Roma Panteonu için oldukça önemli bir isim olan Minerva; bilgelik, adalet, hukuk ve zafer tanrıçasıdır. Romanın koruyucusu olan tanrıça, sanat ve ticaret gibi alanlarda öne çıkar; aynı zamanda Yunan Mitolojisindeki Tanrıça Athena kadar olmamakla birlikte askeri stratejiyle ilişkilendirilir. Savaşta oynadığı rol sayesinde savaşçılar tarafından bilgisine yönelik saygı görmüştür. Hatta Roma Geç Cumhuriyet Dönemi’ne ulaştığında ise Minerva, Savaş Tanrısı Mars’ı bile arkasında bırakmaya başlamıştır.
Minerva’nın, Athena’nın Roma Mitolojisindeki karşılığı olarak bilinmesine rağmen, kökleri Yunanlılardan çok Etrüsklere dayanır. Adı bir Etrüsk tanrıçası olan ‘Mnerva’ ile neredeyse aynıdır. İsminin kökenini ya Proto-Hint-Avrupa Dili’ndeki ‘men’ kelimesinden, ya da bunun Latince karşılığı olan ve ‘zihin’ anlamına gelen ‘mens’ kelimesinden türediği düşünülür. Aynı zamanda eski bir Hindu tanrıçası olan Menasvini ile adı başta olmak üzere; bilgeliği, zekası ve erdemleri ile benzerlik gösterir. Minerva, Yunanistan’ın fethiyle birlikte Athena’nın özelliklerini almıştır. Jüpiter ve Juno ile birlikte bir parçası olduğu Capitoline Üçlüsü’nün de aynı şekilde Etrüsk dininden gelmiş olması mümkündür.
Minerva, Gökyüzü ve Gök Gürültüsü Tanrısı Jüpiter ile bir Okeanid olan Metis’in kızıdır. Minerva’nın doğumu ise Athena’nın doğumuna ilişkin Yunan mitine dayanmaktadır. Jüpiter, karısı Metis’ten tanrıların en zekisi olacak bir kızı ve kendisini devirecek bir oğlu olacağını öğrenir. Jüpiter’in babası Satürn, dedesi Uranüs’ü devirdiği gibi, Jüpiter’in kendisi de Satürn’ü devirerek elde ettiği bu tanrıların kralı ünvanını tehdit altında görür.
Bunu önlemek için de Metis’i kandırarak kendisini bir sineğe dönüştürmesini sağlar ve hamile Metis’i yutar. Artık Jüpiter’in kafasında hapsolmuştur. Metis burada kızı için öfkeyle bir zırh yaratmaya başlar ve Jüpiter’in başını ağrıtır. Daha sonra Tanrıların Demircisi Vulcan gelip Jüpiter’in kafasını çekiçle yarar. Minerva birden büyümüş ve savaş zırhlarını kuşanmış bir şekilde Jüpiter’in kafasından çıkar (doğar).
Minerva’nın çeşitli ünvanları ve lakaplarından birisi ise Minerva Medica’dır. Doktorların Minerva’sı anlamına gelen bu hitap, aynı zamanda Minerva’nın önemli tapınaklarının birinin adıdır. Bu sayede bilginin ve bilgeliğin vücut bulmuş hali olarak bilinen konumu daha çok önem kazanmıştır. Genellikle kitonla ve bazen de göğsünde bir zırhla tasvir edilir. Oldukça atletik yapıda olan Minerva’nın başında bir miğfer ve elinde bir mızrak ve kalkanla tasvir edildiği de görülür. Bu nedenle ‘Savaş Tanrıçası Minerva’ anlamına gelen ‘Minerva Victrix’ olarak da anılır.
Zeytin dalı, Minerva’nın önemli sembollerinden biridir. Savaşın ve zaferin tanrıçası olsa da, kaybedenleri unutmadığı ve onlara duyduğu sempati karşılığında onlara zeytin dalı uzattığı söylenir. İlk zeytin ağacını yarattığı söylemine karşın zeytin dalı onun sembolü haline gelmiştir. Hristiyanlıkta her zaman kötülükle ilişkilendirilen yılan, Minerva için bir semboldür. Baykuş da bu sembollerden biridir, keskin zekası ile birlikte Minerva’nın bilgisini ve sağduyusunu temsil eder. ‘Minerva’nın Baykuşu’ olarak adlandırılan sembole Minerva’nın tasvirlerinin hemen hemen hepsinde rastlamak mümkündür.
Mitlere göre Minerva aynı zamanda flütü icat eden kişidir. Bir şimşir ağacına açtığı delikler sonucu yarattığı bu enstrümanı çalarkenki görüntüsünden hoşlanmadığı için onu bir denize atar. Flütü daha sonra bir Satir bulur. Bu icadı sayesinde kendisine ‘Bülbül Minerva’ anlamına gelen ‘Minerva Luscinia’ ünvanı verilmiştir.
