Tiffany glass (Tiffany camı), Louis Comfort Tiffany tarafından çeşitli cam yapım teknikleri kullanılarak üretilen 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında özellikle Amerika Birleşik Devletleri‘nde önemli bir sanat ve tasarım akımının parçasıdır. Bu cam sanatı, Tiffany’nin kurduğu atölyeler tarafından geliştirilerek popülerleşmiştir.
Tiffany camı, dönemin sanat akımları olan Art Nouveau ve Arts and Crafts hareketleriyle yakından ilişkilidir. Bu iki sanat akımı, Sanayi Devrimi’nin getirdiği sanatsal üretimin üzerindeki durağanlığın sanat ve işlevselliğin birleştirilerek aşılması gerektiğini söylemektedir. Böylece sanatı sadece belli bir kesim ve belli bir alan için değil, yaşamın her alanında görmek mümkün olacaktı (Tiffany Sanat Camı). Bu amaçla harekete geçen sanatçı ve zanaatkarlar farklı alanlarda eserler vermeye başlamıştır. Bu alanların en önemlilerinden biri de cam sanatı olmuş, böylece günlük yaşamda kullanılan cam eşyalar üzerinde sanatsal imzalar görmek yaygınlaşmıştır. Doğadan alınan ilhamla yapılan tasarımlarda bitki öğeleri, çiçekler, manzaralar ve dalgalı çizimler kullanılmaktadır. Tiffany’nın tasarımlarının odak noktasını, doğadan alınan ilham oluşturmaktadır.
Dekoratif ve Sanatsal Anlamda Cam Kullanımı – Vitray
Aslına bakılırsa camın dekoratif amaçla kullanımı çok öncelere dayanır. Vitray uygulaması olarak bilinen teknikle yapılan cam sanatının tarihi antik çağlara kadar gitmektedir. Mısırlılar ve Romalılarda görülen küçük renkli cam kullanımı Hristiyanlığın yaygınlaşmasıyla kiliselerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle 14.yüzyıla gelindiğinde kiliselerdeki görkemli vitraylar pencereleri ve duvarları süslemiştir. Lcouis Comfort Tiffany, Paris‘e yaptığı ziyarette Chartres Katedralini ziyaret etmiş ve katedralinin vitray camlarından çok etkilenmiştir. Paris ziyareti sonrasında vitray uygulamaları ve renkli camlar üzerinde bir çok deneme yapmış ve vitrayı sadece kilise pencerelerinde değil farklı alanlarda da üretmeye başlamıştır (Karaca Rüştü).
Cam sanatı vitrayın tarihi çok eski olmasına rağmen Amerika Birleşik Devletleri‘ne gelişi o kadar eski değildir. ABD’de sanatsal anlamda cam üretimi 1876 yılında başlamıştır. 1885’te The American Art Workers Guild‘in (Amerikan Sanat Emekçileri Loncası) kurulması ve sergi topluluklarının oluşturulmasıyla cam sanatı yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu dönemde camı sanatsal anlamda kullanan öncülerden biri Louis C. Tiffany‘dır. (Ağatekin, Turan)
Amerikan Birleşik Devletleri’nde sanatsal cam üretiminin öncülerinden olan Louis C. Tiffany, sanatı ve işlevselliği birleştiren Art Nouveau akımının temsilcilerindendir. Öncelikle kiliselere çeşitli vitraylar yaparak işe başlayan Tiffany, üfleme tekniği ile üretilen camların yanı sıra farklı teknikler de kullanarak cam sanatına yenilikler getirmiştir. 1880 yılında metal oksit kullanarak üretilen Favrile olarak adlandırılan yanardöner camın patentini almıştır. Ayrıca Tiffany Lamps olarak adlandırılan aydınlatmalar, kurşunlu abajurlar, yanardöner renkli vazolar ve takı tasarımlarıyla ses getirmiştir.
Louis Comfort Tiffany ve Hikayesi
1848’de New York City‘de dünyaya gelen Louis C. Tiffany, dünyaca ünlü mücevher ve lüks malzeme perakendecisi olan Charles Lewis Tiffany‘nın oğludur. Zengin bir ailede büyüyen ve genç yaşta sanata olan ilgisini keşfeden Tiffany, ilk olarak manzara ressamı olan George Inness‘ten resim dersleri almıştır. Daha sonra Fransız usta Emile Galle‘den sanatsal cam sanatını öğrenmiştir. ”Paris’te edindiği bu bilgilerle ülkesine dönen Tiffany 1879’da kurduğu Louis C. Tiffany and Co., Associated Artists‘deki çalışmalarını geliştirmiştir. Firmanın adı 1885’te Tiffany Glass Co., 1892’de Tiffany Glass and Decorating Co. ve 1900’de Tiffany Studios olarak değiştirilmiştir.” (Tiffany Sanat Camı). Döneminde bir çok yeniliğe öncülük yapan Louis C. Tiffany, adını Tiffany camı ile ölümsüzleştirdiği söylenebilir.
Tiffany, Art Nouveau akımının da etkisiyle tasarımlarında klasik ve natüralist desenleri kullanmıştır. Özellikle antik Yunan ve Roma camından etkilendiği görülür. Ayrıca sadece doğadan esinlendiği desenleri değil, Çin, Japonya ve Orta Doğu‘nun sanatından da esinlendiği görülmektedir (Ağatekin, Turan).
