Türk edebiyatında mizah ve hiciv denilince akla gelen ilk isimdir Aziz Nesin. Usta bir mizahçı olan Aziz Nesin, eserlerini genellikle gündelik yaşamın akışı üzerine kurgular. Aynı zamanda bu gündelik yaşam kurgusunun içerisinde toplumsal problemleri, çatlakları ve kusurları göstermeyi de ihmal etmez. Bir Koltuk Nasıl Devrilir isimli kitabı da bu nitelikteki eserlerinden biridir. Okuyuculara politika ve sosyal yaşamda yaşanan güç yarışlarını kendi özgün perspektifinden sunar.
Bir Koltuk Nasıl Devrilir Kitabının Teması ve İçeriği
“Çok bilgi, insana ağırlık vermez.”
Öykü kitabı niteliğindeki bu eserde birden fazla öykü yer almaktadır. Toplumun farklı yönlerini bizlere aktarmasına rağmen hepsinin temelinde tek bir şey yatmaktadır; güç mücadelesi. Siyasi makamlara gösterilen aşırı ilgi ve bir zehir gibi insanı ele geçiren hırs, insanın başına neler getirir dersiniz? Aziz Nesin, gerek bürokratik gerek şehir yaşamı gerekse köy hayatı gibi farklı mekânlardan aktardığı hikâyeleri hiciv yeteneğiyle birleştirerek okuyucularını hem güldürüyor hem de düşündürüyor.
Toplamda on dört hikâyenin yer aldığı kitapta her bir hikâye, toplumun farklı bir kesimine ışık tutuyor. Örneğin, ilk hikâyemiz Bir Koltuk Nasıl Devirilir‘de “Hükümeti Devirme Sanatı” isimli bir kitap anlatılıyor. Kimin gönderdiği bilinmeyen, basıldığı ülkenin aslında var olmayan bir ülke olduğu bu kitapla beraber bir de not yer almaktadır.
“Bu kitap, hükümet devirmeye yetenekli oldukları bizce bilinen kimselere gizli olarak yollanacaktır.”
Hükümet kavramı üzerinden, baskın bir kişi veya olgudan nasıl kurtulabileceğinize dair birden fazla öneri yer almaktadır. Aziz Nesin’in sade, akıcı ama aynı zamanda güçlü bir dil kullanarak yazmış olduğu bu hikâyede ironik ve alaycı tonlamayı hissedebilirsiniz. Bir başka öykü olan Ali Bey’i Berbat Ettim ise belki de kitapta en beğendiğim öykülerden birisi oldu. 1961’den 2025’in bilgi kirliliğine ışık tutan bu öyküde, birisinin söylediği bir sözün doğruluğunun teyit edilmeden bütün ülkeye hatta yurt dışına kadar ulaşması ve herkesçe sorgulanmadan kabul edilmesi anlatılıyor. Öyküden kısa bir alıntı, ne demek istediğimi çok net bir biçimde ifade edecektir:
“- Ali Bey’i berbat etmişsin…
– Sen okudun da mı böyle söylüyorsun?
– Okumanın ne gereği var, herkesin ağzında…”
Kitabın Üslup ve Anlatım Biçimi
“Olaylar gönlümüze göre gidince, onları biz böyle yürütüyoruz sanırız. İnsanoğlunun mutluluk budalalığı işte…”
Aziz Nesin, Bir Koltuk Nasıl Devrilir adlı öykü kitabında oldukça mizahi bir üslup kullanmıştır. Ama sadece güldürmek üzerine yazılmamış bu öyküler. Eğer ki kitapta bir kez güldüyseniz, en az üç kere düşünme kuyusunda bulursunuz kendinizi. Hem siyasi hem de sosyal sorunları halkın anlayabileceği sade bir dilde sunarak meselenin herkesçe anlaşılmasını ummuştur. Umduğu gerçekleşti mi dersiniz?
Geçmiş ve Bugün Arasındaki Köprü
“Yıllarca anlata anlata kendisinin bile inandığı, hatta verilen bu büyük rüşveti almadığı için, içinden gizli bir pişmanlık da duyduğu bu olayı anlatırken, göğsü gerilir, (…)”
1960’lardan 2025’e seslenen bir kitap var karşımızda. Hem de nokta atışı seslenmeler bunlar. Okuyuculara, kitapta yer alan problemlerin birçoğunun bugün hâlen yaşanmaya devam ettiğini hatırlatıyor. Aziz Nesin’in bu kitabı sadece döneminin okuyucularına değil, bugünün okuyucularına ve geleceğin okuyucu adaylarına da ışık tutmaktadır. Böylesine zamansız bir eser, insan hayatının değeri hakkında sorgulama yapmamızı teşvik eder.
Yazılanları toparlayacak olursak Bir Koltuk Nasıl Devrilir adlı öykü kitabı, genel olarak toplumun bütün üyelerini mizahi bir dille eleştirmektedir. Siyasetçisinden tutun da köyde yaşayan vatandaşa kadar herkesin bu kitabı okuması ve mevcut konumunu sorgulaması gereklidir.
“Sıkıldığınız, bunaldığınız herhangi bir gece, sizi bir elektrik direğinin dibinde, bir durakta, bir kahvede, bir iskelede bekliyorum. Bunalımlı bir zamanımda siz de beni bekleyin. Bir garda, bir vitrin önünde, bir rıhtımda sizi arayacağım. Sizi öyle gereksiniyorum ki, sizin beni gereksindiğiniz kadar…”
Kitap ile aynı ismi taşıyan Bir Koltuk Nasıl Devrilir öyküsünün Beyti Engin tarafından seslendirilmiş versiyonunu aşağıdan dinleyebilirsiniz:
Kaynakça
Nesin, Aziz. “Bir Koltuk Nasıl Devrilir”. Adam Yayıncılık, Ağustos 1983. İstanbul.
