Ataerkil toplumlarda cinsellik hakkında konuşmak nesilden nesile bir tabu olarak miras kalmıştır. Ayıp kabul edilen cinsellik, her yaşta konuşulması zor bir konu olarak bilinir. Cinsellik, genellikle kadınlar ya da erkekler arasında, insanların yalnızca hemcinsleri ile konuştuğu birer şaka malzemesi olarak varlığını sürdürmektedir. Çocuklar özne olduğunda cinsellik ve üreme konusu beklenmedik anlarda müthiş bir merakla yetişkinlerin karşısına çıkmaktadır. Çocuklar ile ebeveynleri arasında, “Anne ben nasıl dünyaya geldim, babamın neden memeleri yok, tavşanlar nasıl çocuk yapıyor veya ben de civcivler gibi yumurtadan mı çıktım?” gibi birçok soru baş gösterebilir.
Çocuklarla Cinsellik Konuşmak Neden Zor?
Cinsellik hakkında konuşmak çoğu zaman garip ve utanç verici algılanabilmektedir. Ebeveynlerin cinsellik konuşurken çekingen davranmalarının altında genellikle ne diyeceğini bilememe, yetersiz ya da fazla detaylı bilgi verme, kendi cinsel yaşamını ifşa etme gibi endişeler yatabilmektedir. Bunun yanı sıra anatomi ya da biyoloji konularında yetersiz hissetmek de çocuklarla cinsellik konuşmanın önünde bir engel oluşturabilmektedir. Aslında çocuklarla cinsellik ve üreme hakkında konuşurken bir tıp uzmanı kadar bilgi sahibi olmamıza gerek yoktur. Sahip olduğumuz bilgileri paylaşmak ve bilmediklerimiz hakkında öğrenmeye açık olmak yeterlidir.
Çocuklar ile cinsellik ile ilgili konuşmak konusunda engellerden biri de “eşeğin aklına karpuz kabuğu sokmak” korkusu diyebiliriz. Cinsellik hakkında konuşmanın, çocuğun cinsellik yaşamasını onaylama gibi anlamlara geleceği yaygın bir görüştür. Ancak cinsellik hakkında konuşmanın, çocukların sekse dair merakını artıracağı ise yanlış bir düşüncedir. Bu konuda yapılan araştırmalar, ebeveynleriyle rahatça seks hakkında konuşabilen çocukların cinsel ilişkiyi erteleyebildikleri ve ilk cinsel ilişkiye daha büyük yaşlarda girdiklerini göstermektedir. (Robyn 102).
Ebeveynler için cinsellik konusunda çocuğa verilen bilgilerin gizliliği önemlidir. Ebeveynler genelde verilen cinsel bilgileri, çocuğun toplum içinde dile getirmesinden çekinmektedirler. Ancak yetişkin, kaygılarını çocuğa yansıtmamayı başardığında çok daha sağlıklı ilişkiler kurulabilmektedir. Kaldı ki gizlilikle ilgili endişeler çocuğa yapılan mantıklı açıklamalarla giderilebilir. Örneğin, bu tarz konuların yalnızca anne ve baba ile konuşulabileceği, özel bir konu olduğu, her ailenin bu konuya karşı bilgilerinin ve inançlarının farklı olabileceği çocuğun yaşına uygun olarak aktarılabilir. Çocuklarla cinsellik ve üreme gibi konuları konuşmanın faydaları düşünüldüğünde bunları konuşmanın bu zorluğu aşmaya değer olduğu söylenebilir.
Çocuklara Cinsellik Nasıl Anlatılır?
Cinsellik ve üreme diğer pek çok konu gibi yaşam boyu gelişimin bir parçasıdır. Bununla birlikte cinsellik zamanla değişime uğrayabilir. Sadece çocukların yaşamında değil, yetişkinlerin yaşamında da cinsellik hakkındaki bilgiler ihtiyaca göre güncellenir ve değişir. Her yaşta cinselliğe duyulan merak çocuklarda özellikle fallik dönemde üst seviyeye çıkabilir. Çocukların ilk kez cinselliklerini keşfettikleri bu dönemde çocuk mastürbasyonu, cinsel organlarla oynama, ebeveynin ya da arkadaşların cinsel organını merak etme gibi davranışlar ortaya çıkabilir. Öncelikle tüm bunların normal olduğunu hatırlamak ve çocuğun ihtiyacına göre bilgiler edinmek, gerekirse profesyonel destek almak önemlidir.
Çocuklar cinsellik ya da üreme ile ilgili sorularla geldiklerinde ilk yapılacak şey sakin kalmaktır. Daha sonra bu soruyu neden sorduğunu anlamaya yönelik “Sence neden olabilir, nasıl olmuştur veya sence bunun anlamı ne?” gibi karşı sorular sorulabilir. Soruyu neden sorduğunu anladıktan sonra en doğru bilgiler çocuğa verilmelidir. Ebeveynlerin akıllarından çıkarmamaları gereken önemli bilgilerden biri de şudur: Çocuğun cinselliğe ya da üremeye dair sorduğu sorular her zaman yetişkinlerin algıladığı seks ile ilgili olmayabilir, basit bir meraktan doğmuş olabilir.