Tiffany her ne kadar klasik tasarımlardan yararlansa da teknolojik bir yenilikçi olarak da geçmektedir. Döneminin sanat akımında adını önemli bir yere yazdırması da yaptığı yeniliklerden kaynaklanır. Yenilikçi olmaya önem veren Tiffany, döneminin en iyi düşünürleri ve mucitleri ile birlikte çalışmıştır. Öncelikle Tiffany cam stüdyosu için İngiliz kimyager Arthur J. Nash ile birlikte çalışır. İkilinin çalışmaları sonucu Favrile olarak adlandırılan metal oksit kullanılarak elde edilen cam ortaya çıkmıştır. Daha sonra Tiffany bu yanar döner renkler elde edebildiği Favrile camın patentini almıştır. Favrile cam, döneminde yanardöner yüzeylerinden dolayı ödüllendirilmiş ve daha sonraki cam sanatıyla uğraşan firmalara ilham olmuştur. Bunlardan Pairpoint Cooperation, Handel Company, Steuben Glass Works gibi cam fabrikaları üretimlerinde Favrile cam tekniğini kullanmışlardır. (Ağatekin, Turan)
Daha sonra Tiffany elektriğin ortaya çıkışıyla oldukça ilgilenir ve bu alanda da üretimler yapmaya başlar. 1885 yılında New York‘taki Lyceum Tiyatrosu için yapılan aplik siparişi için kolları sıvayan sanatçı, Thomas A. Edison ile birlikte çalışmıştır. 1906 yılına gelindiğinde 400’den fazla elektrikli ve gazlı lamba ve asma gölgelik modeli oluşturmuş ve satmıştır (Tiffany Sanat Camı).
Elektrikli lambalara ve kurşunlu cam pencerelere olan sevgisi sonucu Tiffany, bir dizi bronz kaideli abajurlar tasarlamıştır. Bu abajurlar sert malzemeden yapılmalarına rağmen üzerindeki doğal bitkilerden oluşan desenler adeta akıyormuş görüntüsü sağlamakla ve insanları büyülemekteydi.
Tiffany Camı’nın Genel Özellikleri
Renkli Cam
Tiffany camının en belirgin özelliği, renkli camın kullanılmasıdır. Bu camlar özel olarak üretilerek farklı renklerde, desenlerde ve dokularda yapıldıkları görülmektedir. Farklı teknikleri bir arada kullanan Tiffany tasarımlarına benzersiz bir görünüm katmıştır.
Doğal Motifler
Tiffany camlarının tasarımları Art Nouveau akımının muhteşem bir örneğini oluşturmaktadır. Bu akım doğrultusunda Tiffany camı; bitki örtüsü, kuşlar, çiçekler ve kelebekler gibi doğal motiflerden oluşur.
Lambaderler ve Lambalar
Tiffany, aydınlatma tasarımlarında büyük bir başarı elde etmiştir. Ünlü “Tiffany lambaları” genellikle taşlar gibi renkli cam parçaları kullanılarak yapılmış ve bu lambaların tasarımları doğada bulunan motiflerden, bitkilerden ve böceklerden esinlenmiştir.
Leaded Glass Tekniği
Tiffany camı, küçük camların kurşunla birleştirilmesine dayalı bir teknik kullanılarak üretilmiştir. Bu şekilde, tasarımının çizimi bir panoya yapılarak istenilen boyutta camlar kesilir ve bu panonun üzerine yerleştirilir, daha sonra kurşun veya bakır folyo yardımıyla camlar birleştirilerek tasarım tamamlanmış olur. Bu teknik, camın farklı renklerini ve dokularını vurgulamaktadır. Ayrıca çok küçük parçaların birleştirilmesine rağmen bu yöntemle ışık rahatlıkla camlardan geçmektedir.
Tiffany’nın ölümünden sonra stüdyoları kiliselere vitray camlar yapmaya devam etmiştir fakat dönem itibariyle buhrandan kurtulamayarak birkaç yıl içinde stüdyosu kapanmıştır. Dolayısıyla Tiffany bir sonraki sanat akımı olan Art Deco’ya geçiş yapamamıştır. Buhran döneminde Tiffany’nın değerinin pek bilinmediği ve çoğu ürünün hasar gördüğü ve yok olduğu söylenmektedir (Karaca Rüştü). Öte yandan, Tiffany camı döneminde getirdiği yenilikler ve estetik algısı sayesinde dünyada en çok toplanan sanat camı olmakla birlikte günümüzde de popülerliğini korumaktadır. Sonuç olarak Tiffany camları, bugün hala müzelerde, özel koleksiyonlarda ve dekoratif sanat dünyasında önemli bir yer tutmaktadır.
Kaynaklar:
- Ağatekin, Mustafa ve Nihal Turan. “Art Nouveau Akımı’nın Cam Sanatına Yansımaları”
idil, 62 (2019 Ekim): s. 1355-1374. doi: 10.7816/idil-08-62-09 - Karaca Rüştü, ”Art Nouveau ve Louis C. Tiffany”, 29 Ağustos 2014, informadik.blogspot.com, Erişim: 13.10.2023
- ”Tiffany Sanat Camı”, Garbo Glassware, garbaglass.com, 16 Ekim 2018, Erişim: 12.10.2023
