Tarihin ilk doktorunun aslında Hipokrat‘tan tam 2000 sene önce yaşamış olan Antik Mısırlı bir bilge olduğunu biliyor muydunuz? Kendisi dünyanın en eski piramidi olan Zoser Piramidi‘nin de mimarı olmakla birlikte; aynı zamanda gökbilimci, vezir, mühendis, yazar ve heykeltıraş kimliklerine de sahip. Bir dönem araştırmacılar ve arkeologlar tarafından bu kadar yüksek niteliklere sahip bir insan olamayacağının düşünülmesi sebebiyle gerçekten yaşayıp yaşamadığı bile sorgulanmış olan bu esrarengiz kişilik Antik Mısırlı Imhotep‘ten (M.Ö. 2690-2610) başkası değil.
Kendisinin bu kadar çok yetenekli bir insan olması, yaşadığı dönemde de taşıdığı onursal unvanlarla resmileştirilmiştir. Bu unvanlar Sakkara‘da bulunan Zoser Piramidi‘nin tabanında yazdığına göre Aşağı Mısır Kralı’nın Veznedarı, Büyük Sarayın Yöneticisi, Yukarı Mısır Kralından sonra İlki, Herediter Lord, Heliopolisteki Ra’nın Başrahibi, inşaatçı ve vezir olarak tüm taş eserlerin gözetmeni Imhotep şeklinde uzayıp gitmekte.
Kendisine kadar firavunun adı yanına yazılmış kimsenin olmadığı bu kadar çok yönlü bir kişiliğe sahip Imhotep’in adının anlamı da kendisi kadar özel: “Barıştan ve huzurdan gelen”. Ünlü John Hopkins Hastanesi‘nin kurucu üyelerinden olan Sir William Osler de ondan “Antik Çağ’ın gizeminin içinde dikkatleri üzerine çeken ilk doktor” diye bahsederek kendisinin önemini, ölümünden yüzyıllar sonra da vurgulamıştır.
Kendisinin ve kültünün merkezi Memphis olan Imhotep’le ilgili ölümünden yaklaşık 1200 yıl sonrasına kadar hiçbir kaynak bulunmamakla birlikte mezarı da henüz keşfedilmiş değil. Hastalarını muayene ve tedavi ettiği odası hariç izine rastlanmayan Imhotep’e ilk atıfın yapıldığı metin, Firavun III. Amenhotep zamanından.
Tıp Bilimine Katkıları
İnsan olarak doğduğu düşünülen Imhotep, zamanla ve görev yaptığı dönemde yarı-tanrı statüsünde hürmet görmüş olup tıbbi öğretileri onu yaşamından yüzyıllar sonra şifa ve tıp tanrısı statüsüne ulaştırmış ve Memphis‘teki üçlüden Nefertem olanının yerini almıştır. Hatta en sonunda kendisi tıp ve katiplerin koruyucu tanrısı Thoth ile eşdeğer görülmüş, aynı zamanda akıl, yazma ve öğrenme tanrısı Tehuti ile de özdeşleştirilmiştir.
Eski Yunanlılar dahi Imhotep’i bilmekteymiş ve kendi sağlık tanrıları Asklepios ile karşılaştırmış, kendi eserlerinde “Imhutes” olarak geçirmişlerdir.
Ancak Imhotep’in Mısır tıbbına en büyük katkısı – bu kadar çok tanrıyla eşdeğer görülmüş ya da özdeşleştirilmiş olduğu halde – ona “laik tıbbı” getirmek olmuştur. Yani o zamana kadar tüm hastalıkların tanrıların ya da kötücül varlıkların getirdiği şeyler olduğuna inanılırken (travma olguları hariç) artık Imhotep tıbbi dokümanlarında belirttiği açıklamalarıyla bu hastalıklara bilimsel bir yaklaşım getirmiştir.
Tarihte ilk cerrahi doküman olarak kabul gören Edwin Smith Papirüsü‘nün yazarının da Imhotep olduğu düşünülmekte. Bu papirüs, özellikle travma ve yaraya dair 17 sayfalık 48 olgudan oluşmakta ve Imhotep’in bu papirüsteki olgular olarak mimarı ve mühendisi olduğu Zoser Piramidi yapılırken yaralanan işçileri seçtiği iddia edilmekte. Imhotep bu olguların cerrahi dahil her türlü tedavisini gerçekleştirmiş ve bunu tıbbi yazılarında belirtmiştir. Ayrıca iki yüzden fazla hastalığı da tedavi edebilmiş ve birçok bitkisel ilacı da zamanında medikal tedavi olarak kullanmıştır.