Cinsel bilgilerin genelde çocukların bu konu ile ilgili ilk soru geldikten sonra verilmesi önerilir. Ancak belli bir süre geçmesine rağmen hiç soru almıyorsanız, çocuğunuz bu bilgileri başka kaynaklardan ediniyor olabilir. Bu durumda çocuğun doğru bilgiler edinebilmesi için uygun bir ortam oluşturularak cinsellikle ilgili sohbet ortamı oluşturulabilir ve yaşına uygun açıklamalar yapılabilir.
Cinsellik Konuşulabilir Olduğunda İstismar Önlenebilir
Çocuklarla küçük yaşlardan itibaren cinsellik hakkında konuşmak genellikle kapsamlı cinsellik eğitimi olarak bilinir. Helen Dixon, kapsamlı cinsellik eğitimi ile büyüyen çocuklarda, kendilerinde meydana gelen fiziksel ve duygusal değişimleri anlama ve kabullenme, bedeni hakkında pozitif duygular taşıma, bireysel farklılıkları kabullenme, cinsiyet hakkında olumlu duygular taşıma, cinsel konular hakkında rahat konuşabilme, uygun ve uygun olmayan cinsel davranışları anlayabilme, cinsel istismara karşı kendini koruyabilme gibi özelliklerin geliştiğini söylemektedir (aktaran Donat Bacıoğlu ve Tezel 38). Kısacası kapsamlı cinsellik eğitimi vermek cinsel istismarı fark etme ve önlemede önemli bir yer tutar.
Cinselliğin ne olup ne olmadığını bilen çocuk, kendisine yaklaşan ya da dokunan tanıdıkların veya yabancıların niyetini daha iyi kavrayabilir. Okul öncesi çağlarda verilmeye başlanan mahremiyet eğitimi de kapsamlı cinsellik eğitiminin bir parçasıdır. Çocuklara mahremiyeti öğretmek onları korumanın ilk adımıdır ancak tek başına yeterli olmayabilir.
Ülkemizde korku kültürünün yaygın olduğu düşünüldüğünde “sakın kimseye söyleme”, “birine söylersen…”, “bu aramızda bir sır, annen/baban öğrenirse üzülür” gibi tehdit içeren cümleler istismara uğrayan çocukta endişe yaratmaktadır. Bunun sonucunda cinselliğin konuşulmadığı bir ailede büyüyen çocuk maruz kaldığı istismarı gizleme eğilimi gösterebilir. Gizleme süresi arttıkça çocuğun yaşayacağı sorunlar da aynı oranda artacaktır. Bu bağlamda cinsellik hiçbir yaşta yasak konu olarak ele alınmamalıdır diyebiliriz.
Tehlikenin Bir Diğer Yüzü: Dijital İstismar
Teknolojinin yaygınlaşmasıyla istismar da kendine yeni bir alan bulmuştur. Bebeklerin bile telefon/tablet gibi teknolojik aletlerle içe olduğu düşünüldüğünde bazı dijital tehlikeler ortaya çıkmaktadır.
Dijital istismar genelde kendini temas içermeyen bir şekilde, çocuğun yaşına uygun olmayan cinsel içerikli mesajlar atılması, çıplaklık içeren fotoğraf ve video gönderimi ile taciz etme, çocuktan benzer şekilde fotoğraf veya video istenmesi şeklinde ortaya çıkar. Elde edilen konuşma kayıtları ya da fotoğraflar şantaj ile teşhircilik, röntgencilik ya da fiziksel bir birliktelik için altyapı oluşturma amacı ile kullanılabilmektedir (Karaman ve Ayhan 47). Çocuğun kapsamlı cinsellik eğitimi almış olması, dijital istismarla karşılaştığında koruyucu bir kalkan görevi korur.
Çocukların cinsellik ve üreme ile ilgili merak ettiği sorular aileler tarafından yanıtlanmadığında ise başka bir tehlike ortaya çıkmaktadır. Çocuklar yanıtlanmayan soruların cevabını arkadaş ortamında ya da internet dünyasında aramaktadır. Bu araçlarla çocuk gerçekçi olmayan, korkutucu ya da yanlış bilgilere çok kolay ulaşabilir. “Ben nasıl dünyaya geldim?” gibi basit bir merak sorusu, internet aracılığıyla çocuğu hazır olmadığı ve yaşına uygun olmayan görüntülerle karşı karşıya bırakabilir. Cinselliği utanç verici ve ayıp bir konu olarak değerlendiren anlayıştan uzaklaşmak, çocuğu hem ergenlikte hem de yetişkinlikte koruyacaktır.
Kaynakça:
Donat Bacıoğlu, Sema, and Duygu Tezel. “Ebeveynlerin Çocuklarıyla Cinsellik Hakkında Konuşma Stratejileri ve Öz- Yeterlikleri.” Boğaziçi University Journal of Education, vol. 37, no.2, 2020, pp. 37-57.
Grossman, Jennifer M., Allison J. Tracy, Amanda M. Richer, et al. “Comparing Sexuality Communication Among Offspring of Teen Parents and Adult Parents: a Different Role for Extended Family.” Sex Res Soc Policy, vol. 12, no. 2, 2015, pp. 137–144. Springer, Web
Kumru, Rayka. “Ben Nereden Geldim?”. Nasıl Konuşurum?, 6 Haziran 2023. Web
Silverman, Robyn. Ben Bunları Çocuğuma Nasıl Anlatırım?. Düşbaz Kitaplar, İstanbul: 2023.
