Cengiz Han (Temuçin/Çinggis) dünya tarihinin en önemli imparatorlarından biridir. Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu olan Cengiz Han, Moğolları birleştiren ilk Kağan olmuş olup; tarihin en büyük kara imparatorluğunun kurulmasına da yol açmıştır.
Cengiz Han’ın neredeyse hiç portresi yoktur. Var olanların da gerçekten onu yansıtıp yansıtmadığını bilmek imkansızdır. Bazı araştırmacılar Cengiz Han’ın imajının Orta Asya veya Avrupa minvalinde olduğunu düşünmektedir.
1368 yılında Yuan Hanedanlığı Başkenti’nden dışlanan Moğollar, işgalci gücün yakın zamanda ülkelerinden çekileceklerine inandıkları için giderken yanlarına pek çok şey almadılar. Çinliler manastırlar, evler, binalar, sanat ve kitaplar da dahil olmak üzere şehirleri yıktı ve tahrip etti. Bugüne kadar korunmuş tek portre ölümünden neredeyse yarım yüzyıl sonra boyanmıştır. Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han, sanatçı Khorihoson’a (Horihasun) portreyi boyamasını emretmiş; Cengiz Han’ın kalan birkaç güvenilir adamından da tabloyu gözden geçirmelerini ve gerçek görüntüyü yansıttığından emin olmalarını istemiştir.
Cengiz Han Kimdir?
Cengiz Han, gerçek adıyla Temuçin, 12. yüzyılda yaşamış büyük bir Türk hükümdarı ve Moğol İmparatorluğu’nun kurucusudur. Bugün Moğolistan’da kabul edilen tarihe göre Cengiz Han, 1162 yılında doğdu. Genç yaşta liderlik yetenekleri gösteren Cengiz Han, birleşik ve güçlü bir Moğol İmparatorluğu temellerini atmayı başardı. Cengiz Han, Moğolistan’ın çeşitli boylarını birleştirerek güçlü bir ordu oluşturdu. Moğol İmparatorluğu’nun genişlemesini hızlandırdı ve komşu bölgeleri fethetti.
Cengiz Han’ın liderliğindeki Moğol İmparatorluğu, geniş bir coğrafyaya yayıldı ve birçok savaş kazandı. Cengiz Han, askeri stratejileri ve ordusunun disipliniyle ünlüydü. Ordu, hızlı hareket eden süvarilerden oluşuyordu ve düşmanlarını şaşırtıcı bir hızla yenmeyi başardı. Cengiz Han, fethettiği bölgelerde hoşgörülü bir yönetim sergiledi ve yerel kültürlere saygı gösterdi. Ayrıca, fethettiği bölgelerde ticareti teşvik etti ve İpek Yolu’nun güvenliğini sağladı. Bu ticaret yolları, Doğu ve Batı arasında kültürel ve ekonomik değişimi teşvik ederek önemli bir rol oynadı.
Cengiz Han 1227 yılında öldüğünde, imparatorluğu Büyük İskender’in hükümdarlığından dört ve Roma İmparatorluğu’ndan iki buçuk kat daha genişti. Bu büyük imparatorluk, Cengiz Han’ın dört oğlu arasında bölünerek torunlarıyla da dünyanın dört bir yanına yayılmıştır. Cengiz Han’ın liderlik yetenekleri, askeri stratejileri ve imparatorluğunun etkisi, onu tarihin en önemli ve etkili liderlerinden biri haline getirmiştir.
Cengiz Han Yasaları
Cengiz Han Yasaları, Moğol İmparatorluğu’nun hukuki ve askeri işlerini düzenleyen kanunlar olarak bilinmektedir. Bu yasalar hem Cengiz Han’ın koyduğu kurallardan hem de nesilden nesile aktarılan Moğol törelerinin düzenlenmesinden ortaya çıkmıştır. Birbirinden bağımsız, sürekli göç eden ve çatışma içinde olan Moğol halkları Cengiz Han’ın Yasası ile bir devlet olma yolunda birleşmişlerdir.
Yasa (Büyük Devlet Kanunu), ilk olarak 1206 yılındaki kurultayda düzenlenmiştir. Daha sonra 1218’de yenilenmiş ve Cengiz Han yaşadığı müddetçe de yenilenmeye devam etmiştir. Bu nedenle Moğol İmparatorluğu’nun sistemi, Cengiz Han’ın liderlik tarzına ve benimsemiş olduğu yerel geleneklere dayanmıştır.
