Anda kalmak, keyifli vakit geçirmek, kendinizi daha yakından tanımak ister misiniz? Cevabınız “evet” ise doğaçlama tiyatro ilginizi çekebilir. Birçok alanda olduğu gibi, tiyatronun da çeşitleri var. Bildiğimiz haliyle metne bağlı kalarak, belli bir kurgu çevresinde oynanan tiyatrodan farklı olarak doğaçlama tiyatroda belirsizlik unsuru dikkat çeker. Gelin bu türü birlikte daha yakından tanıyalım.
Doğaçlama Tiyatro Nedir?
Doğaçlama, ”önceden bir hazırlık içermeden, belli bir plana bağlı kalmadan oluşturulan” anlamına gelmektedir. Temel oyunculuk eğitimi sırasında da kullanılan bir yöntem olarak öne çıkar. Doğaçlama tiyatro ise, önceden bir metin, hikaye, karakter oluşturmadan sahneye çıkan oyuncuların, seyirciden bir kelime, konu, konsept alarak o anda gelen ilhamla bir oyun sergilemesidir. Diğer bir deyişle, seyirci kadar oyuncu da o gün ne oynanacağını oyun sırasında sahnede öğrenmektedir. Metne bağlı kalarak oynanan tiyatrodan farklı olarak, doğaçlama tiyatroda, her öğe o an belirlendiği için aynısını bir daha izlemek mümkün değildir, her performans biriciktir. Sanılanın aksine, doğaçlama tiyatro komik olmak zorunda değildir, ancak elbette komedi unsurları da içerebilir.
Doğaçlama Tiyatronun Kökenleri ve Tarihsel Gelişimi
”Improvisation” kelimesinin kısaltılması ile ”Impro” veya ”Improv” olarak da bilinen doğaçlama tiyatronun iyi belgelenmiş ilk kullanımlarına M.Ö 391 Atellan Farsı‘nda (Antik Roma’da bir oyun türü) rastlanmaktadır. Profesyonel tiyatronun ilk örneklerinden olan ve 16. yy’da ortaya çıkan Commedia dell’Arte oyuncuları tarafından da İtalya sokaklarında icra edilen türün bildiğimiz haline ulaşması 1900’lü yılları bulmuş; 20.yy’ın başlarında drama eğitiminin temelini oluşturan drama egzersizleri olarak çocuklarla uygulanmaya başlamıştır.
Doğaçlama egzersizleri 1940, 50 ve 60’larda Viola Spolin tarafından daha da geliştirilmiş ve Tiyatro İçin Doğaçlama (Improvisation For The Theater) adlı kitabında toplanmıştır. Bu kitap, doğaçlama tiyatro yapabilmek ve öğretebilmek için spesifik teknikler belirten ilk kaynak olması açısından önemlidir. 1970’lerde ise yönetmen ve oyun yazarı Keith Johnstone, doğaçlamaya ilişkin fikirlerini anlattığı Doğaçlama ve Tiyatro (Impro: Improvisation and the Theatre) adlı kitabı yayınlamıştır.
Türün öncülerinden Viola Spolin ve Keith Johnstone oyun süresi bağlamında kısa form, Del Close ise uzun form üzerine yoğunlaşmıştır. Türk tiyatrosunda ise doğaçlama türüne örnek olarak ”orta oyunu” verilebilir.
İyi bir Performans İçin Gerekenler
Her ne kadar bir metne ve plana bağlı kalınmadan sahneye çıkılıyor olsa da, iyi bir deneyim için oyuncuların dikkat etmesi gereken belli unsurlar vardır.
Sahneye takım olarak çıkılıyorsa oyuncuların birbirleriyle uyumlu hareket etmeleri, birbirlerini gözetmeleri, çelişmeyen ifadeler kullanarak oyunu desteklemeleri önemlidir. Bir oyuncu tarafından ortaya atılan bir ifadenin diğerleri tarafından kabul görmesi ve dikkate alınması oyunun sağlıklı ve tutarlı işleyebilmesi için önemlidir. Örneğin, bir oyuncunun ”İlerde bir kaza olmuş, görüyor musunuz?” şeklindeki bir ifadesine bir diğer oyuncu ”Hayır, yanlış görüyorsun orada bir panayır kalabalığı var aslında” gibi bir yanıt vermesi çelişki, inkar ve uyumsuzluk yaratır. Karşıdan gelen teklifi reddetmemek esastır.
