Carmen: Operada Bir İlk

37 yıllık hayatında otuzdan fazla opera eseri besteleyerek tarihe geçmiş bir sanatçı olan Bizet’in yeteneği çocukluğundan beri kendini göstermiştir. Paris Konservatuvarı genelde on yaşından itibaren öğrencilerini kabul etse de Bizet daha dokuz yaşındayken Paris Konservatuvarı’nı kazanmıştır. Okuldayken bestelediği eserlerle birçok ödül alarak kariyerine hızlı bir başlangıç yapmıştır. Ancak okul bittikten sonra bir piyano öğretmeni olarak geçimini sağlamaya çalışan Bizet, eşi ve tek oğlunu geçindirmeye çalışırken birçok zorluk yaşamıştır. Ne zaman ki Carmen’i bestelenmesi istenmiş işte o zaman hayatının düzeleceğine inanmıştır. Ancak Carmen ilk sahnelendiğinde birçok olumsuz tepki almıştır ve Bizet ağır bir depresyon geçirmeye başlamıştır. Üç ay sonra da kalp krizi geçirerek hayatını kaybetmiştir. Carmen’in başarısını ise hiçbir zaman görememiştir.

Carmen Nasıl Yaratıldı?

Paris Opéra Comique için Bizet’ten bir opera eseri bestelemesi istenir. Ancak Bizet, sadece soyluların ve insanüstü varlıkların yer aldığı operalardan sıkılmıştır. Operada bir ilki gerçekleştirir: Başrol çingene soyundan gelen işçi bir kadındır. Eserde alt sınıfı ve kadınları öne çıkarır. O dönemde kadınların sokakta sigara içmesi bile ayıplanırken Bizet kadın rollerine sahnede sigara içirmiştir.

Fransız yazar Prosper Mérimée’nin gerçek bir hikayeden uyarladığı Carmen novellasının operaya uyarlanmasıyla ortaya çıkan Carmen Fransızca bir eser olmasına rağmen İspanyol esintilerine sahiptir.

Librettosunu Henri Meilhac ve Ludovic Halévy’nin kaleme aldığı eser 3 Mart 1875’te Opéra Comique, Paris’te ilk defa sahnelenmiştir. Prömiyerin ardından Carmen bir opera eseri için fazla saygısız, ahlaksız bir eser olarak görülmüştür. Ancak ünlü besteci Çaykovski “On yıl içinde Carmen dünyadaki en ünlü opera olacak.” demiş ve haklı çıkmıştır. Şu anda Kraliyet Opera Evi (Royal Opera House, İngiltere)’nin en çok sahnelediği ikinci opera eseridir.

Carmen operası ise şu anda Devlet Opera ve Balesi’nin YouTube kanalından izlenebilmektedir.

Karakterler

Operanın hikâyesi; 1830 civarlarında İspanya’nın Sevilla şehrinde geçer. Eserin baş kahramanı  güzel , ateşli ve herkesin aklını kolayca başından alan ve bir tütün fabrikasında işçi olarak çalışan çingene genç kız Carmen’dir. Carmen, asker Don José’den çok etkilenir ve onu cezbederek ait olduğu saygın hayattan koparıp kendisiyle beraber dağlarda yaşamaya ikna eder. Ancak bir süre sonra Carmen’in aşkı bitmiştir ve hayatına yeni biri girmiştir. Don José’nin ise onun için bunca sıkıntıyı göze aldığı kadını kolayca bırakmaya hiç niyeti yoktur… (AKM İstanbul)

• Carmen, bir çingene kadın (mezzo-soprano)
• Don José, onbaşı (tenor)
• Escamillo, boğa güreşçisi (bas-bariton)
• Micaëla, köylü kızı (soprano)
• Zuniga, teğmen (bas)
• Moralés, onbaşı (bariton)
• Frasquita, Carmen’in arkadaşı (soprano)
• Mercédès, Carmen’in arkadaşı (soprano)

