Reform, Katolik Kilisenin halk üzerindeki baskısı, ekonomik ve sosyal açıdan yaşanan buhran, kilisenin haksız kazançlar sağlaması halkı ve soyluları rahatsız ediyordu. Bir din adamı olan Martin Luther 1517 yılında Katolik Kilisenin yanlış uygulamalarına karşı çıkarmış olduğu 95 maddelik manifestoyu yayınlaması ile Protestanlık mezhebinin ilk adımlarını atmıştır. Martin Luther’in bu hareketiyle birlikte dinde yenileşme hareketi Almanya’dan başlayarak bütün Avrupa’ya yayılmıştır.
Reform Nedir?
Reform, Latince kökenli bir kelime olup “bir şeye yeniden şekil verme” anlamına gelen “reformare” ve “reformatio” kelimelerinden türemiştir. Reform ya da Reformasyon Avrupa tarihinde etkisi büyük olan bir olay olarak, dinde yenileşme hareketini ifade eder ve Avrupa’nın dini yaşantısında derin bir ayrılığın yaşanmasını simgeler. Avrupa uluslarının ve Katolik Kilisesi’nin ikiye bölünmesiyle sonuçlanmış olan Reformasyon, Protestanlık mezhebinin doğmasıyla karakterize edilir. Reform köhne bir zihniyetin esir aldığı dini yaşantıyı yeniden şekillendirme, onu yeniden dizayn etme hareketi olmuştur.
Reform Öncesi Avrupa’nın Durumu
Siyasi Durum
Reform Hareketinden önce genel olarak Avrupa ve Reform’un meydana geldiği Kutsal Roma – Germen İmparatorluğu siyasi olarak parçalanmış haldeydi. Her ülkede krallıklar, kontluklar, soylular, gibi siyasi idarecilerin yanı sıra piskoposlar, rahipler ya da papa gibi dini otoritelerin kontrolünde olan irili ufaklı yönetim mekanizmaları vardı ve siyasi yönden bir birlik söz konusu değildi. Kutsal Roma – Germen İmparatorluğunun içinde irili ufaklı üç yüzden fazla prenslik bulunmakta ve bunların hepsi merkezi otoriteden bağımsız bir yönetim mekanizması sergilemekteydi. Bunun nedeni Orta Çağ’da devletlerin henüz yeterince merkezileşmemesi ve hükümetlerle yönetimin günümüzde anlaşıldığı şekilde tek bir koldan idare edilmemesiydi. Avrupa’nın dağınık siyasi yapısı ve merkezi otoritesinin olmaması reformun meydana gelmesinde önemli bir unsur olmuştur. Avrupa’nın siyasi durumundaki dalgalanmalara ve iç – dış tehditlere ek olarak halkın toplumsal ve ekonomik olarak zorlu bir süreçten geçmesi Avrupa insanı için dayanılmaz bir noktaya gelindiğinin göstergesi olmuştur.
Sosyoekonomik Durum
Reformdan önce sadece ekonomik zorluklardan bahsetmek yetersiz kalıyordu. O dönemde toplum büyük bir sosyal buhran yaşıyordu ve nüfusun büyük bölümünü oluşturan köylerde ise sefalet hüküm sürmekteydi. Böyle bir ortamda kadınlara değer verilmiyordu. Dine dayandığına inanılan bazı inançlar kadınların ikinci sınıf muamele görmesine neden olmaktaydı. Ayrıca gündelik hayatta; tartışma, kavga, kabalık, sefalet ve gaddarlık her zaman yaşanmakta ve insanlar toplumsal olarak huzuru bulamamaktaydı. Bütün bu nedenlerle Protestan Reformu’nun meydana gelmesinde sosyoekonomik durumun önemi yadsınamaz. Orta Çağ Avrupa’sı hem ekonomik hem de toplumsal olarak büyük bir kriz içerisindeydi. Reformdan önce Avrupa toplumunun sosyal durumunu bir bunalım dönemi olarak ifade etmek mümkündür.
Reform Hareketlerinin Nedenleri
Reform hareketleri; veba, kıtlık ve doğal afetler, Rönesans ve hümanist düşüncenin etkisi, hareketli matbaa harflerinin icadı, Köylü Savaşları ve öncü reformistlerin reforma dair çabaları. Reform hareketlerinin meydana gelmesinde etkili olan faktörler olmuşlardır.
