İskandinav mitolojisi tanrılarından biri olan Baldur, tanrı Odin ve eşi Frigg‘in oğludur. Nanna ile gerçekleştirdiği evlilikten Brono doğmuştur. Işık, neşe, güzellik, masumiyet ve uzlaşma tanrısı olarak kabul gören Baldur; Aesir ırkına mensuptur. Beyaz tenli ve olağanüstü güzelliğe sahip bir erkek olarak tasvir edilir.
Baldur isminin kökeni cesaret ve ışığın mistik birleşimini çağrıştırır; Eski İskandinavca’da baldr kelimesiyle gözü peklik ve cesaretin yansımalarını içerir. Günümüz araştırmacıları, bu ismin beyazı temsil eden eski Hint-Avrupa köklü bhel ile nasıl bağlantılı olduğunu anlamaya çalışmaktadırlar. Ancak burada geçen beyaz sıradan bir renk değil, parlayan ve ışıldayan bir gücü anlatır gibi görünüyor.
Baldur’un hikâyesi, oyunbaz tanrı Loki‘nin kurnazca düzenlediği komplo ardından derin bir trajediyle şekillenir. Olayın anlatıldığı destan, İskandinav mitolojisinin en çarpıcı ve bilinen anlatılarından biridir. Işık ve neşenin tanrısı Baldur’un ani ölümü yalnızca tanrıları değil, insanları da yasa boğmuştur. Baldur’un ölümü hem Loki’nin cezalandırılmasını sağlamış hem de büyük kıyamet ve başlangıç olarak değerlendirilen Ragnarök’ün habercisi olmuştur.
Baldur’ın Esrarengiz Özellikleri: Gözüpekliğin Işıltısı Mı, Beyazın Gizemli Yansımaları Mı?
Işık Tanrısı‘nın sahip olduğu iddia edilen en büyük gemi Hringhorni, hem hayranlık uyandırır hem de merakı körükler. Baldur’un beklenmedik ölümünün ardından, Hringhorni bir cenaze ateşiyle büyüleyici bir dönüşüm geçirir ve Viking kültürünün ölülerini uğurlama geleneği buradan doğar. Bu mistik anlatı, adaletin parlaklığını, efsanevi geminin büyüsünü ve ölümsüzlüğe açılan kapıyı iç içe geçirerek okuyucuları derin bir yolculuğa davet eder.
Baldur’un sıra dışı kaderi, cenaze töreninde kurban edilen atı Léttfeti‘ye binerek, büyük parlaklık anlamına gelen Breidablik adlı sarayda yaşamaya yönelmesiyle devam eder. Eski İskandinav edebiyatının en güvenilir kaynaklarından biri olan Şiirsel Edda‘nın Grímnismál bölümünde bu olay büyülü bir dille anlatılır:
“Yedinci Breithablik’tir, Baldr oradadır
Kendisi için ayarlanmış bir dizi meskende
Çok adil olduğunu bildiğim topraklar
Öyle ki kötülükten tamamen arınmış halde.”
Baldur’un Soyağacı
Baldur, Eski İskandinav mitolojisinde önemli bir figürdür ve Aesir tanrılarının lideri Odin ile Frigg’in oğludur. Birçok üvey kardeşi vardır, aralarında yıldırım tanrısı Thor, cesur Tyr, Bifrost’un koruyucusu Heimdall, şiir tanrısı Bragi, Vidarr ve intikam tanrısı Váli bulunmaktadır.
Baldur’un evliliği tanrıça Nanna ile olmuş ve bu birliktelikten Forseti adında bir çocukları doğmuştur. Forseti, adaletin sembolü olarak babasının izinden gitmiş ve Glitnir adında bir salon kurarak tanrılar ve insanlar arasındaki anlaşmazlıkları çözmüştür.
Baldur’un Efsanesi: Işık, Kader ve Ölümsüzlüğün Perde Arkası
Gecenin karanlığında Baldur, kendi ölümünün habercisi olan bir kabus gördü. Annesi Frigg’in de aynı rüyayı görmesiyle Aesir tanrıları bu işareti ciddiye aldı. Tüm tanrılar, bu esrarengiz rüyanın sırrını çözebilmek için harekete geçti. Odin, sekiz ayaklı atı Sleipnir‘e binerek Ölüler Diyarı Hel’e doğru yola çıktı.