1.Perde

Perde açılır ve eser bir sigara fabrikasının avlusunda başlar. Nöbet tutan askerler gelip geçenler hakkında yorum yapmaktadırlar. Alt sınıfın etkisi hissedilmektedir. Micaëla adlı bir kadın gelip askerlere Don José’yi aradığını söyler. Askerler ise ona Don José’nin henüz gelmediğini, nöbet değişiminde orada olacağını söylerler. Don José geldiği esnada ise fabrikanın zili çalar ve işçi kadınlar avluya molaya çıkarlar. Birçok erkek toplanmış ve kadınları izlemektedirler. Herkesin gözü tek bir kişiyi aramaktadır: Carmen. Ve Carmen ünlü girişini, Habanera parçasını seslendirerek yapar. O şarkısını söylerken tüm erkekler taparcasına Carmen’i izlemektedir. Ancak onunla ilgilenmeyen tek erkek Don José’dir. Böylelikle Carmen’in ilgisini çeker. Carmen, göğsünden bir çiçek çıkararak onu Don José’ye fırlatır. Herkes gülmektedir ancak Don José bu hareketi küstahça bulmuş ve rahatsız olmuştur. Kalabalık dağılıp Micaëla gelince Don José, Carmen’in ona verdiği çiçeği saklar. Micaëla ve Don José romantik anlar yaşarlar. Aşıkların vakti sona erdiğinde ise Micaëla neden geldiğini açıklar: Don José’nin annesi bir mektup göndermiştir. Micaëla gittikten sonra mektubu okuyan Don José çok sevinir. Annesi mektupta oğlunun artık evlenmesi gerektiğini hatta bu mektubu getiren kızla evlense ne kadar güzel olacağını söyler. Don José, zaten Micaëla’ya aşık olduğunu haykırır. Tam Carmen’in ona verdiği çiçeği atacakken fabrikadaki kadınlar kavga ederek dışarı dökülürler. Carmen ve bir kadın kavga etmektedirler. Teğmen Zuniga tarafları dinler ve Carmen’in diğer kadının yüzünü bıçakla yaraladığını görünce onu sorguya alır. Ancak Carmen bir çingene şarkısı söyleyerek Zuniga ile alay eder. Bunun üzerine sinirlenen Zuniga, Don José’ye Carmen’i bağlayıp onu beklemesi emrini vererek gider. Don José ve Carmen yalnız kaldığında Carmen ne yapıp edip Don José’nin aklını çeler ve kendisini serbest bırakması için ikna eder. Zuniga gelince küçük bir oyun oynarlar ve Carmen kaçar. Ancak Zuniga Don José’nin apoletlerini söker ve onu bir suçluyu serbest bıraktığı için hapse atar.

2.Perde

Carmen, arkadaşları Frasquita, Mercédès ve birkaç subay meyhanede eğlenmektedirler. Zuniga Carmen’e Don José’nin iki aylık tutukluluğunun bittiğini müjdeler. Carmen sevincini yaşadığı esnada ünlü boğa güreşçisi Escamillo gelir. Carmen’i etkilemeye çalışır ancak o sadece Don José’yi düşünmektedir. Eğlenen çoğu kişi Escamillo ile birlikte gidince Carmen, arkadaşları, Remendado ve Dancaïre adlı iki kaçakçı yalnız kalırlar. Kaçakçılar kadınları planlarına dahil etmeye çalışır. Carmen her an Don José’nin geleceğini bildiğinden ikna olmaz ancak arkadaşları kaçakçılarla birlikte giderler. Onlar gittiği esnada Don José gelir. Carmen’e şarkılar söyler, birlikte dans ederler. Ancak Don José tekrardan orduya dönmesi gerektiğini söyleyince Carmen aşklarını alaya alarak şarkı söyler. Don José ise aşkını ispatlamak için Carmen’in ona verdiği çiçeği gösterir ve ünlü Çiçek Şarkısı’nı söyler. Ancak bu Carmen’i ikna etmez. Onunla uzaklara gelirse o zaman Don José’nin aşkına inanacağını söyler. Don José bunu kabul etmez. Ancak tam Carmen gidecekken Zuniga gelir ve Don José ile Carmen üzerinden bir kıskançlık kavgasına tutuşurlar. Kaçakçılar gelir ve Zuniga’nın silahını alarak onu bağlarlar. Don José kendinden üst bir askere saldırmıştır. Artık tek çaresi kaçakçılara katılmaktır. Carmen ve Don José kaçakçılara katılırlar.

