Dünya genelinde otoritelerce kabul edilen iki cinsiyet olmasının kaçınılmaz bir sonucu olarak toplumsal cinsiyet kalıpları, yüzyıllardır peşimizi bırakmayan normlar dizisinden oluşmaktadır. İnsanlar olarak cinsiyetlerimize uygun davranmamız beklenirken bir yandan da bize üst soylarımızdan miras kalan cinsiyet kalıpları, zamanla hayatımızın belirli alanlarına yansımaya başladı. Toplumsal hayata cinsiyetiyle bütünleşerek adapte olmaya çalışan kadınlar ve erkekler, zamanla vakit geçirdikleri mekanları cinsiyetleriyle bağdaştırmaya başladı. Bu yazıda, bazı mekanlara cinsiyet atamamızın nedenlerinden bahsedilirken bir yandan bu mekanların hissettirdikleri ele alınacaktır.
Erkeklere Ait Kahveler
Kahvehaneler veya bir diğer adıyla kıraathaneler, kökenini Osmanlı İmparatorluğu’nda Şam’dan Osmanlı’ya getirilen kahvenin bir mekan aracılığıyla insanlara sunulmasına dayandırır. Osmanlı Devleti‘nde genellikle bekarlar tarafından tercih edilen ve kahve içme arzusunun gerçeğe dönüştürüldüğü bir mekan olan kahvehaneler, popülaritesini günümüzde de sürdürmeye devam etmektedir. Peki kahvehaneler, neden erkeklerin sosyalleşmesinde bu kadar etkili bir unsur oldu ve olmaya devam ediyor?
Toplumsal cinsiyet kalıplarının insanlar üzerinde daha etkili olduğu yıllarda kadınlar ve erkeklerin beraber vakit geçirebileceği alanlar pazarlar ve çarşılarla sınırlıydı. Bu yüzden erkekler, özellikle de bekar olanlar, kahvehaneleri sosyalleşmenin birer aracı olarak görmeye başladılar. Zamanla sadece kahve içme isteğinin ötesine geçen kahveler, politika ve spor gibi erkeklere atanan konuların derinlemesine tartışıldığı ortamlara dönüşerek erkeklerin kendi cinsiyetinden ve yaş skalası geniş insanlarla paydaşlık kurmasını sağladı.
Kahvehanelerin erkeklere tanınan bir özgürlük alanı haline dönüşmesi ise modernleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Yüzyıllar önce içinde Türk kahvesinin tadıldığı 3. nesil kahveci görevi gören kahvehaneler, zamanla Türkiye’nin sosyopolitik düzeniyle birleşerek erkeklerin arkadaş edinmesine olanak sağlamaya başladı. Şimdilerde popülaritesini koruma konusunda zorlansa da kahveler, özellikle yaşça büyük erkekler arasında tercih edilmeye devam ediyor. Ayrıca tüm bu işlevlerinden farklı olarak erkekler, kahveleri kadınlardan ”kaçmanın” bir fırsatı olarak görüyor.
Kadınlara Ait Butikler
Erkekler kendilerine ait mekanlar oluştururken kadınlar, kendilerinin konuşmasına izin verilen konularda fikir beyan etmenin yollarını aradılar. Özellikle kadınların bütün dünyada özgürleşmeye başladığı 1920’li yıllarda kadınlar, modayı erkeklerin ellerinden zarif bir şekilde alarak modanın seyrini değiştiren adımlar attı.
Neredeyse 20. yüzyılın başlarına kadar yalnızca evlerinde yemek yapıp dikiş dikmelerine izin verilen kadınların moda sahnesine girişiyle birlikte mağazalara gösterilen rağbet hatırı sayılır derecede arttı. Özellikle sosyoekonomik seviyesi yüksek kadınların tercih ettiği giyim mağazalarının sayısı, dünyanın her yerinde artmaya başladı. Neredeyse bütün şehirlerin göbeklerine kurulmaya başlayan butikler, kendini cinsiyet kodlarının kollarına bırakan her kadının en büyük uğrak noktalarından biri haline geldi.
Genellikle kaliteli ürünlerin satıldığı bu küçük mağazalarda kadınlar, alışveriş yapmanın yanı sıra hayat telaşesinden bir nebze olsun uzaklaşmaya başladı. Günümüzde neredeyse her mahallede bulunan butikler, kadınların sosyal alanda hemcinsleriyle kurduğu ilişkilerin gelişmesine olanak sağlıyor. Hayatın kadınlara yüklediği onlarca sorumluluğun arasında onlara bir nefes alma olanağı veren butikler, kadınların kendilerini ait hissettikleri bir yer haline dönüşüveriyor.
