“şimdi ay doğar bulutlar arasından
kavat derebeyleri yüreksiz bolu beyleri
hırsızlar, yüzde oncular, kumar erleri
cebren ve hile ile haklarımızı alan
zulmü ve alçaklığı yöneten murdar üçken
biliyor musunuz bir orman gelişiyor şimdi
türküleri duyuyor musunuz nice derin
yakılmış çoban ateşleriyle dağlarda
karanlığı tutuşturup bir köşesinden
geceyi gündüze çevirenlerin”
Cemal Süreya’nın “Üvercinka”sı,“İki Kalp”i ya da “Sizin hiç babanız öldü mü” şiirleri kadar çok bilinmeyen kıyıda köşede kalmış fakat her dizesinde ayrı bir anlam gizli olan şiir 555K. Bilmeyenler için şiirin adı ilk duyulduğunda kulağa garip gelebilir ya da şiiri ilk okunduğunda “Neden 555K? Nereden geliyor ki bu isim?”denilebilir. İşte tam bu noktada Türk siyasal tarihimizin 1950-1960 arası dönemine gitmeniz gerekir.
7 Ocak 1946’da iktidar partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin de desteğiyle kurulan Demokrat Parti “özgürlük” ve “ekonomik refah” vaatleriyle iktidara yürümüş, “Yeter, söz milletin!” diyerek 14 Mayıs 1950’de halkın önemli bir kısmının oylarını almış, 27 yıllık CHP iktidarına son vererek kendisi iktidara geçmiştir. Bu süreç her bakımdan Türk demokrasi tarihi için bir dönüm noktası olarak değerlendirir.
Demokrat Parti, büyük toprak sahiplerinin, liberal bir politika izleyeceğini savunduğu için kentli tüccarların, laiklik yolunda atılan bazı devrimleri eleştirdiği için dindarların ve tarikatların büyük desteğini almıştı. Bunun yanında Demokrat Parti’nin ilk beş yılı özellikle ekonomik kalkınmada ciddi atılımlara sahne olmuştur. Marshall yardımları sayesinde başta traktör olmak üzere tarım aletlerinin sayısında önemli artışlar yaşanmış, kara yolu yapımına önem verilerek Anadolu’da bulunan pek çok köy ve kasabaya yol, su, elektrik götürülmüştü. Bu gelişmeler halkta büyük bir memnuniyet uyandırmış ve Demokrat Parti’ye olan destek giderek artmıştı. Ancak ekonominin plansız yapılması zaman içinde ciddi bozulmalara sebep olmuş ve ülke büyük sıkıntılar altına girmişti.
1950 ortalarına gelindiğinde ekonomide iyice dışa bağımlı hale gelinmiş, Atatürk döneminde kurulan halk evleri, İnönü döneminde kurulan Köy Enstitüleri kapatılmış, muhalefetteyken daha çok demokrasi, basın özgürlüğü ve birey özgürlüğü gibi talepleriyle sesini yükselten Demokrat Parti iktidara gelince halkın oylarına güvenerek basını, muhalefeti, üniversiteleri baskı altına almaya başlamıştı. Bu baskı giderek artmaya devam etmiş, üniversite ve birçok kurum ve kuruluşlarda tasfiyelere başlanmıştı.
