2020 yılında çıkan geniş pazarlaması ve reklam kampanyaları Türkiye’de adı yeni yeni duyulan Be Real, Your friends for Real (Arkadaşlarının gerçek hâli) sloganıyla App Store’daki yerini aldı. Be Real, mottosu ve yöntemiyle bir ‘anti-Instagram’ uygulaması olarak göze çarpsa da hedeflediği şey; Instagram’ın yarattığı gerçeklik algısının üzerine inşa etmek. Instagram ve narsisizm ilişkisine Instagram’ın oluşturduğu bağlam sayesinde bireyleri ittiği standart beden ve başarılı kendilik algısını daha önce dergimizde tartışmıştık. Peki, “Gerçek seni görelim.” sloganıyla pazarlamasını yapan Be Real; kullanıcılarına nasıl bir ortam sunuyor? Uygulamanın görmek istediği taraf aslında yalın hâlimiz mi? Bu soruların cevabını, uygulamayı yapı-sökümüne tabi tutarak inceleyeceğiz. Gelin, Be Real’ın ne çeşit bir benlik temsili ve hangi hayali sunduğunu ve yarattığı bağlamda neleri gizlediğini hep beraber inceleyelim.
Be Real Hangi Hayali Sunuyor?
Kullanıcılara bir hayal sunmak, onlara bir fikir sunmakla alakalı değildir. Aksine hayal sunmak, toplumun hangi pratikleri yapabileceğini belirlemektir. Kişi, bu pratiklere bir anlam atfeder ve bu sayede de bir pratiği ortaya çıkarır. Be Real, Instagram’la kendisi arasında narsistik temsil ve ifşacılık üzerinden ahlaki bir ikilem yaratıyor. Gerçek dünyanın filtresiz olduğu gerçeği gözdeki illüzyonun yalnızca sanal filtreler üzerinden sağlanabileceği konusunda kullanıcıyı yanıltıyor. “Analog kamera, gerçeğin yalnızca belirli ve dar bir kesimini verir ve ancak gerçeği araya giren lensin kırdığı kadarıyla temsil edebilir, gerçeği doğrudan gösteremez” (Baudrillard, 2009). Bunun gerçek olmakla kıyaslanması ve gerçek olmanın artık cesurların işi olduğunun vurgulanması, Instagram’la Be Real’ın iddiaları arasında ahlaki bir farklılık yaratıyor. Kullanıcıları aslında daha ahlakî olmakla yakalamaya çalışan Be Real, bu cesaret gerektiren eylem karşısında kişiyi topluma açıyor. Instagram ise kişiyi topluma açarken bunu narsistik bir yatırım üzerinden yapıyor: Kendini en iyi gösterme hedefi. Yapılan tüm filtreler, bir o kadar gerçekliğinizden uzaklaşmak ve öyle kabul edilmek istediğiniz anlamına gelebilir. Be Real da Instagram’ı bu özelliğine indirgeyerek pathosu harekete geçirmek istiyor.
Instagram, ifşacılığı estetikten ve narsistik eğilimi; Be Real ise ifşalarken en özel durumları fotoğraflamayı amaçlıyor. Bunlar tehlike anı, cinsel ilişki anı, tuvalet, ekstrem bir durumla karşılaşma, aşırılık ve absürtlük olarak bir uçta da sınıflandırılabilir. Ancak zamanla Be Real estetiğinin, uygulama kullanıcıya bildirim gönderdiğinde bunun da belli bir standart estetiği yakalayacağını söylemek mümkün. Bu noktada tıpkı Giddens’in yapılanma teorisinde öne sürdüğü gibi, yapının kullanıcıyı şekillendirirken kullanıcının da yapıyı şekillendireceğini söylemek mümkün. Dolayısıyla Be Real, kendi gerçekliğini kullanıcılarıyla yaratacaktır.
Be Real, Instagram’ı ahlaken aşma hayalini sunsa da aslında Instagram’ın yarattığı gerçekliğin üzerine inşa edilmiş.
Be Real Hangi Kullanıcıları Hedefliyor?
Be Real, Instagram’dan memnun kalan ve kalmayan kullanıcıların ikisini de hedefliyor: Instagram’dan memnun kalan kullanıcılar, kendilerine zorluk hedefliyor. Instagram’dan memnun kalmayan kullanıcılar ise güzellik kaygısı olmadan kendilerini sosyalleşebilecekleri, daha gerçek hissedebilecekleri bir uygulama bulmuş oluyor. Hatta dahası, kişisel gözleme dayalı görülen güldürü amaçlı Twitter postlarında da bunu görmek mümkün. Kullanıcıların absürt gerçek hayat durumlarını paylaştığı bu postlar, Be Real’ın dışına taşan fotoğrafların dolayısıyla tehlikeli ve mahremiyet ifşacı anlardan paylaşıldığını gösteriyor. Dolayısıyla en absürt ânı yakalamak ve güldürmek, Be Real’ın şu anki teşviklerinden olarak gözüküyor. Instagram’da ise yıllar içerisinde gelişen farklı ticari amaçlarla ve ideolojilerle en iyi/estetik içeriği yaratma teşviği vardı.
