“Ey gökyüzüne uçmak için yaratılan insan, niçin düşüyorsun en ufak bir rüzgarda?
Bu yazıda Dante’nin 14 yıllık bir süreç içerisinde kaleme aldığı, Cehennem, Araf ve Cennet’e yaptığı düşsel gezisi İlahi Komedya’nın konu olduğu tablolara bakacağız. İlahi Komedya için Ortaçağın manevi ve şiirsel bir analizi, Roma İmparatorluğu’nun çöküşü ile Rönesans’ın başlangıcı arasındaki sürecin bir politik ve felsefi özetidir denilebilir.
Eserin Oluşturulduğu Dönem
Floransa’da yetişmiş bir asker ve devlet adamı olarak Dante, Tanrı’ya son derece sadıktı ancak sıklıkla Roma Katolik Kilisesi’ni eleştirmekteydi. Her tarafa yayılmış olan akraba kayırmaya ve günahların affını vaat eden dini lütuflar alıp satmaya karşı nefret beslemekteydi. Papa bunun üzerine kendisine karşıt duran herkesi aforoz etmeye başlamıştı. Birçok grup bu yozlaşmış geleneklerden avantaj elde etmişti ancak yalnız Siyah Guelf’ler (Black Guelph) gibi birkaçı yoğun bir şekilde desteklemişti. Bu papanın politik gücünü gittikçe genişletmeyi amaçlayan politik ve dini bir gruptu. Dante ise Floransa’nın Roma etkisinden özgürleşmesi gerektiğine inanan bir grup olan Beyaz Guelf (White Guelph) üyesiydi. Beyaz Guelf grubunun halk temsilcisi olarak Dante sıklıkla papanın gücüne karşı konuşmalar yapmaktaydı ta ki Siyah Guelf gücünü kullanarak onu 1302 yılında Floransa’ya sürgüne gönderene dek.
Ömür boyu sürecek olan bu sürgün Dante’yi susturmak yerine en büyük eleştirisini yaratmasına yol açmıştır. Reddedilmiş ve geri dönüş umudundan yoksun olarak yazar Kilise’ye ve İtalyan toplumuna karşı olan şikayetlerini özgürce kaleme alma imkanını bulmuştur. İlahi Komedya’yı aydın elitlerin geleneksel dili olan Latince yerine İtalyanca yazarak, Dante sert politik eleştirisi için en geniş ve muhtemel kitleyi yakalamış oldu. Eserde Dante baş karakter olarak ben dili ile konuşur. Bu hayali anlatıda sürgün sürecindeki iç yolculuğunun sembolik bir karşılığıdır. Dante özellikle Vergilius (Virgil)’a büyük hayranlık duymaktadır ve onun tarzından oldukça etkilenmiştir.
Eserin Teması
Dante kendisini başkahraman olarak belirleyerek, cehennem uçurumunun 9 ayrı diyarının derinliklerinde ağza alınmaz işkencelere şahitlik yaparak bir yolculuk yapar. Kurtuluş için Dante öncelikle Cehennem boyunca yolunu bulmalıdır. Limbo’dan başlayarak, şehvet, açgözlülük, hırs, öfke, sapkınlık, şiddet ve sahtekarlığa ve günahkarların şeytanın kendisi tarafından izlenerek kapana kısıldıkları ihanetin mekanına doğru bir yolculuğa çıkar. Kalan iki bölüm olan Araf (Purgatorio) ve Cennet’e (Paradiso) doğru devam eder Dante’nin yolculuğu. 10 yıllık bir süreçte yazılarak bu 3 bölüm, ruhun Tanrı’ya doğru olan mecazi düşlemesi olan ‘İlahi Komedya’yı oluşturur. Bu gaddar havasına rağmen, bu kehanet anlatılmış olan en büyük aşk hikayesinin ve insanlık ile ilahi arasındaki epik yolculuğun da başlangıcını anlatır.
Cehennem’deki kasvetli ve vahşi tasvirlere karşın İlahi Komedya temelde bir aşk hikayesidir de. Her ne kadar Floransa’nın nüfuslu bir ailesinin kızıyla ayarlanmış bir evlilik yapmış olsa da Dante 9 yaşından beri bir kadına karşılıksız bir biçimde aşıktır; Beatrice Portinari. Söylentilere göre her ne kadar yalnızca iki kez karşılaşmış olsalar da Beatrice Dante’nin birçok çalışmasına ilham ve özne olan ve hayat boyu süren esin kaynağı olmuştur. Dante şiirlerinde onu nezaket ve dürüstlük sembolü olarak nitelendirmiştir. Aslında, cehennem çukurlarına ve Araf Dağı’nın teraslarına doğru cesur yolculuğuna çıkan Beatrice’dir. Güçlü, göksel bir figür olarak tasvir edilen Beatrice Dante’yi, sonunda Tanrı’yla yüz yüze gelene kadar Cennet’in eşmerkezli kürelerinden geçirir.
Şair, Floransa onu kabul etmediği için 1321 yılında ölümüne dek Ravenna’da yaşar ve itibar görür. Ravenna’da ölümünün ardından yapılan ve mezarı üzerinde bulunun maskının gerçeği yansıtıp yansıtmadığı ise bilinmemektedir. Arkadaşı Giotto’nun yaptığı bilinen Bargello Şapeli’ndeki Dante Portresi sonrasından birçok sanatçı tarafından da esin kaynağı olarak kullanılmıştır.
