Kendi türünün gelişimi için çabalayan insan, yarattığı sistemin avantajları yanında dezavantajlarıyla da yüzleşmek zorunda kalır ve bu dezavantajların yol açtığı sorunlar küreseldir. Küresel sorunlar insanları; sağlık, beslenme, refah düzeyi, ekonomi gibi konularda etkilerken iklim düzenini, çevreyi ve toplumsal yaşamı tehdit ederek eşitsizlik ortamı doğurur.
Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, insanların karşı karşıya olduğu ve türünü her geçen gün daha ciddi anlamda tehdit eden küresel sorunlara çözüm arayan, bu çözümler için 2030 yılını hedefleyen bir kılavuzdur. Hedefler, refah düzeyini artırmayı ve sürdürülebilir bir yaşam modeli benimseyerek gelecek nesillere daha adil ve sağlıklı bir alan bırakmayı amaçlar.
1. Yoksulluğa Son
Yoksulluğa Son, aşırı yoksulluğun ortadan kaldırılmasını hedefler. Ulusal ve uluslararası tanımlar özelinde aşırı yoksulluk içindeki birey oranı en az yarıya indirilmeli, ekonomik kaynaklara ulaşım güvence altına alınarak bireylerin ekonomik hizmetlerde eşit haklara sahip olduklarından emin olunmalıdır.
Yoksulluğa Son hedefi kapsamında gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerde yoksulluğa karşı bilinçlendirme yapılması için araç desteği sağlamalıdır. Alanda hızlı yatırımlar teşvik edilmeli, desteklenmeli; bunun için bölgesel ve küresel boyutta sağlam politikalar oluşturulmalıdır.
2. Açlığa Son
Büyük endişe konusu olmaya devam eden sorunlardan biri de açlık sorunudur. Özellikle kırsal bölgelerde yoğun olarak karşılaşılan açlık sorunu, iklim değişikliği nedeniyle tarım ürünlerinde verimsizliğin sonuçlarından biridir.
Açlığa son, dezavantajlı gruplara mensup bireyler başta olmak üzere her insanın besleyici ve yeterli besine erişimini güvence altına almayı hedefler. Gıda üretim sistemleri koruma altına alınmalı, üretim ve üretkenlik desteklenmeli, iklime uygun tarım sistemleri oluşturulmalıdır. Az gelişmiş ülkeler başta olmak üzere, tarımsal üretim kapasitesini artırmaya yönelik uluslararası işbirliği yapılmalı; işbirliği kapsamında kırsal altyapı, araştırma hizmetleri, teknolojik destek ve bitki gen bankalarına yatırımlar sağlanmalıdır.
Açlığı sonlandırmak için gıda piyasasından verim almak önemlidir. Piyasanın verimini korumak üzere tedbirler alınmalı, fiyatlardaki aşırı dalgalanmaları kontrol altına alabilmek için piyasa bilgilerine hızlı erişim sağlanmalıdır.
3. Sağlıklı Bireyler
Sağlıklı bireyler hedefi; yenidoğan ve 5 yaş altındaki çocuklarda önlenebilir ölümlerin sona erdirilmesi, anne ölümünün doğumda %0.07’ye indirilmesi, ihmalkârlıktan dolayı artan tropikal hastalık salgınlarının sonlandırılması ve her türlü hastalıkla mücadele edilmesini hedefler.
Hedef, fiziksel sağlığı güvenceye alacak tedbirleri öngörürken akıl ve ruh sağlığı önemini de vurgular. Madde kullanımı tedavileri güçlendirilerek her türlü madde bağımlılığının önüne geçilmelidir.
Üreme sağlığı hizmetleri ve eğitimlerine evrensel erişim sağlanmalı ve bireyler üreme sağlığı konusunda bilinçlendirilmelidir. Bireylerin kaliteli sağlık erişim hizmetlerinden mahrum kalmaması ve uygun fiyatlı ilaçlara erişim sağlayabilmesi için güvenceli sağlık sistemi planlanmalıdır.
4. Nitelikli Eğitim
Farklı eğitim düzeylerindeki çocukların örgün eğitime katılma oranlarındaki düşüklüğün tespit edilmesiyle BM hedefleri arasındaki yerini almıştır. Nitelikli eğitim maddesine göre; ülkeler nitelikli öğretmenler yetiştirmeye teşvik edilmeli, bunu sağlamak için uluslarası bir bütünlük sağlanmalıdır.
