Başı Sonu Olmayan Tanrı: Janus (Sine Fine Janus)

Roma mitolojisi her ne kadar köklerini Yunan panteonuna benzetse de kimi yerlerde birbirinin yerini dolduramayabiliyor. Yunanlılarca Ianos olarak adlandırılmış olan Yunan mitolojisinde karşılığı bulunmayan, ismi Jüpiter‘den dahi eski anılan; ”Başı sonu olmayan Tanrıların Tanrısı yüce Janus” yani diuom deo, bir yüzü sağa bir yüzü sola bakan iki suratlı olmasıyla anılmaktadır.

Janus ve Roma İmparatorluğu

Janus, kimi hikayelerde Romalı bazısında ise Teselyalı bir göçmen olarak anlatılmaktadır. Su perisi Juturna’nın (veya Kardea) kocası, kuyu ve pınarların tanrısı Fontus‘un da (Fons) babası olduğuna inanılmaktaydı. Bunun yanı sıra hakkında elle tutulan iki mit bulunmaktadır -aslında orijinalliğini ele aldığımızda Janus daha önce varolmuş olabilme ihtimali en yüksek olan tanrıdır-. İlk efsaneye göre Janus, o dönemin Roma Kralı Camesus ile birlikte hüküm sürmüştür. Roma’da Tiber Nehri’nin Batı yakasında Janiculum isminde bir şehir kurmuştur. Uzun bir dönem sürekli sürgün edilmesinden bir süre  Yunanistan’dan da sürülmesi ardından Satürn ismini aldığı düşünülmektedir. Janus, ardıdan ölümüyle tanrılaştırılmıştır.

Bir diğer mitte ise Janus’un Roma İmparatoru olduğunu ve hala daha o dönemden insanların Altın Çağ diye bahsettikleri söylenmektedir. Hükümdarlık yaptığı dönemde Roma’ya olan saldırıları rahatlıkla engellemiş ve savaş dönemlerinde Janus Tapınağındaki kapıları sonuna kadar açarak askerler ile orada Romayı bir yüzü içini gözleyecek bir yüzü düşmanı savuracak şekilde üstüne düşeni yapmaktadır. Roma sikkeleri üzerinde kabartma resimleri yer alır. Buna ek olarak Janus insanoğluna tarım ve kanunları bir öğreti niteliğinde anlatmasıyla bilinmektedir. Birçoğuna göre ise yüzyıllar boyu Janus  hem Roma’nın hem de Evrenin Koruyucusu olmuştur. Kısaca, hayatı boyunca tüm giriş çıkışlar, iki yönlü geçitlerde o hakimdi. Bu ününün ardından kentlere, sol kısmı kentin başında giren çıkanları, sağ yüzü ise kentin sonunu gözleyecek şekilde heykelleri dikilmiştir. Sağ elinde yolculara öncelik eden bir asa, sol elinde ise kapıları açmak için bir anahtar tutmaktadır.

Janus’un Aşk Mitolojisi

Roma İmparatorluğu’ndaki konumundan farklı olarak birkaç kaynakçaya göre; Janus’un çift çehreli olmasının duygusal bir hikâyesi de bulunmaktadır. Bu hikâye, suratının bir tarafının kendisinin değil de eşi Jana‘ya ait olmasıyla şekillenmektedir. Jana’nın ise Janus’un ruh eşi olduğuna ve onunla bir ömür boyunca tek bedende iki ruh olduklarına inanılır. Lâkin bu söylenti Janus’un iki başlı sakallı bir şekilde tasvir edilmesi ile de çelişmektedir.

Jana, Roma mitinde Diana Yunan mitindeki Artemis’tir aslında. Akıllardaki hâli ile Roma mitolojisinde de aynı karşılıkla anlatılmıştır. Yayı ve oklarının yanı sıra avcı kişiliğini hayvanseverliği ile körelttiğini ve doğa aşkı ile yanıp tutuştuğunu söylememek elde değil. Çoğu zaman hayvan figürleri ile özellikle yanından ayırmadığı söylenilen köpeği ile sembolize edilmektedir.

