Çoğumuzun hayat içerisinde kendini yetersiz hissettiği ve insanlar tarafından küçümsenip hor görüldüğümüzü düşündüğümüz süreçler vardır. Sosyal yaşantıda bireyin iç dünyasında sıkışması, kendini devamlı olarak hatalı görmesi, başkalarıyla kıyaslaması ve kendini ifade edememesi zorlu bir süreçtir. Peki bu değersiz ve yetersiz hissetmemizin bilinçaltındaki sebepler neler olabilir?
Aşağılık Kompleksi Nedir?
Aşağılık kompleksi, yoğun rekabet ve saldırganlık gibi farklı davranışların oluşabildiği temel yetersizlik ile güvensizlik duygusudur. Alfred Adler tarafından Bireysel Psikoloji Teorisi‘ nde dünyaya gelirken yoğun eksiklik duyguları ile hayata başlanıldığı düşünülmektedir. Adler, üstün olma arzusu ve aşağılık kompleksinin insanı harekete geçiren faktörler olarak tanımlar. Freud’un kuramında olduğu gibi Adler içinde kişilik gelişiminde ilk 6 yıl önemlidir. Bebekler ihtiyaçlarının giderilmesi için başka bir güce ihtiyaç duyduğu için yetersizlik hissiyle hayata başlar. Herkeste var olan aşağılık duygusuyla üstünlük çabası ile başa çıkılmaya çalışılır. Aşağılık duygusunu telafi etme isteği ve çabası insanı geliştirir. Teoriye göre savunmasız bir alanda olduğunu hisseden bebek zaman içerisinde çevresini algılamaya başlar ve ortaya aşağılık duygusu belirir. Sağlıklı gelişim gösteren bebeklerde bu duygunun yerini güven alır.
Aşağılık kompleksinin belirtileri:
- Sosyalleşirken kendini yetersiz ve değersiz hissetmek
- Devamlı başkalarıyla kendini kıyaslamak
- Başkalarından aşağıda görüp devamlı kendini ispat etmeye çalışmak
- Mükemmeliyetçilik
- Duygu ve düşüncelerini belirtmekten kaçınmak
- Rekabetten uzak olmayı tercih etmek
- Sosyal ilişkilerde yoğun utangaçlık yaşamak
- Kıskançlık olarak görülmektedir. (‘Aşağılık Kompleksi Ne Demek? Nedenleri ve Belirtileri’)
Aşağılık Kompleksi Neden Olur?
Bebekken başka birine duyulan ihtiyaç ile anne ve babanın gücü altında şekilleniriz. İhtiyaçlarımızı karşılayan kişiye olan bağımlılıktan dolayı doğuştan sahip olduğumuz aşağılık duygusunun devam ettiği düşünülür. Aşağılık duygusu ile bireyde görülebilen mutsuzluk halini yenebilmek için savunma mekanizması olarak üstünlük kompleksi meydana gelir.
Aşağılık kompleksine neden olan faktörler:
- Bireyin fiziksel yönden bir yetersizliği olması
- İkinci çocukluk döneminde fazla şımartılma
- Ebeveyn tarafından ihmal edilme
- Çocukluk döneminde yoğun eleştir altında olma
- Yetişilen sosyal ve ekonomik koşullardır. (‘Aşağılık Kompleksi Ne Demek? Nedenleri ve Belirtileri’)
Adler, insanların temel olarak mükemmellik veya üstünlük arzusu olarak tanımladığı noktaya yeterlilik ve hakimiyet kurmaya doğru hareket etme çabası olduğunu savunur. İnsanda kendini kanıtlama ve benliğini sunma çabası vardır. Elbette kimse kendini yetersiz göstermek ve öyle algılanmak istemez. Bu süreci de aşağılık duygusunu yenmek adına ortaya çıkan üstünlük çabası denir. Aşağılık duygusunu yenmeye çalışmak bireye de hareketlilik, yaşam enerjisi ve üretkenlik oluşturur. Üstünlük kompleksi işlevsel olarak aşağılık kompleksini maskeler.
