Cumhuriyet’in ilanı, bir ulusun yeniden doğuşunun siyasi ve sosyal etkilerinin yanı sıra, sanatta da yeniliğin ve Türk milletini bekleyen güzelliklerin habercisi olmuştur. Aydınlanma düşüncesinin topluma yansıtılması ve yeni ufuklar kazandırılmasında sanat güçlü bir araç olarak kullanılmaya başlamıştır.
Cumhuriyet Dönemi Sanat
Cumhuriyet’in ilk yıllarında toplum, maddi ve manevi pek çok zorluğa göğüs gererken sanatın ve kültürün de yaşamlarında yer edinmesini sağlamıştır. Gerekli politikalara ve eğitimlere fırsat vermişlerdir. Okullarda gerekli şartlar sağlanmaya çalışılmış, yurtdışından yabancı öğretmenler getirilmiş, Ankara’da yeni okullar açılmış ve yetenekli gençlerin sanat konusunda desteklenmesi sağlanmıştır. Genç yeteneklerin ellerinden çıkan eserleri köy köy gezilip sergiler açılmış, sanatın toplumun her kesimine ulaşması istenmiş ve bu istekleri tüm halk tarafından büyük bir merakla karşılanmıştır.
Osmanlı döneminde başlayan batılılaşma hareketleri, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte etkisini sürdürmüştür. Bu etkilerin büyük çoğunluğu ilk aşama olarak görebileceğimiz eğitimde başlamıştır. Kız ve erkek öğrencilerin ayrı ayrı okutulduğu Sanayi-i Nefise Mektebi ve İnas-i Sanayi-i Nefise Mektebi bir araya getirilmiş İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi altında toplanmıştır. Avrupa’dan gelen ve Türk öğretmenlerin birlikte çalıştığı bu okulda, Cumhuriyet’e özgü bir eğitim anlayışı oluşturulmuştur. Buralarda eğitim gören birbirinden yetenekli öğrenciler Avrupa’ya gönderilmiş. Avrupa’da yeni teknik ve sanat anlayışları öğrenerek ülkedeki sanat anlayışının gelişmesine katkıda bulunmaları sağlanmıştır.
Sanat çevresinde gelişmeler devam ederken, müzeler içinde yeni gelişmeler olmuştur. Cumhuriyet döneminde müze sayısı 40’ı bulmuş. İlk başta Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bulunurken daha sonra adı “Âsâr-ı Atika ve Müzeler Müdürlüğü”ne geçmiş. 1944 yılında ise “Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü” adı altında toplanmıştır. Bu dönemde özellikle Atatürk tarafından da arkeoloji ve etnografya müzelerinin önemine dikkat çekilmiş, bir milletin önce tarihinin desteklenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Zamanla ülkenin çeşitli bölgelerinde müzeler açılmaya devam etmiş, bugün halen faaliyetlerini sürdüren “Anadolu Medeniyetleri Müzesi” gibi koleksiyonunda kıymetli eserleri barındıran müzeler bu dönemlerde kurulmaya başlamıştır.
Aydınlığın Sanatçıları
Cumhuriyet’in sanatçıları, aydınlanma ideolojisini ve ışığın yol göstericiliğini resimlerine aktarırken fırçalarının ucunda yalnızca renkler değil, umudu, inancı ve parlak yarınları da taşıdılar. Her tuvalde, çizdikleri her yüzde Cumhuriyet’in getirdiği mutluluğu ve ışıltıyı yansıttılar. Çallı Kuşağı, D Grubu Ressamları, Yeniler Grubu ve niceleri. Sanatçılarımız Cumhuriyet ışığını en çok tuvallerinde parlattılar. Bir ülkenin hem geleceğini hem umutlarını resmettiler.
Her fırça darbesinde toplumun özgürlüğü için yükselttiği seslerini duyduğumuz İbrahim Çallı ve Kuşağı, sanatında batılı teknikleri kullanarak empresyonizmin temsilcilerinden biri haline gelmiştir. Sanayi-i Nefise mektebinde birçok ressamın eğitimine destek veren ve onları yetiştiren İbrahim Çallı ve arkadaşları eserlerinde Anadolu’yu, kadınları, köyleri ve toprağın sıcaklığını resmettiler.
