Çevirilerin kitap üzerindeki etkisi, çevirmenin iletişimci rolündeki en önemli örneğidir. Bir eserin farklı bir dile tercüme edilmesi, onu yeniden yazmak şeklinde tanımlanabilir. Bir kitap, bir dilden başka bir dile aktarıldığında sadece kelimeler değişmez; eserin ruhu, tonu ve hatta yazarın duygusu da çevirmen aracılığıyla şekillenir. Özellikle de edebi çevirilerde çevirmenler, yazarın sesi olur. Sizce de öyle değil mi? Her ne kadar yeni bir dilde konuşsalar da onlar, arka plandaki sessiz kahramanlar değil kitabın bir nevi ikinci yazarları konumundadırlar. Bu konumu göz önünde bulundurarak çevirmenlerin kitap üzerindeki etkilerine gelin, beraber bakalım.
Çevirmenlerin Yorumu ve Üslubu
Her bir çevirmen, eseri kendi yorumuyla yeniden yazarken farkında olmadan üslubunu da katacaktır. Kimi yazarın üslubuna olabildiğince sadık kalmayı tercih ederken, kimi metni daha akıcı, daha doğal bir dille okuyucuya sunar. Bu da kitabın farklı okuyucular tarafından farklı algılanmasına neden olabilir. Örneğin, esprili bir üslupla yazılmış bir kitabı düşünün. Çevirmen, bu esprileri kendi dilinde nasıl yansıtacağı konusunda ciddi kararlar vermek zorunda kalır. Eğer çevirmen esprinin özünü kaçırırsa, okuyucuya geçen duygu da kaybolabilir. İşte bu yüzden, çevirmenlerin yaptıkları seçimler kitabın atmosferini tamamen değiştirebilir.
Bir kitabın kültürel referanslarla dolu olduğunu düşünün; örneğin bir İngiliz romanında geçen “beş çayı” kavramıyla ifade edilen gelenek Türk okuyucular için pek tanıdık gelmeyebilir. Çevirmen burada iki seçenekle karşı karşıya kalır: Ya bu kültürel ögeyi aynen bırakıp okuyucunun kendisinin anlamasını bekler ya da bu ifadeyi hedef kültüre uygun şekilde uyarlayarak daha anlaşılır hale getirir. Tabii, bu tür kararlar eserin orijinalliğini ne kadar koruyacağına dair çevirmenin tercihlerine dayanır. Bazen bir eserin kültürel bağlamını anlamak, metnin tam olarak anlaşılması için kritik olabilir.
Yazarın Niyetinin Aktarılması
Bir metni başka bir dile çevirirken en önemli noktalardan biri de yazarın niyetinin ve verdiği mesajın doğru bir şekilde aktarılmasıdır. Yazarın her kelimeyi seçerken belirli bir amacı vardır ve bu amacın, hedef dilde de bozulmadan korunması gerekir. Ama işin zor tarafı, bazı kelimeler ya da ifadeler farklı dillerde birebir karşılık bulamayabilir. Böyle bir durumda çevirmen, yazarın vermek istediği mesajı nasıl en iyi şekilde yansıtacağını düşünerek bir tercih yapmak zorunda kalır. Yanlış bir seçim, yazarın niyetini tamamen değiştirebilir.
Yerelleştirmenin Rolü
Bir çevirmenin eseri daha anlaşılır hale getirmek için metni yerelleştirmesi, sıkça kullanılan bir yöntemdir. Yerelleştirme, eseri hedef kültüre daha yakın hale getirmek anlamına gelir. Örneğin, bir romandaki “fish and chips” yemeğini “balık ve patates” olarak çevirmek kulağa oldukça doğal gelebilir. Ancak bu tür değişiklikler, eserin orijinal kültürel bağlamını kaybetmesine de yol açabilir. Yerelleştirme bazen iyi bir şeyken, bazen de metnin özünü kaybettirebilir. Çevirmenler bu ince dengeyi korumaya çalışırken oldukça dikkatli olmalıdırlar.
Çevirinin Edebiyat Dünyasındaki Yeri
Çevirmenler, bir eseri farklı dillere kazandıran sanatçılardır. İyi bir çeviri, bir kitabın uluslararası alanda başarıya ulaşmasını sağlar. Orijinal dilde başarılı olan birçok eser, iyi bir çevirmenin elinden geçtiğinde dünya çapında tanınan bir klasik haline gelebilir. Ünlü yazarların dünya çapında tanınması, eserlerinin yetkin çevirmenler tarafından farklı dillere çevrilmesi sayesinde olmuştur. Bu yüzden çevirmenler, edebiyat dünyasında eserin kaderini belirleyen gizli kahramanlar olarak görülmelidir.
Çevirmenler sadece kelimeleri başka bir dile çevirmekle kalmaz, aynı zamanda kitabın ruhunu, kültürel derinliğini ve yazarın niyetini de taşırlar. Bu yüzden iyi bir çeviri sadece okuyucuya ulaşmanın değil, aynı zamanda eserin farklı dillerde yaşamasının da anahtarıdır.
Kaynakça:
- “Çeviri ve dil sorunu”. farklıbakış.net. Web. Erişim Tarihi: 28.09.2024
- “Yayıncılığımızın Görünmeyen, Ötelenen Kahramanları: Çevirmenler”. sabitfikir.com. Web. Erişim Tarihi: 28.09.2024
- “Çeviri Çocuk Edebiyatı Eserlerinde Yerelleştirmenin Metnin Okunurluk Düzeyine Etkisi Üzerine Bir Araştırma”. sözelti.com. Web. Erişim Tarihi: 28.09.2024
- Akaş, Cem (2011). “Editörlük. Tanı, Seyir, Tedavi”. Notos Öykü 27: 23-38.
