Avrupa’nın tarihini koklamak…
Geçmişinin kokusunu yakalamak için yapay zekayı kullanan ilk Avrupa girişimi, heyecan ve koku verici bir proje; Odeuropa. Kültürel mirasının bir parçası olarak Avrupa’nın tarihi kokularını geri getirmek amacı güden proje, oluşturacakları katalogla Avrupalılara geçmişin kültürel izlerini koklatmak istiyor. EU Horizon 2020 programı tarafından da desteklenen, türünün ilk örneği 2.8 milyon euro’luk bu araştırma projesi için; sanat tarihçileri ve tarihçiler, İngiltere ve Avrupa’dan bilim insanları ile yapay zeka uzmanları bir araya geldi.
Koku hafızası, duyularımızla oluşan hafızalarımızda önemli bir yere sahip olmakla birlikte geçmişe açılan bir kapıdır adeta. Hatırlanan bir koku beraberinde getirir geçmiş bir zamanı, bir insanı, olay ya da mekanı… Bu yaratıcı çalışmanın amacı da tam olarak budur diyebiliriz; hafızalarda yer edinmiş, bazıları için daha önce hiç deneyimlenmemiş tarihi kokuların günümüzde duyumsanabilmesi. Kokuların önemini, toplulukları ve gelenekleri nasıl şekillendirdiğini keşfe çıkaracak bu yolculukta araştırmacılar, üzerinde çalıştıkları projeyle, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Avrupa’yı saran kokuları tanımlayıp geri getirmeyi hedefliyorlar. Bir sonraki adım ise, online Avrupa koku mirası ansiklopedisi oluşturmak olacak.
Odeuropa ekibinde yer alan ‘Smell in 18th Century England’ (18. yüzyıl İngilteresi’nin Kokusu) adlı kitabın yazarı akademisyen Dr. William Tulette, 1500’lü yıllardan bugüne Avrupa’da basılmış belgelere bakıldığında, tütsü gibi dini kokulardan tütüne kadar, çok sayıda koku referansının da projede görülebileceğini söylemiştir. İlk aşama hedefi Avrupa’nın geçmiş ve şimdiki kokularının bir arşivini oluşturarak, tarihi kokuları hayata döndürmek olan proje için ilk adımın atılmasına sayılı günler kaldı. Koku referanslarını analiz edilerek kategorizelendirecek olan proje ekibi, bu doğrultuda edinmiş oldukları bulguları kimyagerler ve parfümörlerle paylaşacağı ortak bir çalışmayla elde ettiği ortalama 120 kokuyu geçmişten günümüze geri getirecek. Sonraki aşama olarak düşünülen online koku ansiklopedisinde ise; kokuların özet biyografileri, hissettirdikleri duygular ve eşleştirildikleri mekanlarla ilgili bilgiler bulunacak.
6. yüzyıl Avrupa’sında egzotik bir kokuyken hızlı bir şekilde yerelleşen tütün, 18. yüzyıl başlarında insanların şikayetçi olduğu bir kokuya dönüşüyor. Özellikle dönemin tiyatrolarında. Bu bağlamda, proje kapsamında ele alınacaklar arasında geçmişteki belli burun tipleri, koku duyusu daha güçlü olan insanlar ve kokunun onlar için ne ifade ettiği tartışmaları da var.
Kokuyu kültürel miras olarak araştırmak için yapay zekayı kullanan ilk Avrupa girişimi Odeuropa, 3 Ocak 2021’de çalışmalarına başlayacak. Çalışmaların 3 yıl süreceği düşünülen proje, Avrupa’nın kilit kokularını, 2021-2023 yılları arasında müzelerde düzenlenecek birtakım etkinliklerle sergilemeyi amaçlıyor.
Odeuropa’nın proje lideri Inler Leemans da projeyle ilgili şunları söylemiştir: ‘Odeuropa, Avrupa’nın temel kokularını ve taşıdıkları hikayeleri keşfetmek için dijital miras koleksiyonlarına dalacak, ardından onları bugün burnumuza geri getirecek.’
Özellikle Avrupalılara oldukça farklı ve heyecan verici bir deneyim yaşatmayı amaçlayan projenin farklı ulus ve insanlar için de uyarlandığını düşünmek de bir o kadar heyecan verici. Yeni yıl ile birlikte başlayacak olan Odeuropa projesinin zorlu ve yaratıcı çalışma süreciyle ilgili yaşanacak gelişmeler doğrultusunda ortaya çıkacak sonuç da ayrıca merak konusu.