Nurullah Berk, Abidin Dino ve Bedri Rahmi Eyüboğlu gibi Türk Resmi için kıymetli sanatçılarımızın oluşturduğu D Grubu Ressamları için sanat yalnızca estetik değil, düşünce ve düşünme biçimiydi. Modern sanatın Türkiye’de gelişimine büyük katkılarda bulunmuşlardır. Klasik sanatı reddetmiş, modern sanatın destekçileri olmuşlardır.
Hepimizin Yeniler Grubu olarak bildiği Liman Ressamları, Türk Sanat tarihinin kıymetli ressamları Nuri İyem, Avni Arbaş, Turgut Atalay gibi isimlerin bir araya gelerek oluşturduğu sanatçılar, sanatı tablolardan sokağa, denize, yollara taşıdılar. Gündelik yaşamı ve emeği resimlerine konu edindiler. Sanat ve toplum arasındaki bağın kurulması ve sanatın topluma yaklaşmasını sağladılar.
Cumhuriyet’in çiçekleri olan kadın sanatçılarımız ise renkleriyle, ışığın ardından gelen sesleri oldular. Cumhuriyet’in ilanıyla sanatçı kimliklerine sıkı sıkıya tutunan kadın sanatçılar eserleriyle, renkleriyle ve kendi tarzlarıyla yeni bir döneme imza atıyorlar. Bu dönemde tanıdığımız Hale Asaf, Aliye Berger, Sabiha Bozcalı, Mihri Müşfik Hanım, Belkıs Mustafa ve niceleri. Hem varlıklarıyla hem sanatlarıyla dönemi renklendiren nadide sanatçılarımız, Cumhuriyet’in simgeleri hâline gelmişlerdir. Birçok alanda ilklere imza attılar, kadını yalnızca bir model olmaktan çıkararak, eserlerinin öznesi hâline getirdiler. Sanat dinamiğine olan etkileriyle sanat ve yaratım süreçlerine destekleri yadsınamazdır. Yalnızca birer sanatçı değiller aynı zamanda Cumhuriyet’in bir aynası olarak kadının toplum içindeki yerinin temellerini oluşturmuşlardır.
Günümüze Cumhuriyet Dönemi Yansımaları
Bugünün sanatçıları, Cumhuriyet dönemi atılan adımları kendi sanatlarında ve kendi üsluplarında devam ettiriyor. Bugün tuvale atılan her fırça darbesinde Cumhuriyet’in izlerini bırakıyorlar. Anadolu’nun renkleri, desenleri, çizgileri ilk atıldığı andan itibaren duraksız sanatçılarla tekrar buluşmaya devam ediyor.
Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren, sanat için uzun soluklu ama zorlu bir süreç yaşanmış; bu dönemde eğitim kurumları kurulmuştur. Halkın sanatın içerisine dahil olabilmesi için yurdun dört köşesinde sergiler kurulmaya çalışılmış. Batı’dan öğrenilenler ülkemizde uygulanmaya başlamıştır. Yıllar geçtikçe bienaller, sanat fuarları, kültür sanat festivalleri düzenlenmiş sanata bugün verilen kıymetin temelleri atılmıştır. Günümüze gelince sanat daha da renklenmiş, sanata olan ilgi artmış ve sanatçılara verilmesi gereken değer artmıştır.
Cumhuriyet’in Işığı Hâlâ Parlıyor
Yalnızca siyasi açıdan değil, sanatın ve düşüncenin kıymet bulduğu Cumhuriyet devrimi, ilk fırça darbelerinden bugüne nesillerin ışığı olup yol göstermeye devam ediyor. Sanat, halkı aydınlığa götüren bir yol olarak özgürlük ve düşünceyi, kadınları, toplumun sessiz çığlıklarını ve nicelerini duyurmasına yardımcı oldu. Cumhuriyet mirasının devam ettiği, Cumhuriyet’in ışığının hiç sönmeyeceği çok güzel yarınlara…
Kaynakça
Cumhuriyet’in Kültür ve Sanat Politikaları, Hatice Utkan Özden, 09.11.2023. web. 24.10.2025
Türk Resminde D Grubu Sanatçıları ve Sanata Etkileri, Ümit Gezgin, 13.08.2024. web. 25.10.2025
Türk Sanat Tarihinin İncisi: Yeniler Grubu (Liman Ressamları), 25.11.2024, web. 25.10.2025
Yılmaz, Ceren Gürçay, ve Mehtap Pazarlıoğlu. “Türk resim sanatı tarihinde öncü kadın ressamlar.” Sanat ve Tasarım Dergisi 34 (2024): 121-139.
