Cinsiyet ve cinsellik kavramları; insanların cinsellik hakkında inançlarını, davranışlarını ve değerlerini yansıtan birçok sembol içerir. Neolitik dönemlerden günümüze dek süre gelen cinsellik sembolleri, mağaralardan tapınaklara birçok insan yapımı eserlerde tasvirlerle görülmektedir. Cinsellik, zaman zaman günahkârlıkla ilişkilendirilse de tarih sahnesinde güç, erk, bereket, doğurganlık gibi anlamları ile karşımıza çıkar. Cinsellik sembolleri toplumda cinselliğin nasıl ele alındığına ve nasıl ifade edildiğine dair önemli ipuçları vermekle birlikte ayrıca toplumsal cinsiyet rollerini ve ilişkilerini de yansıtabilir.
Cinsellik Sembollerine Genel Bir Bakış
Toplumlarda cinsellik sembolleri genel olarak tarihsel, kültürel, sosyal faktörler, dini inançlar ve normlara göre şekillenir. Tarihin en eski zamanlarından bu yana cinsellik, kimi toplumlarda bir tabunun gölgesinde kalarak daha kapalı ve örtülü bir şekilde ifade edilirken kimi toplumlarda da açıkça sergilenmiştir. Özellikle Antik Roma ve Antik Yunan eserlerinde net bir şekilde ifade edilen cinsellik; birçok heykel, resim, dini yapılar, mitler, çömlekler ve müzik eserlerinde yer almaktadır. Örneğin, genel olarak cinselliği, güçlü bir libido ve üreme gücünü temsil eden ve dişil gücün temsili olan yılan, mitlerde karşımıza çıkar.
Aynı zamanda doğurganlık, üretkenlik ve verimlilikle ilgili kavramları içeren kadın ve erkek cinsel organlarının temsilleri de yaygın olarak bulunmaktadır. Bazı kültürlerde erkeklerin güç sembolü olarak kabul edilen penisler, kadın bedeninin zayıf ve edilgen olduğu düşüncesini de güçlendirebilir. Hem batılı hem de doğulu toplumlarda hangi sanat dalı olursa olsun insan konu olarak kendisini ele almıştır. Özellikle kadın bedeni olmak üzere insan vücutları, tarihin tüm dönemlerinde, cinsellik sembolü olarak yaygın bir şekilde kullanılır.
Yakın Tarihte Cinsellik Sembolleri
Günümüzde de batılı toplumlarda cinsellik sembolleri genellikle açıkça ifade edilir. Batılı kültürde, kadın ve erkek bedeni, moda, reklam ve popüler kültürde sık sık cinsellik sembolü olarak kullanılır. Kadın bedeni özellikle, batılı toplumlarda sıklıkla cinsel nesne olarak kullanılmaktadır. Erkek bedeni de aynı şekilde cinsellik sembolü olarak kullanılır ancak kadın bedeni kadar yoğun değildir.
Batılı toplumlar tarafından kullanılan semboller arasında yer alan elma, cinsellik ve yasaklı meyve arasındaki ilişkiyi temsil eder. Bu sembol, aynı zamanda gençlik ve güzellik tasviri olarak da kullanılır. Bir diğer yaygın sembol olan güvercin, sevgi ve barışı temsil eder. Bazı toplumlarda, güvercinlerin çiftleşme ritüelleri cinsel ilişkiyi sembolize eder. Balık sembolü ise sıklıkla Hıristiyanlıkta kullanılan doğurganlık, doğum ve yaşam ile ilişkilidir. Kimileri için cinsel bir anlam taşırken kimileri için de spiritüel bir semboldür.
Doğulu toplumlar, farklı coğrafyalarda ve kültürlerde çeşitlilik gösteren ve zaman içinde değişen cinsellik sembolleri kullanabilirler. Doğu kültürlerinde cinsellik, daha çok mahrem bir konu olarak ele alınır ve daha örtülü bir şekilde ifade edilir. Cinsellik sembolleri, genellikle dini ve ahlaki değerlere uygun bir şekilde kullanılır. Örneğin, İslam kültüründe kadın ve erkek bedenleri genellikle örtülüdür. Bu nedenle, İslam sanatında, cinsellik sembolleri de daha örtülü bir şekilde ifade edilir. Hatta figüratif sanatta kadın figürü nadiren kullanılır. Ayrıca, İslam toplumlarında cinsellik sembolleri, özellikle de erkek ve kadın arasındaki cinsel ilişki sembolizmi, genellikle maneviyat ve ruhaniyet kavramları ile ilişkilendirilir.