Baskı politikası, kısıtlanmış özgürlük, gittikçe kötüleşen ekonomi, kapatılan gazeteler, üniversitelerin tasfiyesi memleketin pek çok yerinde yaşayan halkı ayağa kaldırmıştı. Özellikle üniversitede okuyan öğrenciler bu baskıcı rejime baş kaldırmak için yürüyüşler, protestolar, eylemler düzenlemiştir. Hem de bir parola ile: “555K” parolası. İşte tam burada başlıyor bu şiirin hikayesi…
Demokrat Parti tarafından 18 Nisan 1960’da muhalefet ve basın üzerindeki baskıyı arttırmak amacıyla mahkeme yetkileriyle donatılmış bir Tahkikat Komisyonu kurulmuştu. Kurulan komisyon göreve başlarken tüm siyasi faaliyetlere yasak koymuş ve komisyon aleyhine yapılacak haberlere de yayın yasağı getirmiştir. Bununla beraber 27 Nisan’da bu komisyona yeni ve olağanüstü yetkiler tanıyan bir kanun geçirildi. İnönü siyasi hayatının en önemli konuşmalarından birini o gün bu kanunun getirilmesiyle yapmış ve şu sözleri söylemiştir: “Arkadaşlar şartlar tamam olduğu zaman milletler için ihtilal meşru bir haktır. Bu yolda devam ederseniz ben de sizi kurtaramam.”
İhtilalin ilk kıvılcımı 28 Nisan 1960 Beyazıt’ta İstanbul Üniversitesi önünde sabahın ilk saatlerinden itibaren öğrenciler Atatürk heykeli önünde toplanmasıyla başlamıştı. “Kahrolsun diktatörler, hürriyet isteriz!” diye bağırıyorlardı. Çok geçmeden polis müdahale etti ve öğrenciler kordon altına alındı. Gençler dağılmayınca ateşler açıldı, bir öğrenci hayatını kaybetti kırk kişi yaralandı. Ertesi günü aynı durumlar Ankara’da Mülkiye ve Hukuk Fakülteleri önünde yaşandı. Artık sıkı yönetim ilan edilmiş ve üniversiteler kapatılmıştı.Bu şiddetli eylemler sonrasında öğrenciler yine büyük bir gizlilik içinde Ankara’nın tam kalbinde bir eylem planlıyorlardı. Bu eylem 555K eylemiydi. Eylemin parolası 555K “5. ayın 5.günü saat 5’te Kızılay’da” olunacağını ifade ediyordu. Bu eylemin kurucuları arasında Altan Öymen, Cemal Süreya gibi isimler vardı. Cemal Süreya eylem için “Aslında farkında değildik ama bizi yöneten Altan Öymen’di.” diyor. Eylemler başlamıştı ve Kızılay’da eylem sürerken o sırada Bayar ve Menderes meclisten dönüyorlardı ama eylem yapıldığını anlayınca konuyu anlamak üzere eylem noktasına gitmişlerdi. Meydana ulaştıklarında bir şaşkınlık yaşanmış, ardından tepkiler, sloganlar ve yuhalamalar başlamıştı. Bayar daha soğukkanlı şekilde olayları izlerken “Menderes istifa!” sloganını duyunca başbakan kendini kaybedip öğrencilerin üzerine yürümüş, bir ağız dalaşı başlamıştı. Menderes, “Ne istiyorsunuz?” diye sormuş, öğrenciler, “Hürriyet istiyoruz!” diye haykırmışlardı. Menderes, “Öldürecek misiniz beni, hadi, öldürün bakalım!” diye karşılık verince, “Biz katil değiliz, katil hükûmet!” yanıtını almıştı. Daha sonra Menderes, Hürriyet’in Ankara Temsilcisi Emin Karakuş’un aracına bindirilip meydandan çıkartılmıştı.
Darbeden önce yaşanan bu 555K olayı demokrasi daveti olarak da adlandırılır. Sezai Karakoç’un söylediğine göre Cemal Süreya o meşhur şiiri “555K”yı 27 Mayıs darbesinden önce kaleme almış ve öğrencilerin arasında elden ele dolaşmaya başlamıştı. Şiir okunduğu zaman 27 Mayıs’a doğru giden yolda çoğu üniversite gencinin dünyasına hitap ettiği görülmüştü. “Hırsızlar, yüzde oncular, kumar erleri /cebren ve hile ile haklarımızı alan” dizelerinde o dönemde hazine Dış İşleri Bakanlığına bağlı olduğu için “yüzde on” komisyon alan Bakan Fatih Rüştü Zorlu’yu kastetmesi ya da İsmet İnönü’nün 18 Nisan 1960’ta DP’ye yönelik sarf ettiği, “Bu yolda devam ederseniz sizi ben de kurtaramam”cümlesine “Biz şimdi yan yana geliyor ve çoğalıyoruz/ Ama bir ağızdan tutturduğumuz gün hürlüğün havasını/ İşte o gün sizi Tanrılar bile kurtaramaz.” dizeleriyle atıf yapması 27 Mayıs’ı meşru gören, demokrasiyi hasretle selamlayacak olan insanların hislerine karşılık olarak yazdığını anlayabiliriz.