“Othin ileri sürdü atını, yankılandı dünya
Ta ki Hel’in yüksek surlarına varana dek.”
Odin, uzak diyarlarda unutulmuş bir völvanın izini sürer. Völvalar, geleceği görmeye yönelik gizemli seidr büyüsünün ustalarıdır. Odin, völvayı ölümden geri çağırmaya çabalar ancak bu girişim beklenmedik sonuçlar doğurur. Uyandırılan völva, ölümün perdesini aralamış olmanın yüküyle sarsılır. Odin’in sorularına direnir, bilgileri paylaşmak istemez fakat Odin, kaderi öğrenmek için ısrarla sorgular.
Zorlu çabalar sonucunda Odin, völvadan sadece birkaç ipucu çıkarır. Bu bilgiler, Odin’in kehanetlerini aydınlatır, ancak kesin cevaplar sunmaz. Baldur’un ölümü kaçınılmazdır, ancak nasıl öleceği belirsizdir. Odin, sevdiklerinin acısını hissedeceği bir ölümünün yaklaştığını anlar. Artık geleceği biraz daha net görebilir fakat ölümün perdelediği detaylar hala gizemini korur.
Frigg’in Çaresiz İsteği
Odin, elde ettiği bilgilerle Aesir’in topluluğuna dönüş yaptı. Frigg ise oğlunun kaçınılmaz ölüm haberini alınca yıkıldı, bu kara kaderi reddetti. Oğlunun ölümünü önlemekte kararlıydı ve bu amaçla her varlığın kapısını çaldı. Onlardan Baldur’a asla zarar vermemeye dair söz vermelerini talep etti. Gylfaginning bölümünde aktarılan efsaneye göre;
“ve Frigg tüm manalardan ant istedi, ateş ve suyun gücünden Baldr’ın esirgenmesini. Aynı şekilde diğer her şeyden; demir ve tüm metallerden, taşlardan, topraktan, ağaçlardan, hastalıklardan, hayvan ve canavarlardan, kuşlardan, zehirlerden ve yılanlardan.”
Frigg, sağladığı bu antlarla Baldur’u neredeyse ölümsüz hale getirdi. Aesir üyeleri, Baldur’un bu dokunulmazlığını fark edince, onu adeta eğlence aracı olarak kullanmaya başladılar. Ancak hikayenin devamı, işte tam da burada başlıyordu:
“ve diğerlerinden bazıları ona ok atışları yaptı, bazıları onu kesti, bazıları da onu taşla dövdü. Fakat ne yapılırsa yapılsın onu hiç bir şey incitmedi. Bu durum Aesir’e gerçekten çok saygı duyulacak bir şey gibi göründü.”
Loki’nin Kurnaz Taktikleri
Loki, Baldur’un kaderini öğrenince bunu kabul etmekte güçlük çekti. Bu nedenle Loki, bir kadın kılığına bürünerek Frigg’in yanına gitti ve onun yemin etme pratiğini sorguladı. Frigg, kadının kimliğini anlamadığından dolayı alçak gönüllülükle ökse otundan yemin etmediğini ifade etti. Bu bilgi Loki’yi coşkuyla doldurdu ve ardından ökse otu elde etmek için bir arayışa girişti; ondan bir mızrak veya ok yapmak için. Sonunda Aesir topluluğunu Baldur’a zarar verirken bulduğunda Loki, kör tanrı Hod‘a yöneldi ve onun eline mızrağı vererek yönlendirdi. Loki’nin kışkırtmasıyla Hodr, mızrağı Baldur’a fırlattı. Baldur, aldığı mızrak darbesiyle titreyerek hayatının son anlarını yaşamaya başladı.
Tanrılar durumun yanlış gittiğini anlayarak hızla Baldur’un etrafını sardı. Ardından Odin geldi ve ölmekte olan oğlunun kulağına bir şeyler fısıldadı. Odin’in Baldur’a ilettiği bu son sözler bugün bile merak uyandırıcı bir gizem olarak kalıyor.
