“Yaratıcı drama eğitimi çocukların profesyonel olarak yetiştirilmesi için mi sürdürülmesi yoksa sadece çocukların imgeleminin kaynağını oluşturan yaşantıların kullanıldığı süreçler olarak mı sürdürülmeli?” sorusuna cevap arayan Brian Way, bu sorunun cevabını drama ve tiyatroda aramıştır. Yazının devamında öncelikle Brian Way’i tanıyacağız, ardından kendisi ile özdeşleşen drama ekolünü inceleyeceğiz.
Brian Way Kimdir?
Tam adı Brian Francis Way‘dir. 1923-2006 yılları arasında yaşamını sürdüren Way, tiyatro uygulayıcısıdır. 1953 yılında Londra, İngiltere’de Tiyatro Merkezi’ni kurmuştur ve bu merkezde çocuklara yönelik tiyatro kavramını ortaya çıkarmıştır.
Peter Slade’in “Child Drama” kitabının editörlüğünü üstlenen İngiliz tiyatro uygulayıcısı Brian Way, zaman içerisinde birçok oyun üretse de eninde sonunda rotasını yeniden çocuk tiyatrosuna yönlendirmiştir. Brian Way, çocukların hayatlarında önemli bir role sahip olan oyun kavramının eğlendirici olduğu kadar öğretici olduğuna da inanmaktadır. Bu inanıştan yola çıkan Way, oyunların, çocukların oyun aracılığıyla birbirleri ile alanında uzman kişiler yardımıyla iletişime geçebilecekleri bir araç olarak görüyordu. Bundan dolayı da oyunların sadece belirli yaş gruplarınca oynanması gerektiğini düşünüyordu. Way’in zihninde beliren bu düşünce, kuruluşunda payı olan Tiyatro Merkezi’nin de amacı olmuştur.
Brian Way’in görüş ve fikirleri günümüzde olumlu karşılansa da yaşadığı dönemi göz önünde bulundurursak, tiyatronun eğitimin içerisine entegre edilip bu olgunun kabul edilmesi, 1965 yılına kadar gerçekleşemedi.
Brian Way’in belirttiğimiz bu düşüncelerini dile getirdiği ve bugüne kadar birçok dile çevrilmiş olan iki kitabı vardır. “Gelişim Yoluyla Drama” ve “İzleyici Katılımı” isimli iki kitabı, büyük ses getirdi. Brian Way, 2006 yılında Kanada, Toronto’da öldü. Öldüğü yıldan itibaren Tiyatro Merkezi, Brian Way’in adını yaşatmak, tanınırlığını artırmak amacıyla “Brian Way Ödülü” düzenliyor.
Brian Way ve Drama Ekolü
Savaş zamanı çocuklarda oluşan travmaların ortadan kaldırılmasında dramayı tercih eden Brian Way, dramada kullanılacak oyunların eğitim amacıyla oluşturulmasına inanır. 1967 yılında yayımlanan “Drama Yoluyla Gelişim” kitabında Brian Way, eğitimde kullanılması gerektiğine inandığı yaratıcı dramanın; bireyin fonksiyonlarını, duygu-düşünceleri ve kişinin bedenini daha iyi kullanması, kişinin kendisini ve kendisini besleyen çevresel etmenlerin farkına varmalarını amaçladığını belirtir. Burada temel amaç, bireyin gelişimini desteklemektir. Yaşamın uygulaması olarak da nitelendirilebilen Brian Way’in drama ekolü, temelde kişiliğin yedi boyutu adı verilen bir gelişim modeline dayanır. Yedi aşamadan oluşan bu gelişim modeline göre kişi, meşakkatli ve aşamalı drama uygulamalarının ardından ‘tümel insan’a ulaşabilecektir. Kişiliğin yedi boyutunu inceleyelim.
Kişiliğin Yedi Boyutu
Kişiliğin yedi boyutunu oluşturan unsurlar şu şekildedir:
Yoğunlaşma, durular, düş kurma, öz bedensellik, konuşma, duygular ve zeka.
Brian Way’e dünya üzerinde dramaya katılım sağlamayacak çocuk yoktur ki gerçekten de durum bunu göstermektedir. Gerekli şartlar sağlandığı zaman tüm çocuklar dramada yer almak isteyecektir, üstelik daha siz sormadan! Önemli olansa drama içerisinde çocukları fiziksel, bilişsel, dilsel ve öz bakım yani her yönleriyle gelişimlerini desteklemektir. Din, dil, ırk, sağlık koşulları fark etmeksizin her çocuk için uygun koşullarda drama etkinliği düzenleyebilirsiniz. Yeter ki hedefinizdeki kitlenin istek ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurun. İşin sonunda çocuğu her yönüyle gelişimlerine katkı sağlamanın yanı sıra kişiliklerine de sihirli dokunuşlar yapmış ve yaparak-yaşayarak öğrenmelerine fırsat sağlamış olursunuz.
Katılımcı Tiyatro Yaklaşımı
Brian Way, tiyatro ile drama olgusunu birbirinden ayrı tutmaktadır. Ona göre tiyatro, seyirci içinken dramada kişilerin yaşantıları daha ön plandadır. Dramada önemli olan seyirci değil, kişinin gelişimidir.
Bu başlıkta bahsedeceğimiz kavram ise katılımcı tiyatro tekniği. Brian Way’in ortaya çıkardığı bu teknikte seyirci, seyirci koltuğundan kalkarak sürecin içerisine dahil olur. Sesi, bedeni ve gerçekleştirdiği eylemleriyle ortaya çıkarılan ürünün bir parçası haline gelir.
Brian Way, görünürde oldukça basit bir sorunun iki farklı cevabı olacağını savunur. Bu cevaplardan ilki, herkesin gördüğü basit ve bilgiye dayalı cevaptır. Fakat ikinci bir cevap vardır ki -bu aynı zamanda dramanın da temelini oluşturan durumdur- doğrularınızı sorgulatmaya sebep olacak cinstendir. İkinci cevap, saf bilgiden ziyade kişinin deneyimlerinden yola çıkarak verdiği cevabı içerir. Burada Way, deneyim, tecrübe ve yaratıcılığı saf bilginin üstünde tutar ve dramanın önemine vurgu yapar.
Son söz olarak Brian Way der ki:
“Drama değerli bir araçtır ancak ilk olarak aracın kendisi biçimlendirilmelidir.”
Kaynakça:
- Öne çıkan görsel: digitalarchive.tpl.ca
- Metinnam, İhsan. (2012). Brian Way’in ‘Katılımcı Tiyatro’ Yaklaşımının Çocuk Tiyatrosu Bağlamında Değerlendirilmesi.
- Metinnam, vd. “Bireyin Bireyselliği” Odağında Brian Way’in Drama Anlayışının İncelenmesi. Çağdaş Drama Derneği, 2016, 11(2), 1-28. DOI: 10.201612/yader.2016.009