Bakıldığında şiirler, romanlar, şarkılar sivil tarihin oluşumunda aslında en önemli belgelerdir. O dönemin en sıra dışı öğrenci eylemlerini böyle bir belge ile anlatan Cemal Süreya’ya teşekkür ederiz. İyi ki yazdı, iyi ki okuyoruz.
555K
Şimdi Bursa’da ipek çeken kızlar
Bir karasevda halinde söylemektedir:
Görmeğe alıştığımız nice yazlar
Kimleri alıp götürdüler ama kimleri
Karanfil bıyıklı genç teğmenleri
Ak saçlı profesörleri, öğrencileri
Adları şuramıza işlemektedir
Ah dayanmaz dayanmaz bakmaya gözler
Bir kara sevda halinde söylemektedir
Şimdi Bursa’da ipek çeken kızlar
Şimdi Erzurum’da çift sürenlerin
Geçit vermez kaşlarının altında
Derindir, ıssızdır, korkunçtur gözleri
Sabanın demiri girdikçe toprağa
Hınçlarını gömmektedir içine yerin.
Çünkü millet hayınları Ankaralarda
Çünkü İzmirlerde, çünkü İstanbullarda
Çünkü başka yerlerinde memleketin
Kanına girdiler masum gençlerin
İşte onun için karanlıktır gözleri
Şimdi Erzurum’da çift sürenlerin.
Şimdi saat sekizdir başlar gecemiz
Gündüzü kısalttılar geceyi uzattılar
Şimdi acının ve hüznün göklerinde
Umudun yıldızı sarı yıldız mavi yıldız
Uykumuzun bir ucunda bombalar
Bir ucunda hürriyet inancı sabaha kadar
İngiliz usulü piyade tüfekleriyle
İnsanca yaşamanın onuru arasında
Milletcek bir gidip bir geliyoruz
Şimdi saat sekizdir başlar gecemiz
Şimdi ay doğar bulutlar arasından
Kavat derebeyleri yüreksiz bolu beyleri
Hırsızlar, yüzde oncular, kumar erleri
Cebren ve hile ile haklarımızı alan
Zulmü ve alçaklığı yöneten murdar üçken
Biliyor musunuz bir orman gelişiyor şimdi
Türküleri duyuyor musunuz nice derin
Yakılmış çoban ateşleriyle dağlarda
Karanlığı tutuşturup bir köşesinden
Geceyi gündüze çevirenlerin
Biz şimdi alçak sesle konuşuyoruz ya
Sessizce birleşip sessizce ayrılıyoruz ya
Anamız çay demliyor ya güzel günlere
Sevgilimizse çiçekler koyuyor ya bardağa
Sabahları işimize gidiyoruz ya sessiz sedasız
Bu, böyle gidecek demek değil bu işler
Biz şimdi yan yana geliyoruz ve çoğalıyoruz
Ama bir ağızdan tutturduğumuz gün hürlüğün havasını
İşte o gün sizi tanrılar bile kurtaramaz.
KAYNAKÇA
Demokrat Parti Tarihi Ve İdeolojisi/ Cem Eroğlu -Yordam Kitap-
Bir Başkaldırının Öyküsü: Parola 555K/ Bülent Ulus, Hakan Güngör -Kor Kitap-
32.Gün Arşivi