Imhotep’in yine Mısır tıbbının yazılı dokümanlarından Eber Papirüsü’ne de katkısının olduğu düşünülmekte. Bu papirüste mental hastalıklardan, aile planlamasından, dişçilikten, bazı bağırsak hastalıklarından, parazitlerden, yanıklardan ve tümörlerden bahsedilmiştir. Ayrıca Imhotep’in tarihte ilk kez kalp atımı ve kan dolaşımı ilişkisinden bahsettiği de düşünülmekte.
Imhotep tıp alanında aslında hastalara yaklaşımının modern tıbba epeyce benzer oluşuyla ilgili de adından söz ettirmekte. Olguları ele alışı, onlara yaklaşımı günümüz modern tıbbındaki gibi tepeden tırnağa ve holistik (bütüncül) yaklaşıma oldukça yakın olmuştur.
Bugün artık sinir sistemimizin en hayati bileşenlerinden olduğu bilinen beyin-omurilik sıvısının da Edwin Smith Papirüsü’nde geçtiği bilinmekte ve eğer Imhotep bu papirüsü gerçekten yazan kişiyse tarihte ilk kez BOS’tan (beyin-omurilik sıvısı) Imhotep bahsetmiş diyebiliriz.
Bir kısım araştırmacılar da Edwin Smith Papirüsü’nde yazarın Imhotep olduğu geçmediğinden BOS’tan ilk bahseden Imhotep olamaz da demektedir; bu konudaki her görüşü bildirmek amaçlı burada bahsetmeden geçmeyelim.
Mimariye Katkıları
Imhotep, dünyanın en eski piramidi olan Sakkaradaki Zoser Piramidi‘nin mimarı ve mühendisi olup bu piramidi veziri olduğu Firavun Zoser’a mezar olarak tasarlamıştır. Bu sayede mimari alanda birçok ilki gerçekleştirmiş olup aynı zamanda Antik Mısır‘da mezar olarak piramit kullanılması geleneğini de başlatan isim olmuştur.
Imhotep bu piramitte üçgeni ilk kez basamaklı olarak kullanmış olup inşasında da önceden biçimlendirilmiş taşları kullanarak bir ilke imza atmıştır. Ayrıca mimaride kolonları ilk kez kullanan ve papirüs rulolarını bulan isimdir.
Bir felsefeci ve şair de olan büyük bilgenin bir de “Ahlak Bilgileri” isimli kitabı olduğu söylenmekte.
Kendisiyle ilgili magazinel gündemden de bahsedecek olursak; Imhotep ve Hz. Yusuf’un hayatındaki benzerlikler sebebiyle aynı kişi olup olmadığını hala tartışan belli kesimler bulunmaktadır.
Kaynakça
- Tunç, Şafak. “Eski Çağların Arasında Ortaya Çıkan İlk Hekim: IMHOTEP”. Hekimce. https://www.hekimce.com/blog/makale/eski-caglarin-sistemleri-arasinda-ortaya-cikan-ilk-hekim-imhotep. Erişim Tarihi: 24.05.2003
- Colgan, Richard. “Imhotep: The Physician/Architect Who Led Us From Magic to Medicine”. Consultant360, Eylül 2012. https://www.consultant360.com/article/imhotep-physicianarchitect-who-led-us-magic-medicine. Erişim Tarihi: 24.05.2003
- “Imphotep”. Biyografi.info. https://www.biyografi.info/kisi/imhotep. Erişim Tarihi: 24.05.2003
- “Imhotep: Antik Tarihin Bilinen İlk Mimarı, Piramit İnşaatçısı, Gökbilimcisi ve Mühendisi”. Nereye, 12 Ağustos 2018. Erişim Tarihi: 24.05.2023
- Karaarslan, S. Vedat. “Mısırlı Mimar ve Sinu Imhotep Günümüz Tıbbına Nasıl Yön Verdi?” Arkeotekno. https://www.arkeotekno.com/pg_463_misirli-mimar-ve-sinu-imhotep-gunumuz-tibbina-nasil-yon-verdi. Erişim Tarihi: 24.05.2023
- Karaca, Rüştü. “Dünyanın İlk Mimar/Mühendisi Imhotep”. Informadika. 5 Temmuz 2014. http://informadik.blogspot.com/2014/07/dunyann-ilk-muhendisi-imhotep.html. Erişim Tarihi: 24.05.2023
- Lopez-Carmen, Victor A. “Recognizing Imhotep, the world’s first doctor”. theithacan. 29 Mart 2017. https://theithacan.org/columns/recognizing-imhotep-the-worlds-first-doctor/. Erişim Tarihi: 24.05.2023
- Barton, Marc. “Imhotep – The First Physician – Past Medical History”. Past Medical History. 28 Mayıs 2016. https://www.pastmedicalhistory.co.uk/imhotep-the-first-physician/. Erişim Tarihi: 24.05.2023
- www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3972951/ Web. 24.05.2023.
- www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3874314/ Web. 24.05.2023.