Minerva’nın Antik Edebiyat’taki önemine bakıldığında, Vergilius’in epik destanı Aeneis’te büyük bir rol oynadığı görülür. Vergilius’un imasına göre Minerva, Paris onun hediyesini kabul etmeyince Truvalılara karşı büyük ölçüde kin gütmüş ve buna karşılık Truva Atı planını hazırlayıp bunu Odysseus’un kafasına sokmuştur. Minerva Truva’yı yok etmeye başarsa da Truvalı Savaşçı Aeneas’ın Roma’yı kurması onu oldukça sinirlendirmiştir.
Aeneas ise bu sırada Minerva’nın küçük bir figürinini taşımaktadır. Minerva Roma’nın kuruluşunu her ne kadar engellemeye çalışsa da Aeneas’ın bağlılığı onu ikna eder ve küçük figürini İtalya’ya getirmesine izin verir. Efsaneye göre, Minerva’nın simgesi olan bu figürin şehirde kaldığı sürece Roma’nın çökmeyeceği söylenir.
”Buydu Calchas’ın buyruğu. ‘Zedelerseniz eğer,
saygısızlık edersiniz siz şimdi Minerva’nın
armağanına, başına büyük felaket gelir,
(dilerim önce onun başına versin Tanrılar!)
koca Priamus krallığının ve Troia’lıları.” (Vergilius: Aeneis, 48)
Ovidius’un Dönüşümler adlı eseri ise Minerva’nın Arakne ile olan rekabetini konu alır. Lidyalı bir fani olan Arakne, bir gün Minerva’yı bir dokuma yarışmasına çağırmıştır. Yetenekleriyle perileri bile kendine hayran bırakan Arakne, Minerva’ya onu yenebileceğini söyleyerek tanrıçanın kızmasına sebep olmuş. Yaşlı bir kadın kılığına girerek Arakne’den ondan özür dilemesini istemiş. Arakne özür dilememiş, Minerva da ona meydan okumaya devam etmiş.
Arakne duvar halısına tanrıların kusurlarını işlerken, Minerva kendilerine meydan okumaya çalışan insanlara tepeden bakan tanrıları işlemiş. Arakne’nin yaptığı dokumaya kızan Minerva onu daha sonra yakmış ve Arakne’nin alnına dokunmuştur. Yaptıklarından utanan Arakne kendini asınca Minerva kendini kötü hissedip ona bir ders verme amacıyla onu bir örümcek formunda hayata geri döndürür.
”Üzüldü buna sarı saçlı tanrıça.
Yırttı tanrısal suçlan gösteren
Oyaların işlendiği dokumayı.
Elinde tutuyordu Cytor ağacından mekiği.
Vurdu onunla üç dört kez
Idmon kızı Arachne’nin alnına.” (Ovidius: Metamorfozlar, 140)
Minerva adına yapılan bazı festivaller vardır. Romalıların Mart ayında kutladığı Quinquatrus Festivali bunlardan biridir. Zanaatkarların bayramı olarak kabul edilen bu festival, aynı zamanda esnaflar için de büyük önem taşır. Haziran ayında ise Minerva’nın icadı olarak kabul edildiği üzere flüt çalınarak küçük bir festival düzenlenirdi. Tanrıçanın adına yapılan kılıç, tiyatro ve şiir yarışmaları da bunlara dahildir.
Son olarak Minerva’nın Roma’ya yayılmış tapınaklarına baktığımızda, bunlardan en belirginin Capitoline Tepesi’nde yer alan tapınak olduğu görülür. Burada Minerva, Juno ve Jüpiter için üç ayrı sunak bulunur. Göze çarpan bir diğer tapınak ise Minerva Medica Tapınağı’dır, fakat hekimlerin tanrıçaya şükranlarını sunduğu bu tapınağa ait hiçbir kalıntı bulunamamıştır. Aventine Tepesi’nde yer alan büyük Minerva Tapınağı ise insanların ilham, yetenek ve yaratıcılığa ilişkin dua ettikleri kutsal bir mekan görevi görmekteydi.
Kaynakça
Rittika Dhar, “Minerva: Roman Goddess of Wisdom and Justice”, History Cooperative, 03.11.2022, Minerva: Roman Goddess of Wisdom and Justice Erişim Tarihi: 23.06.2023
Laura Hayward, ”Minerva and Athena: Roman vs. Greek Goddesses of War”, 29.06.2020, Minerva and Athena: Roman vs. Greek Goddesses of War Erişim Tarihi: 23.06.2023
Vergilius, Aeneis, çev. Türkan Uzel. Ankara: Öteki Yayınevi, 1. Basım, 1998.
Ovidius, Dönüşümler, çev. İsmet Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Payel Yayınevi, 1. Basım, 1994.