3.Perde

Carmen, arkadaşları, Don José ve diğer kaçakçılar dağda yaşamaktadırlar. Ancak Carmen ve Don José arasında anlaşmazlıklar başlamıştır. Bir kavganın sonunda Carmen artık Don José’yi eskisi gibi sevmediğini söyler.

Carmen ve arkadaşları fal bakarak zaman geçirmektediler. Carmen açtığı tüm fallarda kendisinin ve Don José’nin öleceğini görür. Bu esnada kaçakçılar gelir ve gümrük görevlilerinin onları gözetlediğini söyler. Carmen kadınların onları oyalayabileceğini söyler ancak Don José kıskanır. Kaçakçılardan biri Don José’ye kıskançlıklarının fazla olduğunu söyler ve onu susturur. Herkes gidince Micaëla’nın Don José’yi Carmen’den kurtarmaya geldiği görülür. Ancak köylü kız bir silah sesi duyar ve saklanır. Don José vadiden bir yabancının geldiğini görüp ateş etmiştir. Bu yabancı ise Escamillo’dur. Carmen’i aradığını söyleyince Don José ile kavga etmeye başlarlar. Geri dönen kaçakçılar ve kadınlar ise onları ayırır. Escamillo herkesi, özellikle Carmen’i, Sevilla’daki boğa güreşini izlemeye davet eder. O gidince Micaëla saklandığı yerden çıkarak Don José’ye annesinin ölmek üzere olduğunu ve onu görmesi gerektiğini söyler. Don José Carmen’i bırakmak istemez ancak ona döneceğine dair yeminler ederek gider.

4.Perde

Sevilla’da arenanın dışındaki bir meydanda herkes boğa güreşçilerini beklemektedir. Carmen ve Escamillo ise kol kola meydana girer ve aşklarını ilan ederler. Carmen, onu hiç kimseyi sevmediği gibi sevdiğini söyler.  Carmen’in arkadaşları Frasquita ve Mercédès Carmen’i uyarırlar: Don José kalabalığa saklanmış ve Carmen’i aramaktadır. Ancak Carmen kimseden korkmadığını söyler. Herkes içeri girince Don José, Carmen’i kolundan tutar ve dışarı çeker. Ona yeni bir hayata başlamayı, her şeyi geçmişte bırakmayı teklif eder. Ancak Carmen artık onu sevmediğini ve istemediğini anlatır. Carmen, ünlü “Libre elle est née et libre elle mourra!” yani “Özgür doğdu ve özgür ölecek!” sözünü söyleyerek kimseye teslim olmayacağını anlatır. Hatta Don José’nin ona hediye ettiği yüzüğü çıkarıp fırlatır. Don José artık deliye dönmüştür. Carmen’i bıçaklar ve öldürür. Daha sonra Carmen’in ona verdiği çiçeği ölü bedeninin üzerinde parçalayarak ağlar.

Kaynak

“Georges Bizet”. English National Opera. Web.

“Carmen”. Royal Opera House. Web.

“Carmen opera by Bizet”. Birtannica. Web. 27.12.2023

“Synopsis: Carmen”. The Metropolitan Opera. Web.

“Carmen”. Devlet Opera ve Balesi. Web.