | Luminous Zag: Night”. The Guggenheim Museums and Foundation. https://www.guggenheim.org/artwork/3225. 09.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Bik Van der Pol”. Bik Van der Pol Web. https://www.bikvanderpol.net/. 09.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
“Bik Van der Pol Far Too Many Stories to Fit into so Small a Box”. Ujazdowski Castle Centre for Contemporary Art. https://u-jazdowski.pl/en/programme/exhibitions/bik-van-der-pol. 09.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
Öne çıkan görsel: https://www.artworksforchange.org/portfolio/chris-jordan/