Yasalar günümüze kadar korunamamış olsa da Moğol toplumların temelini oluşturmuştur. Yasa her konuya değinen temel bir kaynak olarak kabul edilmiştir. Ahlak kuralları, savaş ve barış dönemlerinde toplum davranışlarıyla birlikte kutsal olanla olmayanı ayırt ederek bireyin yaşamının bütününü kapsamıştır. Liderlerine sadakati esas alan Yasa, liderin emirlerine de sorgusuz uyulması gerekildiğini buyurmaktadır. Aynı zamanda göçebelik kültürüne uyulması da bu yasa ile halka emredilmektedir.
Yasa olarak adlandırılan bu kanunlar kitabı çeşitli kaynaklar tarafından bazı başlıklara ayrılmıştır:
Yasa ve Adalet: Cengiz Han, adaletin sağlanmasına büyük önem vermekte ve adaletin herkese eşit bir şekilde uygulanması gerektiği vurgulamıştır. Bu nedenle Yasaların temeli toplumda huzur ve düzenin korunmasını sağlamaktır.
Hoşgörü: Cengiz Han, fethettiği bölgelerde hoşgörülü bir yönetim sergilemiştir. Farklı etnik gruplara ve kültürlere saygı gösterdiğinden imparatorluk, çeşitli kültürlerin bir arada yaşadığı bir yer haline gelmiştir.
Mali Yönetim: Cengiz Han, genişleyen imparatorluğunun finansal istikrarını sağlamak için mali önlemler getirmiştir. Vergi sistemi düzenlenerek tüm imparatorlukta geçerli olan bir düzenlemesi getirildi. Mali kaynakların doğru ve adil bir şekilde yönetilmesine de büyük önem verilmiştir.
Ticaretin Teşviki: Cengiz Han, İpek Yolu üzerindeki ticareti teşvik etmiştir. Ticaretin serbest ve güvenli bir şekilde yapılabilmesi için önlemler almıştır. Karayollarının ve ticaret rotalarının güvenliğini sağlamak amacıyla da özel bir posta sistemi kurmuştur.
Ordu ve Disiplin: Cengiz Han’ın ordusu, savaşçı Moğol süvarilerinden oluşmaktaydı. Ordu disiplinli bir şekilde hareket ediyor ve birlik içinde çalışabiliyordu. Askerlere yönelik kesin kurallar da getirilmiştir.
Meritokrasi: Cengiz Han, liyakate dayalı bir yönetim anlayışını benimsemiştir. Yetenekli ve başarılı kişilere fırsat eşitliği tanınmıştır. Yetenekli bireyler ise yönetimde yükselmek için fırsatlar bulabilmekteydi.
Yasa içerisinde yer alan bazı maddeler:
-Kainatın yaratıcısı tek bir tanrıdır bu tanrıya tapılacaktır.
-Cengiz Han’ın erkek soyundan olmayan hiç kimse kendini “Han” ilan edemez. Erkek soyundan gelenleri ise Kurultay kararıyla “Han” olabilirler.
-Saray ve orduya, kışın yiyecek bulabilmek için halk, mart ayından mayıs öncesine kadar ceylan ve benzeri av hayvanları avlarlar.
-Casuslar, yalancı şahitler, homoseksüeller, sihirbaz ve büyücüler idam olunur.
-Zimmetine para geçiren mal memurları idam olunur. Eğer ihtilas küçük ise Han’ın huzuruna çıkarılacaktır. Çaldıkları eşya kıymetli ise hırsızlar idam edilirler, fakat eşya önemli değilse, yedi veya yedi yüz değnek vurulur. Çalınan malın dokuz katı kadar mal verenler değnek cezasından kurtulur.
Özetle Cengiz Han’ın Büyük Devlet Yasası, doğrudan doğruya hükümdara ve devlete bağlı kalınmasını, göçebe Moğol toplumlarının birleştirilmesini, yanlış görülen eylemlerin gerçekleştirilmesi halinde yaptırımların uygulanmasını içermektedir.
Kaynaklar
- Konuksever, Esra. Cengiz Han Yasalarının Dayandığı Tarihi Temeller ve Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2009
- Korkut, Cem (ed.)- Doğrul, Mürsel (ed.). Cengiz Han ve Mirası. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi,2021
- Bawden, Charles. “Genghis Khan”. Britannica. https://www.britannica.com/biography/Genghis-Khan. Mayıs 2023 tarihinde erişildi.
- “Genghis Khan”. History. Mayıs 2023 tarihinde erişildi. https://www.history.com/topics/asian-history/genghis-khan
- Cartwright, Mark. “Genghis Khan”. World History. https://www.worldhistory.org/Genghis_Khan/. Haziran 2023 tarihinde erişildi.
- “Чингис хаан “цусан далай” байсан гэж үү?” (Cengiz Han Kanlı Bir Deniz Miydi). Baabar. http://baabar.mn/article/chingis-khaan-tsusan-dalai-baisan-gej-uu-ewgenii-trifonow-orosiin-tuukhch. Haziran 2023 tarihinde erişildi.