Tüm çocukların ücretsiz ve adil bir öğrenim görebilmesi için öğrenme çıktıları elde edilmelidir. Okul öncesi eğitime erişimi desteklenmeli, öğrenim hayatını kapsayan eğitim hizmetlerine adil ulaşım garantilenmelidir.
2030’a kadar iş gücüne katılım artırılmalı, bireylerin insana yakışır işlerde görev alması sağlanmalıdır. Girişimcilik teşvik edilmeli ve teknik becerilerin geliştirilmesine yönelik programlar hazırlanmalıdır.
Toplumsal cinsiyet eşitliği ve engelli bireylere duyarlı eğitim sistemleri inşa edilmelidir; bu bağlamda fırsat eşitliği sağlanarak şiddetsiz, kapsayıcı ve etkileyici öğrenme ortamları oluşturulmalıdır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki bireylerin gelişmiş ülkelerdeki yüksek öğrenim programlarında eğitim almalarını desteklemek amacıyla burs sayısı artırılmalıdır.
5. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
İlk ilkesi kadınlara ve kız çocuklarına yönelik yapılan her türlü ayrımcılığın sonlandırılması olan toplumsal cinsiyet eşitliği; her türlü şiddetin ortadan kaldırılmasını, çocuk evliliği ve kadın sünneti gibi bireylerin yaşamlarını tehdit eden uygulamaları sonlandırmayı hedefler.
Kadınlar toplumsal yaşamın tüm süreçlerinde erkek bireyler kadar etkin olmalı ve liderlik pozisyonlarında bulunmalıdır. Kadın bireylerin toplumda güçlü konumlarda bulunmasını desteklemek amacıyla teknoloji eğitimi kaynakları çoğaltılmalı, miras ve doğal kaynaklara erişimlerine yönelik planlar geliştirilmelidir.
Toplumsal cinsiyet eşitliği düzeyinin yükseltilmesi için kadınlar ve kız çocuklarının haklarını koruyan yasal düzenlemelerin güçlendirilmesi gerekmekle birlikte her türlü toplumsal kurum rolleri gözden geçirilmeli ve tanımlı görevlerin cinsiyetler arasında eşit biçimde paylaşılmalıdır.
6. Temiz Su ve Sıhhi Koşullar
Bireyler güvenilir içme suyuna eşit şekilde erişebilmelidir. Sürdürülebilir su tedariki sağlanmalı, kıtlıktan etkilenen insan sayısı azaltılmalıdır.
İhtiyaç duyulduğunda sınır ötesi iş birliği ile bütünleşik su kaynakları yönetimi uygulanmalıdır. Su ekosistemlerini koruma altına almak için doğal su kaynaklarını da içine alan bölgeler gözetilmelidir. Uluslarası iş birliği geliştirilmeli, gelişmekte olan ülkelere ilgili programlarda destek artırılmalıdır.
2030’a kadar Dünya üzerindeki kirlilik azaltılmalı, çöp boşaltım uygulaması ortadan kaldırılmalı, zararlı madde salımı minimuma indirilmeli ve atık su oranı düşürülmelidir. Geri dönüşüm uygulaması yaygınlaştırılarak su kalitesinin artırılması hedeflenmektedir.
7. Erişilebilir ve Temiz Enerji
Erişilebilir ve temiz enerji hedefi; modernleştirilmiş, uygun fiyatlı ve güvenilir enerji hizmetlerine evrensel erişimi öngörür. Yenilenebilir enerji paylarının küresel kaynaklar içindeki yeri genişletilmelidir.
Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerin modern ve sürdürülebilir enerji kaynaklarından yararlanabilmesi için altyapı genişletme projeleri başlatılmalı, alandaki teknolojik faaliyetlerin önü açılmalıdır. Temiz enerji kullanımına yönelik araştırma ve teknolojilere erişimin teşvik edilmesi için uluslararası iş birlikleri düzenlenmelidir.
8. İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme
Hedef, sürdürülebilir gelir artışını öngörür. Yoğun emek sarf edilen sektörlerde teknoloji takibi ve yenilikler aracılığıyla ekonomik verimlilik artırılmalıdır. İnsana yakışır iş ve ekonomik büyüme, modern köleliğin bitirilmesini hedefler. 2025’e kadar çocuk işçiliği sonlandırılmalıdır. Çalışanlar için güvenli iş ortamı oluşturulmalı, finansal kurum kapasiteleri artırılmalıdır.
Odağına kalkınmayı alan girişimcilik, üretim etkinliği ve yaratıcılığın desteklendiği işletmeler resmî hâle getirilmeli bu şirketlere büyüme desteği sunulmalıdır. 2020’ye kadar işsiz genç oranı azaltılmalı; 2030’a kadar bireylerin insana yakışır işlere erişimleri sağlanmalı ve eşit ücret yaklaşımı uygulanmalıdır.
9. Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı
Sanayi, yenilikçilik ve altyapı, evrenselleşmiş uygun fiyatlı internete adil erişimi sağlamayı hedefler. Esenliği güvence altına almayı ve ekonomik kalkınmayı öngörür; bu bağlamda sürdürülebilir altyapıların oluşturulmasını hedefler. 2030’a kadar sanayinin gayri safi yurt içi hasıla payının artırılması yine hedefler arasındadır.
Gelişmekte olan ülkelerdeki küçük sanayi işletmelerine piyasaya uyumda destek sağlanmalı, kaynakların verimli kullanımı artırılmalı, teknoloji daha çok benimsenmeli ve sanayiler sürdürülebilir hâle getirilmelidir. Yenilikçiliğe teşvik hareketleri ve bilimsel araştırma geliştirilmelidir.
10. Eşitsizliklerin Azaltılması
Herhangi bir toplumsal statü ayrımı yapılmadan tüm bireyleri güçlendirmeyi hedefler. Ayrımcılığı destekleyen yasa, uygulama ve politikalar yerine eşitlikçi uygulamalar getirilmelidir.
Uluslararası ekonomi kurumlarına yönelik olarak gelişmekte olan ülkeler daha iyi temsil edilmelidir. Göç politikaları daha planlı hâle getirilerek süreçler daha iyi yönetilmeli; göçmen hakları ve güvenli değişimler gözetilmelidir.
11. Sürdürülebilir Şehir ve Yaşam Alanları
2030’a kadar bireyler güvenli ve yeterli yaşam alanlarına erişebilmelidir. Gecekondu mahallelerinde iyileştirmeye gidilmeli, sürdürülebilir yerleşim alanları planlanmalı, yerleşim kapasitesi güçlendirilmeli ve dayanıklı binalar inşa edilmelidir.
İnsanların uygun fiyatlı ve sürdürülebilir ulaşım hizmetlerine eşit erişimi desteklenmelidir. Kültürel ve doğal mirasın korunmasına yönelik çabalar artırılmalıdır. Yeşil alanlara erişim garantilenmeli, kentlerin olumlu çevresel bağlantıları sağlanmalıdır.
12. Sorumlu Tüketim ve Üretim
Sorumlu üretim ve tüketim kapsamında 10 Yıllık Çerçeve Programı evrensel olarak hayata geçirilmelidir. 2030’a kadar sürdürülebilir doğal kaynak kullanımı, küresel gıda atığı oranı ve gıda kaybının azaltılması hedeflenir.
Atıkların doğaya karışması azaltılmalı ve canlılar üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için uluslararası anlaşmalar sağlanmalıdır. Sürdürülebilirlik için özellikle büyük şirketler sürdürülebilir uygulamalar benimsemeli ve bu, ulusal politikalarla desteklenmelidir.
İnsanlar sürdürülebilirlik konusunda bilinçlendirilmeli ve doğayla uyumlu yaşam güvence altına alınmalıdır.
13. İklim Eylemi
Doğal afetlere karşı dayanıklılığı evrensel olarak güçlendirmeyi öngören iklim eylemi, iklim değişikliği önlemlerin ulusal politikalara yansıtılmasını ve bireylerin bu konuda bilinçlendirilmesini hedefler.
BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi‘nde ismi geçen gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçlarına yönelik 100 milyar doları ortaklaşa seferber etmelidir ve Yeşil İklim Fonu en kısa müddette hayata geçirilmelidir.