Kimi zaman somut bir kıyafet alışverişi için gidilen butikler kimi zaman ise yalnızca fikir alışverişinin merkezi haline geliyor. Bu yüzden butikler, kendilerine ait bir odaları olmayan kadınlara kendilerine ait bir alan yaratıyor. Bazen bir çay eşliğinde dertleşmenin mekanı olan butikler, kadınların birbirine her alanda verdiği desteğin sadece modaya yansımış bir fragmanı.
Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçerken Değişen Mekanlar
Üçüncü bir cinsiyeti kabul etmeyen geleneksel toplumlarda mekanlar, yukarıda da bahsedildiği gibi ikiye bölünmüş bir durumdadır. Modern çağda yeniden dizayn edilen mekanların getirdiği bütüncül bakış açıları cinsiyetçiliğe karşı çıkmakla beraber farklı cinsiyetten insanların aynı aktiviteleri yapabileceği fikrini ortaya atıyor.
Cinsiyetsiz tuvaletler ve cinsiyetsiz reyonlar, cinsiyetin önem teşkil etmediği bir dünya fikrine bizi alıştırsa da özellikle her alanda tutucu toplumların alışabileceği bir fikir olarak gözükmüyor. Farklı cinsiyetlerden insanların birlikte vakit geçirebileceği düşüncesi ütopik bir dünya olmasa da bizlere daha adil bir dünyanın kapılarını açıyor. Bu ideal dünyada cinsiyet kalıplarından minimum düzeyde etkilenen insanlar, yalnızca keyif aldıkları aktivitelere yöneliyor.
Kahve içip alışveriş yapmanın bile cinsiyetlere yüklendiği geleneksel anlayıştan, aktivitelerin cinsiyeti olmadığı fikrinin yenilikçiliğine tamamen bir geçiş aşaması kolay olmasa da çoğu alanda insanlar cinsiyet fark etmeksizin birbiriyle vakit geçirebiliyor. Örneğin şehrimizde bir kafede otururken etrafımızdaki cinsiyetlerin birbirine oranına dikkat etmiyor, sadece anın içinde kalabiliyoruz. Fakat tüm bunlara rağmen hala kadınlara ve erkeklere aşılanan düşüncelerin barındırdığı gizli cinsiyetçilik, her alanda kendini gösteriyor.
Kadınlara ve erkeklere atfedilen mekânların varlığı, modernleşmeye rağmen hâlâ sürüyor. Bir kadın hala kendi cinsiyetine uygun görülen alanların dışına çıkmaya tereddüt ederken bir erkek de kadının alanına girmeyi gerekli görmüyor. Cinsiyetlerin toplumsal yaşama etkisi hakkında tartışılacak binlerce cümle olsa da cinsiyetlerinden arınmış bir dünya haline gelmemiz için bir gitmemiz gereken yol oldukça uzun. Bu yüzden bazı mekanlar, cinsiyetlerle ilgili ön yargılarımızın oluşmasında hala büyük bir rol oynuyor. Kadınların alışverişle ilgili olması, erkeklerin ise kahvehanelerde maç izlemekten keyif alması aklımıza toplum tarafından kazılmış birer peşin yargı. Fakat mekanların cinsiyetlerimizle kurduğu görünmez bağ, istemeden de olsa ayrışmamıza ve kalıplaşmamıza sebebiyet vererek bazı mekanlara ve ortamlara cinsiyet atamamıza yol açıyor. Yani kadınları butiklerle, erkekleri ise kahvelerle özdeşleştirmemizin sebebi basit bir çağrışımdan çok geleneksel toplumların beynimize yerleştirdiği basmakalıp düşünceler bütününün hayatımıza bir yansıması.
Kaynakça
Bozkurt, Doğuhan. Osmanlı’da Kahve ve Kahvehanenin Tarihi, 8 Şubat 2019. Web. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler, Türk Etnografya Dergisi, 1 Ocak 1962. Web. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
Akgün, Vasfiye Özlem. Zerenler, Muhammed. Perakende Mağazacılık Sektöründe Mağaza Atmosferinin Önemi: SOR Modeli Temelinde Bir Uygulama, 13.03.2021. Web. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025.
Nazarian, Alireza. Kadın Müşteriler ile Perakendeciler Arasında Psikolojik İlişki Kurulması: Küçük ve Orta Giyim Perakendecileri Üzerine Bir Çalışma, 10 Mayıs 2019. Emerald Yayıncılık. Web. Erişim tarihi: 23 Eylül 2025
