Doğu Avrupa, İtalya, Kafkasya ve daha birçok bölgede izlerini bırakan Bizans sanatı; modaya da etki edip, ünlü tasarımcıların koleksiyonlarına tema olmuştur. Bu yazı boyunca Bizans sanatına ve ondan alınan ilhamla oluşturulan moda koleksiyonlarına birlikte göz atacağız.
Her zamanın, dönemin bir zeitgeistı vardır. Zamanın ruhu olarak bilinen zeitgeist, din, felsefe ve sanat tarafından belirlenir; bu üçlü hep birbirleriyle bağlantılı ve paralel ilerler. Bizans İmparatorluğu‘nun (4. yüzyıl-15. yüzyıl) dini ve politik yaşamı, tabii ki Bizans sanatına da yansımıştır. Bizans sanatı, Antik Roma ve Erken Hristiyan sanatının etkilerini taşırken aynı zamanda Doğu Hristiyan kültürünün benzersiz özelliklerini yansıtır. Bu etkiler ve özellikler, dönemin sanatının icra ediliş şeklinde de bariz bir şekilde görülür.
Bizans Sanatının İkonik İzleri
Bizans sanatı denince akla gelen, tanınmış birkaç unsur vardır. Bunlardan biri olan ikonalar, manevi dünyayı yansıtarak insanları dine ve ibadete yönlendirme amacıyla oluşturulmuş Hristiyan azizlerin, İsa, Meryem ve diğer dini figürlerin resmidir.
Bir diğer unsur olan, kilise ve sarayların iç kısımlarını süslemek için yaygın olarak kullanılan mozaikler; genellikle azizleri ve dini sahneleri betimler. Yapımlarında altın ve renkli cam parçaları, mermer ve taş gibi malzemeler kullanılan mozaiklere Ravena‘daki San Vitale Kilisesi‘nin mozaikleri gösterilebilir.
Bizans sanatının yapı taşlarından olan ve Bizans kiliselerinin iç mekanlarını süslemek için kullanılan freskler, duvar resimleri ya da tavan resimleri olarak bilinir. Islak sıva üzerine boyanarak yapılan fresklerde parlak renkler ve detaylı tasvirler kullanılır. İsa‘nın hayatını ya da dini sahneleri anlatan sahneler gibi temaları vardır.
Bizans İmparatorluğu, önemli kilise ve saray komplekslerinin inşasıyla tanınır. Mozaikler, kubbeler, yuvarlak kemerler ve çan kuleleri gibi mimari unsurlar Bizans sanatının özelliklerinden bazılarıdır. İstanbul’daki Ayasofya da en ünlü Bizans kilisesi ve mimarilerinden biridir.
Renklerin kullanımı Bizans sanatının diğerlerinden ayrılmasını sağlayan unsurlardandır. Işıltı ve zenginliği temsil eden altın rengi, kraliyet rengi kabul edilen mor, tutkuyu ve dini temsil eden kırmızı; doğayı ve bereketi temsil eden yeşil, cennet ve göksel dünyayı simgeleyen mavi ve saflıkla temizliği simgeleyen beyaz bizans sanatında sıklıkla tercih edilen renklerdir.
Bizans Sanatının Modaya Dokunuşu
Moda dünyasına sıklıkla ilham kaynağı olan Bizans sanatı, birçok ünlü moda tasarımcısının Bizans İmparatorluğu’nun zengin kültürel mirasından ve sanatsal dokusundan etkilenerek koleksiyonlar hazırlamalarına sebep olmuştur.
1- Dolce & Gabbana
Ünlü moda evi, 2013 yılında Bizans sanatının zengin mozaiklerinden aldıkları ilhamla tasarladıkları ready-to-wear koleksiyonlarını tanıttı. Daha önceki Helenistik mozaiklerin aksine cam parçalarını ıslak sıvaya yerleştiren Roma yöntemini adapte edip son derece temiz ve düzenli bir görüntü veren Bizans mozaiklerinin bu özelliklerini tasarımcılar koleksiyondaki giysilerine yansıttı. Bizans sanatında sıklıkla kullanılan altın işlemeler, inci, zümrüt, akit gibi değerli taşlarla bezeli kumaşlar, Bizans tarzında desenler ve Bizans sanatında büyük bir role sahip olan kırmızı renginin baskınlığı koleksiyonun temel öğeleriydi. Santa Maria Nuoa Katedrali‘nin zengin mozaiklerinin baskılarını kullanan Dolce & Gabbana, yalnızca elbiselerde değil; taç, küpe, kemer, çanta ve adeta bir sanat eseri gibi gözüken ayakkabılarında da Bizans ruhunu ortaya koydu.
Koleksiyondan birkaç tasarım Museum of the Bible‘da yer aldı. Yer alan elbiselerden biri Meryem Ana‘yı betimleyen, Cefalú Katedrali‘ndeki 12. yüzyıl mozağinden doğrudan ilham alan bir görüntüye sahipti. Bu elbiseyi tamamlayan mücevherlerle süslü taç da, Ravenna’daki San Vitale Kilisesi‘ndeki 6. yüzyıl mozağinde görülen Bizans İmparatoriçesi Theodora‘nın başlığına benzer bir tasarımdı. Kare mozaik deseninin ön plana çıktığı, bir meleği betimleyen straplez bir elbise, taşlarla süslü bir clutch, bir haç kolye ve bir taç gibi koleksiyon parçaları da müzede sergilenmek üzere yerini aldı.