Reform Hareketleri
13.yüzyılda kilise sosyal ve siyasal bakımdan en üst seviyede bulunuyordu. Kilise kendini manevi ve ahlaki düzenin bekçisi olarak görüyor halk üzerinde baskı kuruyordu. Bu durum yeni oluşan sosyal, siyasal ve ekonomik güçlerce reddediliyor ve bu güçlerin kiliseyle arası açılıyordu. Kilise ayrıca dünyevi olana karışarak haksız kazanç elde etmesi ve siyasete bulaşması nedeniyle de itibarını giderek kaybediyordu. Kilise tarihindeki Reform hareketi 16.yüzyılda gerçekleştirilmiştir. 16.yüzyıldan önceki bütün reform girişimleri Katolik çerçevesinde kalarak gerçekleştirilmek istenmiş, doktrinlere yönelik eleştiri yapılmamıştır. Kilisenin kutsallaştırılmış yapısı ve yanılmazlığı doktrini onun kendi içinde değişmeyeceğini gösteriyordu. 16.yüzyılda gerçekleşen reform ise kilise ile irtibatlarını kesin biçimde koparan bir hareket olmuş, yayıldığı yerlerdeki otoritelerce kabul edilmiştir.
Reformasyon, Rönesans’ta gerçekleşen en önemli yenilenme hareketlerindendir. Reformasyonla birlikte Protestanlık mezhebi ortaya çıkmıştır. Reformasyonla beraber eski kilisenin aşılıp yeni bir kilise kurulması ideali söz konusu olmuştur. Reformasyonun kökeninde ilk Hristiyanlığa dönme isteği yer alır ve bu yönüyle Roma İmparatorluğu ve Orta Çağ Kilisesi eliyle değiştirilen Hristiyan inançlarını orijinal biçimiyle yeniden kurma çabasıyla karakterize edilir.
Martin Luther’in 1517 yılında Wittenberg Kilisesi kapısına 95 maddelik manifestosunu asmasıyla beraber Avrupa’da Protestan Reformu başlamıştır. Luther, bu manifestosunda din adamlarının günahları bağışlama yetkisine sahip olmalarına ve insanlara para karşılığında endüljans belgeleri satmalarına karşı çıkmıştır. Protestan Reformu Luther’in bu görüşlerinin etkisiyle başladığı bilinmektedir.
Hristiyanlık 16.yüzyıla gelinceye kadar Katolik ve Ortodoks olmak üzere iki mezhepten oluşuyordu. Katoliklerin dini lideri olan papa Roma’da Ortodoksların dini lideri olan patrik ise İstanbul’da bulunuyordu. Kilise ve din adamları geniş topraklara sahiptiler zengin bir hayat sürüyorlardı. Rönesans Dönemi’nde klasik eserler ve İncil birçok dile çevrilmiş ve matbaa tarafından çoğaltılmıştı. Bu sayede Avrupalılar İncil’i daha iyi anlamışlar ve kilise söylemleriyle uyuşmadığını fark etmişlerdi. İnsanlar kilisenin söylemlerini sorgulamaya başlamışlar ve böylece kilisenin endüljans ve aforoz uygulamalarına karşı çıkmaya başlamışlardı.
Reform Hareketlerinin Almanya’da Başlamasının Nedenleri
Bildiğimiz üzere Rönesans İtalya’da başlamış Reform ise Almanya’da başlamıştır. Bunun nedenleri:
- Alman halkının İtalyan halkına göre fakir olması,
- Kilisenin etki alanından uzak olması,
- İncil’in ilk kez burada milli dile çevrilmesi,
- Kilisenin desteklediği Katolik Avusturya’nın Alman prenslikleri üzerinde otorite kurmak istemesi nedeniyle Martin Luther öncülüğünde Reform hareketleri başlamıştır.
Protestanlık mezhebi, Katolik Kilisesine karşı olanların çatısı haline gelmişti. Bu duruma Katolik Kilisesi karşı çıksa bile Protestanlık mezhebi Avrupa’da kabul gören üçüncü mezhep olmuştur. Reform sadece ekonomik nedenlerden değil sosyal ve dini nedenlerden dolayı da gerçekleşmiştir. Sadece dogmanın bozulması ve din adamlarının suiistimalleri reformun nedenleri olarak gösterilemez. Ahlak bozukluğu ve sefalet de nedenler arasında gösterilebilir. Luther’in dini anlayışına göre tanrıyla insan arasında Hz. İsa dışında dini hiçbir aracının olamayacağına, İncil’i kilise tarafından yanlış yorumlanmasına karşın halkın kendi dilinde kutsal kitabı okuması gerektiğini savunmuştur. Kilisenin günah ve yargılama üzerine dayattığı pek çok şeyin bir geçerliliği olmadığına inandığından kutsal kitabın doğru yorumlanması için İncil’in çevrilerek halk tarafından okunup anlaşılması gerektiğini savunmuştur.