14. Sudaki Yaşam
2020’ye kadar aşırı avlanmaya teşvik eden balıkçılıklar yasaklanmalı, yasa dışı balıkçılık teşvikleri kaldırılmalı ve yeni teşvikler engellenmelidir. Sudaki yaşam, deniz biyoçeşitliliği ve su sağlığını geliştirmek amacıyla bilimsel bilginin artırılmasını, deniz teknolojisinin geliştirilmesini hedefler.
Küçük balıkçıların piyasaya erişimi garantilenmeli, sürdürülebilir okyanus kaynaklarından yararlanma geliştirilmelidir.
15. Karasal Yaşam
2020’ye kadar doğal ekosistemler koruma altına alınmalı ve sürdürülebilir kullanımın sağlanması için eski haline getirilmeli; ormanların sürdürülebilir kontrolü desteklenmeli, küresel ağaçlandırma artırılmalıdır.
Karasal yaşam; çölleşmeyle mücadeleyi, doğal afetlerden zarar gören toprakların eski hâline getirilmesini ve doğa dostu bir yeryüzü yaratmayı hedefler. Doğal habitatların bozulması engellenmeli, biyoçeşitlilik kaybı durdurulmalı ve nesli tükenmekte olan canlı türleri koruma altına alınmalıdır.
Korunan türlerin yasa dışı avlanılması ve kaçakçılık kesinlikle engellenmeli, istilacı yabancı türlerin etkisi azaltılmalıdır. 2030’a kadar biyoçeşitliliğin korunması garantilenmeli ve bunun için politikalar geliştirilmelidir.
16. Barış, Adalet ve Güçlü Kurumlar
Barış, adalet ve güçlü kurumlar; her türlü şiddetin evrensel olarak azaltılmasını, hukuk üstünlüğünün her bölgede kurulmasını ve insanların adaletten eşit olarak yararlanmasını hedefler.
Çocuk istismarı ve her türlü çocuk sömürüsü evrensel olarak sonlandırılmalıdır. Yasa dışı para ve silah akışı durdurulmalı, suçun her biçimiyle aynı kesinlikle mücadele edilmelidir; yolsuzluk olayları azaltılmalıdır. Kurumlar şeffaflıkla çalışmalı, duyarlı mekanizmalar yaratılmalı, gelişmekte olan ülkeler evrensel kurumlar arasında güçlendirilmelidir.
Gelişmekte olan ülkelerde karşılaşılan şiddet ve terör olaylarıyla mücadele kapsamında kapasite geliştirme çalışmaları yapılmalı, bu çalışmalarda uluslararası iş birlikleri geliştirilmelidir. Sürdürülebilir politikalar desteklenmelidir.
17. Hedefler İçin Ortaklıklar
Amaçlar için ortaklıklar, sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek için ülkeler arası iş birliklerini teşvik eder. Kalkınma için gerekli kaynaklar mobilize edilmeli, uluslarası dayanışma ortamı yaratılmalıdır. Her türlü kuruluşun paydaşları bir araya gelmeli; inovasyon, bilgi paylaşımı ve teknoloji alışverişi gibi alanlarda ortaklıklar yapılmalıdır.
Ortaklıklarla birlikte farklı sektörler bir araya gelmeli, eldeki kaynaklar etkin ve yenilikçi biçimlerde çözüm üretilecek şekilde kullanılmalıdır.
Kaynakça
“Birleşmiş Milletler’in Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri“. Google for Developers. Erişim Tarihi: 17.04.2024.
Filho, W.L., Wall, T., Salvia, A.L. et al. “The central role of climate action in achieving the United Nations’ Sustainable Development Goals“. Sci Rep 13, 20582 (2023).
Schmidt-Traub, G., Kroll, C., Teksoz, K. et al. “National baselines for the Sustainable Development Goals assessed in the SDG Index and Dashboards“. Nature Geosci 10, 547–555 (2017).
“Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ve Göstergeleri“. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
“Take Action for The Sustainable Development Goals“. United Nations. Erişim Tarihi: 17.04.2024.
“The SDGs In Action“. United Nations. Erişim Tarihi: 17.04.2024.
Kapak görseli: Web