Kaderin acı gerçeğiyle yüzleşen Frigg, gözyaşlarına boğuldu. Umutsuzca, Ölüler Diyarı Hel’e gidip oranın kraliçesi Hel’e ulaşarak oğlu Baldur’u kurtarmak için yalvaracak birini aradı. Bu görevi gerçekleştirmek için Frigg’in diğer oğlu Hermod öne çıktı. Sleipnir adlı atına binip dokuz gün dokuz gece boyunca seyahat ettikten sonra, sonunda Hel’in kapılarına ulaştı.
Karanlığın Kraliçesinin Talebi
Hermod, Hel‘in tahtında mahzun halde oturan Baldur’u buldu. Ölüm Tanrıçası’na, Baldur’u serbest bırakması için yalvardı. Hermod, sevilen her şeyin içinde en değerli varlık olduğunu savundu. Hel, Hermod’un isteğini kabul etti, ancak bir şart öne sürdü: Baldur için tüm yaratılmış varlıkların ağlaması gerekecekti.
Hermod, Hel’in şartı ile Aesir’e geri döndü. Aesir, durumu öğrenince, bu şartı yerine getirmek için dört bir yana haberciler gönderdi. İnsanlara, hayvanlara, ağaçlara, bitkilere, kayalara, taşlara kadar neredeyse tüm varlıklara. Hepsi Baldur için ağladı. Tek istisna, uzak bir mağarada yaşayan yaşlı bir dişi dev olan Thökk idi. Bazı anlatılara göre bu dişi dev, bizzat Loki olarak şekil değiştirmişti. Thökk dışında, tüm varlıklar Baldur için ağladı. Bu nedenle Hel, onu Ölüler Diyarı’nda tutmaya devam etti.
“Thökk susuz gözyaşı akıtacak
Baldur’un dönüşü için
Ölü ya da diri, churl’un oğlunu sevmedim.
Bırak Hel sahip olduğu şeyi elinde tutsun.”
Thökk’ün eylemlerinin ardından Aesir, Baldur’u geri getiremeyeceklerini anladı. Bunun üzerine tanrılar, onun bedenini büyük gemisi Hringhorni’ye taşıdılar. Gemiyi ateşe verdiler ve gözden kayboluncaya kadar suyun üzerinde sürüklenmesini izlediler.
Loki’nin Tutsaklık Hali
Tüm bu olayların ardından Odin, Loki’den ağır bir intikam aldı. Rindr’den doğma oğlu Váli, masum Hodr’u öldürdü ve sonra Loki’nin peşine düştüler. Váli, Loki’yi oğlu Nari’nin bağırsaklarından yapılmış bir kayaya bağladı. Tanrılar ayrıca Loki’nin yüzüne ve vücuduna zehir damlatması için mağaranın tavanına zehirli bir yılan yerleştirdi. Böylece Loki, Ragnarök’ün sonuna kadar acı çekerek mahkum edildi.
Völuspá anlatıcısı, völvaların Ragnarök’ten sonra Baldur ve Hodr’un yeni dünyada tekrar hayata döneceği konusunda kehanetlerde bulunduğunu aktarmıştır.
Kaynakça
- Keleş, Ahmet. “İskandinav Mitolojisi: Baldur, Işık Tanrısı“. Dokuzdiyar, 20.06.2021. Erişim tarihi: 31.08.23
- Öztürk, Özhan. “Balder, Baldr, Baldur (İskandinav Mitolojisi)“. Özhan Öztürk Makaleleri, 11.03.2018. Erişim tarihi: 31.08.23
- “Işığın ve Saflığın Tanrısı Baldur (Balder)“. Kaynak Mitoloji, 20.04.2020. Erişim tarihi: 31.08.23
- J. Mark, Joshua. “Baldur“. World History Encyclopedia, 16.09.2021. Erişim tarihi: 31.08.23
- Arıcan, Ayşe Aycan. “İskandinav Mitolojisi Tanrıları ve Yaratılış Hikayeleri“. Sanatperver, 19.04.2021. Erişim tarihi: 31.08.23
- “İskandinav Mitolojisi Tanrıları Soyağacı“. Antiktarih, 04.05.2019. Erişim tarihi: 31.08.23
