Çevirmenlerin Yaratıcı Yazarlıkla Bağlantısı

Çevirmenler, kaynak dilin sesidir. Bir yazarın başka bir dildeki sesi olmak ise kaynak dil, anlam ve hedef dil arasındaki bir yolculuktur. Edebî metinlerin çevirileri sadece kelime aktarımından ibaret olmayıp yaratıcı bir süreci de beraberinde getirir. Hem dil hem de kültür aktarımının buluştuğu bir sanattır.

Edebî Çeviri ve Yaratıcı Yazarlık

Edebî çeviriler, hedef dilde doğru anlam ve duygu aktarımını gerektirir, kelime aktarımının ötesinde yazarın üslup ve anlatım tarzı bozulmadan metin akıcı ve anlaşılır kılınmalıdır. Bu da yaratıcı yazarlık ile ilişkilendirilir. Roman veya özellikle şiir çevirilerinde yazarın düşünce dünyasına, kültürüne hâkim olmak ve o anlatıyı yeniden yaratmak önemlidir. Örneğin, çeviri esnasında “sıkıntı” ile “buhran” kelimelerinden birini seçerek kullanmak bile okuyucuda başka bir duygu oluşturur. Bu nedenle hangi kelimenin kullanılacağına karar vermek için kendi dilinin zenginliklerinden yararlanılması çevirmenin imzasını bırakmasını sağlar.

Çeviri eserlerde, özellikle de farklı ve aşina olunmayan bir kültüre sahip ya da pek bilinmeyen bir yerel durumdan bahsediliyorsa, okuyucular kültüre yabancı olacağı için ek olarak açıklamalara da ihtiyaç duyulabilir. Örneğin, “Bon” olarak da isimlendirilen “Obon Festivali”, Japonya’da ölülerin ruhlarını anmak için düzenlenen bir festivaldir. Bu gelenekle her yıl atalarının ruhları anılarak onurlandırılmaktadır. Japon kültürüne hakim olmayan biri ne olduğunu tam olarak kavrayamayabilir. Çeviri de Obon Festivali ya dipnot ile ya da açıklayıcı bir ekleme ile anlaşılabilir hale getirilir. Böylece okuyucu bunun bir tatil mi, bayram mı yoksa dinî bir gelenek mi olduğunu anlayabilir.

Kültürel Aktarım ve Yerelleştirme

Çevirmenlerin yaratıcı yazarlıkla bağlantısı söz konusu olduğunda dilin ötesinde kaynak metnin kültürel unsurları yer alır. Farklı yerlere ait diyalektikler, argo ifadeler, terimler, espriler, deyimler hedef dilin kültürel yapısına uygun bir şekilde yeniden şekillendirilmelidir. Kaynak dilde diyalekt standartları dışında yer alan diyaloglar veya farklı sosyal yapılar içerisinde insanların birbirleriyle iletişiminde farklılıklar olabilir. Her zaman kültürümüzde aynı şekilde bir karşılığı olmadığı için aynı anlam da verilemeyebilir. Bu nedenle her bir diyalektiğin, her bir sosyo-kültürel unsurun ve her bir argonun kültürümüzde nereye karşılık geleceğini hayal ederek çevirmek ve yerelleştirmek gerekmektedir. Sadece dile değil, aynı zamanda kültüre aşina olmak edebî çeviriler söz konusu olduğunda oldukça önem kazanmaktadır.

Tüm bunların yanı sıra iyi bir çevirmenin, dil bilgisi yetkinliğine ek olarak iyi bir edebiyat okuyucusu olması da gerekir. İyi bir edebiyat okuyucusu olmayan bir çevirmenin, bir metni tam anlamıyla aktarabilmesi zordur. Aynı şekilde, sosyoloji, psikoloji ve sanat gibi alanlarda bilgi sahibi olmak çevirinin daha başarılı olmasına katkı sağlar. Multidisipliner bir bakış açısı, hem kuru bir çeviri yapmaması, hedef dilde de akıcı ve bir çeviri sunarken hem de yazarın üslubu da bozmadan kendi okur kitlesine uygun bir çeviri yapmasını sağlayacaktır.

Şiir Çevirisi ve Yaratıcılık

Şiir çevirisi, edebî çeviri içerisinde en zor alanlardan biridir. Kimi şairler tarafından şiirin yalnızca tek bir dilde yazılabileceği görüşü hakim olsa da bu durum başka dillere çevrilmesini engelleyememiştir. Şairin zihnini, duygu durumunu ve dize yapısını anlamadan bir şiiri başarılı bir şekilde çevirmek mümkün değildir. Şaire yakınlık duymak, hayatını incelemek, araştırmak ya da şiiri yazdığı zamanlardaki duygu durumları hakkında bilgi sahibi olmak çeviriye henüz başlamadan şiiri anlamak adına çok yardımcı olacaktır. Kullanılan bir kelimenin yalın anlamı ile mecaz ya da imgesel anlamını bilmek ve onu çevirebilmek için her iki dilde yetkin olunması gerekir. Şiir yalnızca anlam değil, aynı zamanda ritim ve ahenk gerektiren bir türdür. Bu nedenle kaynak dilde okuyanların kapıldığı his ile hedef dilde aynı hissi yaşatmak için çevirmenlerin şiir çevirisi yaparken yaratıcılığını en üst seviyede kullanmaları gerekir.

Edebî çeviri, dil becerisi kadar yaratıcılık da gerektiren bir süreçtir. Çevirmenler, kaynak ve hedef diller arasında bir köprü olmalı, yazarın üslup ve duygu dünyasını kaybetmeden aktarmalıdır. Şiir, roman ve diğer edebî metinlerin çevirisinde başarılı olabilmek için sadece dil yetkinliği değil aynı zamanda sanatsal ve kültürel birikim de gereklidir. Bir edebî çeviri yapmak için gerçekten tam bir entelektüel olunması gerekir. Başka kültürleri bilmek, kendi kültürünü tanımak ve bir de bütün bunları yazarın üslubunu bozmayacak şekilde yaparken kendi imzanı atmak büyük bir emek istemektedir.

Kaynakça