2- Chanel
Chanel’in Pre-Fall 2011 Paris-Byzance koleksiyonunda Karl Lagerfeld, Bizans İmparatorluğu ve sanatından esinlendi. Koleksiyonda bizans sanatının önemli bir parçası olan mozaik desenleri yine Bizans döneminde cömertçe kullanılan tüvitlerle kombine edildi, zenginliğin simgesi altın rengi, renkli büyük taşlar ve kemerler öne çıkarıldı. Zaman zaman farklı kültürlerden ilham alan Chanel, 1920 senesinde Coco Chanel‘in çıkardığı ilk mücevher koleksiyonunda da Bizans’tan ve sanatından ilham almıştı. Karl Lagerfeld yapılan röpörtajda, Coco Chanel’in kabaralardan modanın imparatoriçeliğine yükseldiğini ve bunu hayranı olduğu Bizans İmparatoriçesi Teodora‘ya benzettiğini belirtti. 2011 koleksiyonunu sergiledikleri defilede, modellerin saçları yine imparatoriçe Teodora‘dan esinlenerek yapıldı.
3- Alexander McQueen
Alexander McQuenn, 2010 sonbahahar koleksiyonunda özellikle elbiselerin üzerinde Bizans mozaiklerinden ilham alarak kimisine karmaşık gelebilecek desenler ve renkli detaylar kullandı. Buna ek olarak, Bizans sanatının işlemeleri ve nakışlarına atıfta bulunarak, özellikle koleksiyondaki ceket ve elbiselerde Bizans döneminin zanaatkarlığını yansıtan detaylara yer verdi. Ünlü moda evi Bizans sanatından aldığı ilhamı tasarımlarında yüksek yakalar, kemerler ve asimetrik kesimler kullanıp gotik estetikle birleştirerek Bizans sanatına koleksiyonlarında yer veren diğer modacılardan farklı bir yol izledi.
4- Valentino
Valentino 2016 ilkbahar koleksiyonunda Bizans sanatının önemli bir parçası olan kırmızı, altın, bronz gibi dikkat çeken renklere ağırlık verdiği tasarımlarını sergiledi. Özellikle cüppeler için tercih edilen zengin renklere ek olarak, diğer moda evleri gibi Valentino da Bizans sanatı denince akla gelen ilk unsur olan mozaik görünümüne tasarımlarındaki süslemelerde yer verdi. Defilede kıyafetleri tamamlayan aksesuarlarında da Bizans esintisini eksik etmeyen Valentino, değerli taşlarla süslenmiş takı ve aksesuarları sergiledi. Koleksiyonunda Bizans sanatının yanı sıra Bizans İmparatorluğu‘nun aristokratik tarz ve giyim geleneğini yansıtan pelerin gibi detaylara yer vererek geçmişe yolculuk tadında son derece başarılı ve ikonik bir iş çıkardı.
Valentino Spring 2016 ( fotoğraf: Yannis Vlamos)
5- Özgür Masur
Başarılı tasarımcı Özgür Masur, 2020 senesinde Bizans sanatıyla modern moda anlayışını birleştirdiği Byzantium adlı koleksiyonunu çıkardı. Bizans’ta İslamiyet‘in varlığının son derece belirgin olduğunu söyleyen Masur, bundan dolayı koleksiyonunda İslamiyet’in getirdiği bordo, mürdüm, erguvan ve yeşil renklerini kullandı. Koleksiyonunda yer alan tasarımlarında, Bizans döneminde önemli bir sanat formu olan fresklerden aldığı ilhamla baskılara yer verdi Masur. Tasarımlarına haç da işleyen tasarımcı, diğer moda evlerinden farklı olarak bu haçları altından değil daha koyu renklerde kullanmayı tercih etti. 3D efektli çalışmalara ve katmanlı formlara yer veren Masur, Bizans sanatının yapı taşı olan mozaikleri şekillerine göre kesip, tasarımlarına işledi. Bunun yanı sıra tasarımlarında Bizans aynalarına ve çalgılarına da yer verdi. Defilede giysilerle uyumlu bir şeklide tasarlanmış, koleksiyonun tematik unsurlarını tamamlayan taç ve baş aksesuarları da dikkat çekti.
Bizans sanatının büyüleyici dünyası, moda tasarımcılarının yaratıcılığını ateşlemiş ve benzersiz koleksiyonlar çıkarmalarını sağlamıştır. Mozaiklerin parlak renkli parçaları, fresklerin duvarlara can veren figürleri, Bizans’ın göz alıcı ve uyumlu renkleri moda dünyasında özgün ve göz alıcı tasarımların temelini oluşturmuştur. Ünlü markalar ve tasarımcılar, Bizans İmparatorluğu‘nun tarih kokan sanatını modern zamanla buluşturarak koleksiyonlarında benzersiz bir nostalji ve zarafet sunmuşlardır. Bizans sanatının büyüleyici izleri, moda dünyasında hala canlı ve etkileyici bir şekilde varlığını sürdürmektedir.
Kaynak
- https://www.dailyartmagazine.com/byzantine-art-in-fashion/
- https://www.vogue.com/fashion-shows/fall-2013-ready-to-wear/dolce-gabbana
- https://www.vogue.com/fashion-shows/pre-fall-2011/chanel
- https://www.vogue.com/fashion-shows/fall-2010-ready-to-wear/alexander-mcqueen
- https://www.vogue.com/fashion-shows/spring-2016-couture/valentino
- https://www.elle.com.tr/moda/moda-haberleri/insan-icin-sanat-ve-byzantium
- https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/glossary-terms/byzantine-art
- https://www.metmuseum.org/toah/hd/byza/hd_byza.htm
- https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/istanbul-la-bizans-in-alakasi-yok-istanbul-tarih-degil-bugundur-16504879