Janus’un Jana ile olan tek vücüt biçimi bir açıdan geçmiş halkarın dini mitolojisinde de bahsedilen ‘‘androgynous bütünlüğü” gerçekliğine tanık olabilmektedir. Sonrasında Tanrının gözünü korkutan bu durum onları kadın ve erkek olarak ayırmaya itmiştir.

” Yunan mitolojisine göre insanlar 4 kol, 4 bacak ve 2yüzü olan bir kafa ile yaratılmıştır. Güçlerinden korkan Zeus onları ikiye ayırır ve onları hayatları boyunca diğer yarılarını aramaya mahkum eder. Diğer yarını bulduğunda “aşk” sizi birlikte tutar, birbirinizi tamamlarsınız. “

Yüzyıllar boyu insanlar ve kim bilir belki de Janus ve Jana, ruh eşlerini aramak için Dünya’da miller boyu yürümek zorunda kaldılar.

Janus’un Mirası 

Roma da Janus adına yapılmış olan 5 adet tapınak bulunmaktadır. Bu tapınakların hepsi ırmak ve su ağızlarına oldukça yakındır. Bu tapınakların en önemlisi Forum’un Argiletum Girişi tarafında bulunandır. Doğu ve Batı yakasında boydan boya bronz kapıları bulunuyordu. Romalıların geleneklerine göre bu kapılar barış süreci boyunca kapanır, savaş döneminde ise sonuna kadar açılıyordu. Bu sebeptendir ki Romalılar tarih boyu savaş içinde olduklarından kaynaklı kapılar neredeyse hiç kapatılmıyordu.

Janus’un Kozmik Düzene Etkisi

Sıradan, günlük bir dilde dâhi insanlar farkında olmadan Roma ve Yunan mitinden alıntılanan sözcükler havalarda uçuşmaktadır. Bir diğer söyleme göre -bazı kaynaklarda aksi sunulsa da- takvim inkılabının ardından M.Ö. 46. yıllarda yeni yılın düzenlenmesi üzerine geçmişi ve geleceği gözleyeceğine inanılan Janus’tan esinlenilerek onu onure etme amacıyla sembolik de olsa ilk aya, Ocak (Ianuarius) ayı denmiş ve hala daha günümüzde kullanılmaya devam edilmektedir. Bunun dışında Satürn’ün halkalarından birine Tanrı Janus’un adı verilmiştir. Hatta Janus halkasının yörüngesinde şaşırtıcı bir biçimde iki ay çarpışmaksızın yan yana bulunmaktadır. Bir açıdan Janus’un uzayda dahi yanında bir eşi vardır diyebiliriz.

Janus’u, bir başka kozmolojik sembol olan ouroboros ile iliştirebiliriz. Kendini yaratmayı sembolize eden, kuyruğunu yutmuş bir yılan şekli olan Ourobos evrenin sonsuz döngüsünü simgeler. Janus başlangıçların ve bitişlerin sonsuzluğunu temsil ederken Ourobos ise sonsuz kesintideki sürekliliğini sembolize etmektedir. Evren varoldukça maddi ve manevi anlamda açılacak olan kapıları kapanmak üzere olan kapılar kovalar. Başlangıçlar ve bitişler sonsuz döngüye birer armağandır aslında. Bunun gölgesinde düzen kırılmaz ve bozulmaz hale gelmiştir.

Günlük hayatta kurduğumuz rastgele söylenmiş cümlelerde, tesadüfen bahsedilmiş anılarda, her yılın ilk ayında, ilk gününde, farkında olmasakda Janus sonsuza dek bize açılan ve kapanan her kapıyı, dünyayı ve her yeri gözleyen iki çehresiyle bize öncülük etmeye devam ediyor.

Kaynakça

1. Wasson, Donald L.. “Janus” Çeviren Gorgon Dergisi. World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 06 Şub 2015. Web. 03 Mar 2023.
2. Anonim. ”Tanrı Janus Kimdir?”. janus722. https://www.janus722.com/makaleler/janus_3.html. Erişim Tarihi: 02.03.2023
3. Yalçın, Neriman. ”Roma’nın kozmik tanrısı: Janus”. mistikalem. 21.01.2019, http://www.mistikalem.com/mitoloji/romanin-kozmik-tanrisi-janus-haberi-11092. Erişim Tarihi: 02.03.2023