Luther bu dini anlayışından dolayı 1521 yılında aforoz edilmiştir. Bütün bu olanlara rağmen Luther’in etkisi Avrupa’da yayılmaya devam ediyordu. Luther’in resmiyet kazandırdığı bu hareket, John Calvin, Ulrich Zwingli ve John Knox’un da katılımıyla Fransa, İskoçya, İsviçre gibi Avrupa ülkelerine yayılmıştır. 1532’de Nürnberg Barış Anlaşması, 1534’te kutsal kitabın tamamının Luther tarafından Almancaya çevrilmesiyle Protestanlık hem siyasi gerekçelerini hem dini öğretilerini sağlam bir zemine oturtmaya başlamıştır. Martin Luther 1546’da böbrek yetmezliğinden ölmeden önce papa ve kiliseye karşı yazdığı eserler ile Protestanlığın daha da kabul görmesine ve kilisenin otoritesinin daha da sarsılmasına neden olmuştur.
Reformun Sonuçları
Reformun yarattığı etkilerin sonuçlarını şöyle sıralayabiliriz:
- Avrupa’da mezhep birliği parçalanmıştır.
- Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestan, Kalvenizm ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıkmıştır.
- Papa ve din adamları saygınlıklarını kaybetmişlerdir.
- Katolik kilisesi yeni düzenlemeler yapmak zorunda kalmıştır.
- Eğitim ve öğretim, kilisenin elinden alınarak laik eğitim anlayışı yaygınlaşmıştır.
- Katolik Kilisesi’nden ayrılan ülkelerde kilisenin topraklarına ve mallarına el konulmuştur.
- Papa engizisyon mahkemeleriyle Katolik Kilisesi’nin otoritesini devam ettirmeye çalışmıştır.
- Protestan krallar ve prensler egemen oldukları bölgelerde din işlerinin mutlak hakimi haline gelmiştir.
- Reform hareketleri sonucunda Avrupa’da oluşan siyasal ayrılıklar, Osmanlıların Avrupa içlerine ilerlemesini kolaylaştırmıştır.
- Kilise malları prensler tarafından yağmalanarak güçlü prenslikler kurulmuştur.
- Yeni mezhepler nedeniyle Avrupa’da siyasi birlik zayıflamıştır. Reform hareketleri Avrupa’yı siyasi yönden olumsuz etkilemiştir. Şarlken’in Osmanlı Devleti üzerine yapmayı planladığı Haçlı Seferi bölünmelerden dolayı gerçekleşememiştir.
- Avrupa’da mezhepler arasında savaşlar başlamıştır. Mezhep Savaşları Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da ilerlemesini kolaylaştırmıştır.
Kaynakça
- Parlak, Abdulkadir. “Protestan Reformunun Meydana Gelmesinde Etkili Olan Toplumsal, Siyasi ve Ekonomik Faktörler”. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. 28.09.2022.
- Yıldırım, Mustafa “Rönesans ve Reformasyon”. Araştırma Makalesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi. 31.03.2020.
- Olgun, Hakan. “Reform – XVI. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan ve yeni Hristiyanlık anlayışını savunan akımların genel adı”. İslamansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/reform#2-reform-hareketi-ve-muslumanlar Erişim Tarihi: 21.09.2023
- “Reform Hareketleri – Neden Almanya’da Başladı ve Sonuçları”. Antlaşmalar. 13.11.2020. https://antlasmalar.com/reform-hareketleri-neden-almanyada-basladi-ve-sonuclari/#Reform_Hareketleri_Neden_Almanya%E2%80%99da_Basladi Erişim Tarihi: 22.09.2023.
- Demir, Mahsun. “Bir Reform Hareketinin Sonucu: Protestanlık”. Stratejikortak. 16.10.2020. https://stratejikortak.com/2020/10/bir-reform-hareketinin-sonucu-protestanlik.html Erişim Tarihi : 23.09.2023.