Doğu Dinlerinde Cinsellik Sembolleri
Hinduizm, Budizm ve diğer Doğu dinlerinde de cinsellik sembolleri daha örtülü bir şekilde ele alınır. Örneğin, Hinduizm’de, cinsellik sembolleri genellikle tanrı ve tanrıçaların sembolleri ile birleştirilir. Shiva’nın lingamı ve Shakti’nin yoni sembolü, cinsellik sembolleri olarak kabul edilir. Ancak bunlar daha çok maneviyat ve yaratıcılık sembolleri olarak kullanılır.
Kimi çiçek sembolleri de romantik aşkı, cinselliği ve arzuyu temsil eder. Batı toplumlarında gül, aşkın sembolü olarak kabul edilirken lotus çiçeği sembolü de Hinduizm ve Budizm gibi Doğu dinlerinde önemli bir cinsellik sembolü olarak kullanılır. Bu çiçek, doğanın bereketi, doğurganlık ve cinsel arzuların sembolü olarak görülür.
Tibet Budizm’inde erkek ve kadının cinsel birleşmelerini sembolleyen nesneler arasında yine çiçek sembolleri görülebilir. Amaç nihai aydınlanmadır ve Tibet Budizm’inde yer alan cinsellik sembolleri arasında vajra-lotus, dhvajā (erekte olmuş erkek penisi) ve yab yum karşımıza çıkmaktadır. Bu semboller, resim ve heykellerde sıklıkla görülür. Vajra-lotus, sembolik olarak lotus çiçeğinin vajina görünümü ile tasvir edilmesidir.
Yab-yum ise Tibet, Hindistan ve Nepal Budist sanatında erkek tanrının kadın eşi ile cinsel kucaklaşmadaki görüntüsüdür. Cinsellik bir mistik birliğin sembolüdür ve bu sembolizm; “Tibet’te, bir tanrıya eşiyle birlikte dua edildiğinde, yakarışların daha etkili kabul edildiğine inanılarak keşişler ve rahipler tarafından benimsenen bir duruştur.” (Britannica, 2016)
Kapanış
Toplumlardaki cinsellik sembolleri, farklı kültürlerde ve zamanlarda farklı anlamlara sahip olabilir. Örneğin, bazı kültürlerde erkeklerin güç, kudret ve zafer sembolü olarak görülen penisler, diğer kültürlerde doğurganlık, bereket ve şifa sembolü olarak kabul edilebilir. Benzer şekilde, kadın bedeni de farklı kültürlerde farklı sembolik anlamlara sahip olabilir.
Sonuç olarak cinsellik sembolleri, toplumsal cinsiyet normlarının ve ilişkilerinin yansıtılmasında önemli bir rol oynar. Ancak sembollerin anlamları kültürler arasında ve zaman içinde farklılık gösterebilir ve bu nedenle sembolleri anlamak ve yorumlamak için kültürel bağlamın dikkate alınması önemlidir.
Kaynakça
İsi, H. (2022). Tantrik Türk Budizmi’nde Cinsel Kucaklaşma Sembolü Yab Yum Üzerine. Journal of Old Turkic Studies, 6 (1), 54-84. DOI: 10.35236/jots.1032251
Kayhan, M. (2020) Antik Yunan Heykellerinin Penisleri Neden Küçük?
arkeofili.com/antik-yunan-heykellerinin-penisleri-neden-kucuk/ Erişim Tarihi: 25.02.2023
Arzunun dip tarihi: Eski toplumlarda cinsellik.
gazeteduvar.com.tr/arzunun-dip-tarihi-eski-toplumlarda-cinsellik-haber-1550272 Erişim Tarihi: 25.02.2023
İnce, M. (1996) Çağdaş sanatta cinsellik ve erotizm olgusu. Sanatta Yeterlilik Tezi. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2016). yab-yum. Encyclopedia Britannica. britannica.com/topic/yab-yum Erişim Tarihi: 25.02.2023
Kapak görseli: smithsonianmag.com