Be Real Öne Sürdüğü Bağlamda Neleri Gizliyor?
Uygulamanın sunduğu vaatlerden biri; uygulamanın yönettiği bir zamanda bildirim geldiğinde kullanıcı, iki dakika içinde hem ön hem arka kamera ile filtresiz şekilde fotoğrafını çekiyor. Yani nerede bulunduğunuz ve o anki yüzünüzün görünümü rızanızın alındığı bir şekilde ortaya atılıyor. Sürenin dar olması ve beklenmedik anda telefonunuza bildirim eşliğinde gelmesi sizi aciliyete sürüklüyor. Bu da kişinin kendi tercihini ve öznelliğini sınırlayarak kişinin nasıl göründüğünü ve ne gördüğünü açığa çıkarıyor. Burada filtresizlik amaçlanırken varılan nokta; gerçekten ziyade, stereotipler gibi gerçeğin yorumlanabilen belirli bir kısmının ele alınması. Filtresizlik vadedilirken Instagram, Facebook, SnapChat ve Twitter uygulamalarının son 18 yıldır başı çektiği bir ifşa ve mahremiyetin sınırsızlığının üzerine konuluyor. Gerçek olmak;
- Beklemediğiniz bir anda,
- uygulamanın filtresi olmadan
- ancak kameranızın gösterdiği kadar bir görüntüyü çevrenizle paylaşmanız,
olarak belirtiliyor.
Yani Filtresizlik ve çıplaklık bağlamı, yine telefonunuzun ekranından ve muhtemelen iyi bir açıyla çekemeyeceğiniz bir fotoğrafınızla belirleniyor. Fotoğraf açılarının kötü olması ya da poz verememeniz sizin gerçekte ya da aynada göründüğünüz hâliniz anlamına gelmiyor. Bunu bio-politika kavramıyla açıklayabiliriz. “Biopolitika, beden üzerine inşa edilen, bedeni tanımlayan, bedenin olması gerektiği formu ve beden üzerine nasıl bir ahlak inşa edileceğini belirten bir politikadır. Agamben’e göre biopolitika istisnaları belirleme gücüne sahiptir” (Baştürk, 2013).
Be Real uygulamasının Instagram’ın dışında kalan fotoğrafları topladığını öne sürebiliriz. Bu fotoğraflar, insanların yüzlerinin yamuk çıktığı ya da diğer şekillerde oldukça samimi gelen fotoğraflar olarak ifade edilebilir. Instagram uygulamasında beden üzerine politika üreten temel aktör, platform kapitalizmiydi. “Platform kapitalizmi, platform sağlayıcı dijital uygulamaların içerisinde bulunduğu karmaşık ekonomik ilişkiler ağına verilen isim” (Özgün ve Treske, 2021). Bu ekonomik ağ içerisinde Instagram da bulunurken Be Real; yatırımcılarının Google, Facebook, YouTube ve Spotify’ın sahiplerinden olmaması sebebiyle henüz bu ağda değil. Bu uygulamalar, algoritma sağlayıcılar aracılığıyla sürekli kullanıcıları ekonomik aktivite içinde tutuyor ve bundan rant sağlıyor. Bu bakımdan, uygulamanın teşvik ettiği görünme ve benlik biçimleri ekonomik bir arkaplana dayanıyor. Uygulamanın tüm materyal kazancının ve teknolojisinin ardındaki güç de kullanıcıların uyduğu ve yeniden ürettiği görünme biçimleri oluyor. Dolayısıyla bu kadar katı materyal bir devin arkasında, kullanıcıların görünme tercihleri ve hayal dünyası yatıyor: Hayalini kurduğunuz, sanal olarak başardığınız görünümü gerçek kabul ediyor musunuz? Ettiğimiz ve gündelik yaşamımızda, düşüncelerimizde ve ilişkilerimizde bunu baz aldığımız sürece yanıt: evet. Hatta yanıt evet olduğu sürece Be Real; istediği gerçeklik, beden ve kişilik algılarıyla kendisini platform kapitalizmine dahil edebilecek.
Kaynakça:
- Baudrillard, J. (2009). Why Hasn’t Everything Already Disappeared? Tr. C. Turner. Seagull.
- Baştürk, E. (2013). Bir kavram iki düşünce: Foucault’dan Agamben’e biyopolitikanın dönüşümü. Alternatif Politika, 5.
- Giddens, Anthony (1984). The Constitution of Society. Outline of the Theory of Structuration. Cambridge: Polity.
- Özgün, A., & Treske, A. (2021). On Streaming-Media Platforms, Their Audiences, and Public Life. Rethinking Marxism, 33(2), 304-323.