Önemli noktalardan bir diğeri, bir oyuncunun kendini öne çıkaracak ve diğer oyuncuları gölgeleyecek şekilde davranmaması veya söz kesmemesidir. Bunlar istenmeyecek türde davranışlardır ve ekibin dinamiğini olumsuz etkiler. Herkese fırsat verilmesi, tüm oyuncuların katkısının olmasına müsaade edilmesi çok daha keyifli bir performans oluşturacaktır. Amaç kişinin kendini ön plana çıkarması değildir; diğerlerini, dolayısıyla da tüm ekibi öne çıkarmaktır. Bu nedenle ”Ama…” veya ”Hayır…” gibi itiraz içeren ifadeler yerine ”Evet ve…” şeklinde bir yaklaşım sergilemek ve yeni bilgi eklemek önemlidir.
Oyuna başlarken ilk belirlenmesi ve seyirciye de gösterilmesi gereken üç öğe ”kim, nerede, ne yapıyor” dur. Böylece ana hatlar belirlenir ve seyirci de izlediğini anlamlandırmaya başlar.
Tiyatro Sporu
Tiyatro sporu, doğaçlama tiyatroyu temel alan ve oyuncuların takımlara ayrılıp en iyi performansı sergilemeye çalışarak birincilik elde etmeyi amaçladığı bir yarışma türüdür. Bunun da öncüsü daha önce bahsettiğimiz Keith Johnstone’dur. Ülkemizde bu alanda aktif olarak performanslar sergilenmektedir. Beşiktaş Kültür Merkezi (BKM) Mutfak tarafından düzenlenen Doğaçlama Tiyatro Ligi‘nde birbirleriyle yarışan takımlar seyircinin en beğendiği ekip olarak galip gelmeye çalışmaktadır. Ülkemize tiyatro sporunu Mahşer-i Cümbüş ekibi getirmiştir.
Doğaçlama Tiyatronun Yararları
Doğaçlama tiyatroya sadece bir eğlence ve boş zaman aktivitesi olarak bakmak bu sanata haksızlık olur. Bu tiyatro türünün bireylerin gelişimine birçok anlamda yararı bulunmaktadır.
- Kişinin entelektüel, fiziksel ve duygusal anlamda kendini deneyip keşfetmesine olanak sağlar. Süreç bir ayna görevi görür ve bireyin kendi duygu, düşünce, davranış ve yeteneklerinin farkına varmasına katkıda bulunur. Doğaçlamanın gerektirdiği doğal kabul düzenli pratik edildiğinde, bireyin günlük hayatın belirsizliklerine ve çatışmalarına verdiği tepki de evrilir. Olana karşı direnç göstermek yerine kabule geçerek ilerlemek kolaylaşır.
- Anda kalma, konsantrasyon, değişen koşullara uyum sağlama, cesaret, kırılganlığını gösterebilme, ekip çalışması, alan farkındalığı, odaklanma gibi konularda gelişim imkanı sunar.
- Grubun iyiliği için kişinin kendi egosundan feragat etmesini sağlar. Herkesin algısının, düşüncesinin ve olayları kurgulama şeklinin bambaşka olabileceğini görmeye katkısı bulunur. Hem oyuncuların hem de izleyenin hayal gücünü geliştirir. Başarısız olma veya yargılanma korkusunun üzerine gitmeyi sağlar.
- Doğaçlama tiyatro aynı zamanda başka fikirlere açık olmayı, empatiyi ve esnekliği artırır ve kişinin başka şeyleri ya da ötekini kontrol etme ihtiyacını törpüler.
Doğaçlama tiyatro bireysel yolculukta kendini tanımaya ve gerçekleştirmeye çok katkısı olan bir araçtır. Eğlenmek, sosyal bir grubun parçası olmak ve zihni şimdide tutarak rahatlayabilmek için bu türe siz de bir şans verebilirsiniz.
Kaynak
”About Improv”. Covert Theatre Home of Improv Comedy. Web. 03.04.2023
”What is improv?”. The Hideout. Web. 03.04.2023.
”Doğaçlama tiyatro ve ülkemizdeki örnekleri”. Kadıköy BOA Sahne. Web. 03.04.2023.
”Everything You Need To Know About Improv”. Backstage. Web. 03.04.2023.
”History- A Brief History of Improv”. LibreTexts Humanities. Web. 05.04.2023.
”Atellan farces”. The Encyclopedia of Diderot& d’Alembert. Web. 05.04.2023.
