Günümüzde sosyal medya platformlarında, insanı utandıran, garip hissettiren ya da yer yer rahatsız eden içeriklerle sıkça karşılaşıyoruz. “Cringe” olarak adlandırılan bu içerikler, çoğu kişinin eleştirdiği ya da “izlemek istemiyorum” dediği halde neden bu kadar tüketiliyor? Bu davranışın ardında psikolojik açıdan önemli etkenler yatıyor.
Utanç Duvarının Ötesine Bakmak
“Cringe” hissi, izleyicinin ikinci elden utanç duymasını ifade eder. Başkalarının hatalarını, başarısızlıklarını veya sosyal normları ihlal eden davranışlarını izlediğimizde, beynimiz otomatik olarak empati yapmaya çalışır. Ancak bu empati, aynı zamanda rahatsız edici bir utanç duygusunu da beraberinde getirir. Yine de bu duyguyu hissetmek, birçok kişi için heyecan verici bir deneyimdir. İnsanlar, rahatsız edici duygulara maruz kalarak onları yönetmeyi öğrenir ve bu da duygusal dayanıklılığı artırabilir.
Merakın Gücü
Psikolojide “epistemik merak“ olarak adlandırılan kavram, insanların bilgi edinme arzusunu ifade eder. Cringe içerikler genellikle beklenmedik veya sıra dışı olayları içerir. Beynimiz, “Bu kadar garip bir şeyin sonu nasıl bitecek?” sorusunu cevaplamak için dopamin salgılar ve bizi içeriği sonuna kadar izlemeye teşvik eder.
Karşılaştırmalı Egzersiz: “Ben Daha İyiyim”
Cringe içerikleri izlerken, izleyici genellikle bilinçdışı bir karşılaştırma yapar. “Ben böyle bir şey yapmazdım” ya da “Bu kadar utanılacak bir duruma düşmezdim” düşüncesi, kişiye kendi sosyal becerilerinin üstün olduğunu hissettirir. Psikolojide bu, bireyin özsaygısını artıran bir mekanizma olarak tanımlanır.
Sosyal Bağ ve Paylaşım İsteği
Cringe içerikler, genellikle sosyal medya kullanıcılarının birbirleriyle paylaşarak etkileşim kurduğu içeriklerdir. İnsanlar, utandırıcı veya rahatsız edici içerikleri arkadaşlarına göstermekten keyif alabilir. Bu davranış, izleyicinin “Birlikte bu utancı hissettik” diyerek sosyal bağlarını güçlendirmesine yardımcı olur.
“Trainwreck” Fenomeni: Kaçınılmaz Çekim
Psikolojide Trainwreck fenomeni olarak bilinen bir durum, kişinin rahatsız edici ya da felaket gibi görünen bir olayı izlemekten kendini alıkoyamamasını ifade eder. Tıpkı bir kazayı görmekten kendini alamamak gibi, cringe içerikler de bu tür bir “kontrolsüz çekim“ yaratır. Bu durum, beynin tehlike veya anormal durumlara karşı uyanıklığını artırma eğiliminden kaynaklanır.
Rahatsızlığın İçindeki Eğlence
İnsanlar genellikle absürd ve beklenmedik durumları komik bulur. Freud’un mizah teorisine göre, rahatsız edici duygular mizah yoluyla boşaltılabilir. Cringe içerikler, hem utandırıcı hem de komik unsurlar barındırdığı için izleyicinin bu duyguları eş zamanlı yaşamasına olanak tanır.
Alışkanlık ve Dopamin Döngüsü
Sosyal medya algoritmaları, izleyicinin dikkatini çeken içerikleri tekrar tekrar sunar. Cringe içerikler, genellikle dikkat çekici unsurlar barındırdığı için bu döngüye kolayca dahil olur. İzleyiciler, her cringe içerik izlediklerinde dopamin salgılar ve bu da izleme alışkanlığını pekiştirir.
Cringe içeriklerin izlenmesi, sadece eğlence veya merak duygusuyla değil, aynı zamanda karmaşık psikolojik mekanizmalarla açıklanabilir. Bu içerikler, izleyicinin empati yapma, sosyal normları anlama, utançla baş etme ve hatta özsaygısını artırma gibi çeşitli duygusal süreçlerine dokunur. Her ne kadar rahatsız edici olsa da, bu içeriklerin cazibesi insan beyninin karmaşık yapısından ve duygusal ihtiyaçlarından beslenir.
Kaynakça
- Darwin, C. (1872). The Expression of the Emotions in Man and Animals. London: John Murray.
- Freud, S. (1905). Jokes and Their Relation to the Unconscious.
- Silvia, P. J. (2008). Interest—The Curious Emotion. Current Directions in Psychological Science, 17(1), 57–60.
- Kashdan, T. B. & Silvia, P. J. (2009). Curiosity and Interest: The Benefits of Thriving on Novelty and Challenge. The Psychology of Meaning.
- Miller, R. S. (1996). Embarrassment: Poise and Peril in Everyday Life. New York: Guilford Press.
- Vohs, K. D. & Baumeister, R. F. (2004). Understanding Self-Esteem. Journal of Social and Clinical Psychology, 23(5), 593–602.
- Christakis, D. A. & Zimmerman, F. J. (2009). Media and the Developing Mind. Pediatrics, 125(2), 330–336.
- Haidt, J. (2006). The Happiness Hypothesis: Finding Modern Truth in Ancient Wisdom. New York: Basic Books.
- Anderson, C. A. & Bushman, B. J. (2002). Human Aggression. Annual Review of Psychology, 53(1), 27–51.
Kapak Görseli:brasil.elpais.com