Sandro Botticelli (1445-1510)
Rönesans döneminde Dante yeniden gündeme gelmiştir ve hümanist Cristoforo Landino tarafıdan İlahi Komedya 1482 yılında yeniden basılır. Botticelli 100 kantonun her birini resimleme girişmiştir ancak günümüze 92 tanesi ulaşmıştır. 150 yıllık bir süre içerisinde sanatçının eserleri dağılmış, 8 sayfası Vatikan’da diğerlerinin birçoğu ise İngiltere’de bulunmaktaydı. İngiltere’de bulunanlar, Berlin’de doğu ve batıda iki ayrı müzeye dağılsa da duvar yıkıldıktan sonra yeniden bir araya getirilmiştir.
Agnolo Bronzino
Rönesans sırasında geçmişteki büyük kişiliklerinin etkisi çok güçlüydü. 1532 yılında, Agnolo Bronzino (1503-1572), “Üç Taç” Dante, Petrarch ve Boccaccio‘nun alegorik portrelerini resmetmek için görevlendirildi. Ancak diğer iki esere ne olduğunu bilinmemekte.
Portre alegorik anlama sahiptir, bu nedenle Dante’yi bir şairin cüppesi ve tacı ile temsil eder. Sol eli, Cennet’i (Canto 25) gösteren İlahi Komedya’yı tutmaktadır. Sağ eliyle de Floransa’nın sembollerini korur gibidir. Bakışlarıysa Cennet Bahçesi’ne ve ruhun arınmasına yönelmektedir.
William Blake (1758-1827)
William Blake sanatçı arkadaşı John Linnell ile birlikte oyma olarak yapılan bir seriye başlamıştır. Blake’in ölümü sebebiyle tamamlanamayan bu serinin çoğunluğu cehennem konusu üzerinedir. Blake’in bu çalışmaya başlamasıyla birlikte İngiltere’de Dante’nin eseri hiç olmadığı bir okuyucu kitlesine erişmiştir. Blake çizimlerinde Dante’yi kırmızı ve Virgil’i mavi giysili olarak resmetmiştir. Her ne kadar bazı çizimlerinde Dante’yi eleştirir gibi görünse de Dante’ye karşı olan hayranlığını da saklamaz.
Eugène Delacroix (1798-1863)
Fransız sanatçı Eugène Delacroix’in ilk büyük resmi ve Neo-Klasisizmden Romantizme doğru anlatı resminin karakterindeki değişime işaret eden bir çalışmadır. Resim, Dante’nin Cehenneminin sekizinci kantosunda anlatılan olayları serbest bir biçimde tasvir eder; şair Dante’nin korkuyla Styx Nehri‘ni geçerken resmedilen sahnenin arka planı dumanlı bir sis ve yanan Ölüler Şehri oluşturmaktadır. Kayık, işkence gören ruhlarla dolu sularda ilerledikçe Dante, Klasik antik çağın bilgili şairi Virgil eşlik etmektedir.
Gustave Dore (1832-1883)
(Altta yazan açıklama, aynı zamanda şiirin giriş cümlesidir; Bu ölümlü yolculuklarımızın ortasında, ben kendimi karanlık bir ormanda buldum. )
Salvador Dali (1904-1989)
1951 yılında Dante’nin 700. Doğum günü için İtalyan hükümeti basılacak olan İlahi Komedya’nın resimlenmesi görevini Dali’ye verir. Bu görevin bir Ispanyol’a verilmesini istemeyen milliyetçiler bu planı engeller ancak Dali yine de İlahi Komedya’yı resmetmeye kararlıdır. 100 kantonun her birini suluboya tekniğiyle yapmıştır ve basılarak çoğaltılmasını amaçlamıştır. Günümüzde orijinal sayıların birçoğu kayıptır.
İlahi Komedya’dan esinlenerek 1950 ile 1960 yılları arasında Dalí tarafından yapılan 100 resimden biridir.
Barry Moser (1940-)
1969’dan beri, Moser bu yüzyılın en özel basın kitaplarından bazılarını resimlemektedir. Alice Harikalar Diyarında, Aynanın İçinden, Frankenstein, Huckleberry Finn, Oz Büyücüsü de dahil olmak üzere olan çizimleri, ahşap gravürleri, suluboyaları ve klasiklerin yeniden yorumlarıyla, Barry Moser’in sanatı çok sayıda kütüphane ve müze koleksiyonunda temsil edilmektedir. Çalışmaları çocuklar ve yetişkinler için iki yüzden fazla kitapta yayınlandı. 1980 yılında Allen Mandelbaum’un çevirisi ile yayınlanan Dante’nin İlahi Komedya’sını da resmetmeyi üstlenmiştir.
www.rmichelson.com/artists/barry-moser/the-divine-comedy-inferno/
Kaynakça:
www.virtualuffizi.com/dante%E2%80%99s-allegorical-portrait-by-agnolo-bronzino-now-at-the-uffizi-gallery.html
www.worldofdante.org/inferno1.html
YouTube.com – Why should you read Dante’s “Divine Comedy”?
Tardu, Ş. (2002) Dante’nin İlahi Komedya’sının (Cehehnnem Bölümü) Görsel Sanatlara Yansıması (Yüksek Lisans Tezi) Yöktez.