Aşağılık Kompleksi Nasıl Tedavi Edilir?
Aşağılık duygusu herkeste var olan bir duygudur. Kişinin kendini geliştirebilmesi için harekete geçmesi adına yararlı yönü de vardır. Yararı olan bir durum olmasına rağmen sürecin sağlıklı gelişememesi ile ortaya çıkan aşağılık kompleksi yaşamı zorlaştıran bir faktör haline gelir. Bireyin yaşam kalitesini etkileyen ve düşüren aşağılık kompleksi tedavi edilebilir bir durumdur. Tedavi için öncelikli olarak bu durumun kabul edilmesi ardından bir uzmana başvurulması gerekir. Genel olarak psikoterapi, ilaç tedavisi gibi yollar izlenir. Tedavinin yanı sıra aşağılık kompleksine sahip bireylerin kendilerini geliştirmek ve kompleksi yenmek adına başvurabileceği yollar:
- Kişiyi olumsuz etkileyen insanlar ile ilişkilerini gözden geçirmesi
- Kendine yönelik eleştirmelerini azaltması
- Kendini başkalarıyla kıyaslamayı bırakması
- Mükemmeliyetçi tutumlarından vazgeçmeye çalışması
- Sosyalleşmesi kendini enerjik, yeterli ve iyi hissetmesi adına yaralı olacaktır. (‘Aşağılık Kompleksi Ne Demek? Nedenleri ve Belirtileri’)
Aşağılık Kompleksi Olan İnsanların Davranışları Nasıl Olur?
Aşağılık kompleksi olan insanların en belirgin özelliği depresif davranışlarıdır. Günlük hayat içerisinde yaşanan küçük problemlere bile sert depresif tutumları ile karşılık verirler. Bu komplekse sahip olan insanlar kendi içlerine çekilme yönelimindedirler. Bununla beraber başkalarıyla her hangi bir konuda yüzleşmekten profesyonelce kaçınırlar. Bu davranışlar bireyi sosyalleşmeden uzak kalmaya ve yoğunlukla yalnızlık yaşamalarına neden olur. Bu süreç ile gün geçtikçe devam eden yalnızlık baş edilemeyen bir hal alır. Sıkışan bir döngü içine girdikleri ve buradan çıkmak adına verdikleri yoğun çaba ile bireyler kendilerine ve insanlara kendilerini kanıtlamak adına kibirli tutumlarda bulunabilirler. Bu süreçte aşağılık kompleksi ve kibir uzun bir zaman beraber devam eder.
Aşağılık Kompleksi ve Özgüvensizlik Arasındaki Fark Nedir?
Aşağılık kompleksi ve özgüvensizlik terimleri psikoloji alanında birbirine çoğu zaman karıştırılır. Aynı olduğu düşünülen bu kavramların kendine özgü farklılıkları bulunur. Aşağılık kompleksinde insan kendini devamlı olarak başkalarıyla kıyaslama düşüncesi içerisindedir. Ve bu kıyaslama eğilimi sonucunda kendini yetersiz olarak görür. Özgüvensizlik ise insanın kendi düşüncelerine ve becerilerine karşı güven duymaması bu nedenle kendi değerini belirleyememesidir. Aşağılık kompleksinden ayrılan noktası da bireyin kendisini başkalarıyla kıyaslama eğiliminde bulunmamasıdır. Ayrıca bu iki durumun ortaya çıkma nedenleri de farklılık gösterir. Aşağılık kompleksi çocukluk dönemindeki yaşantıyla bağlantılıyken özgüvensizlik kişinin yaşamında karşılaştığı zorluklar, kötü deneyimler sonucunda ortaya çıkar.
Kaynakça
‘Alfred Adler ve Bireysel Psikoloji’. acikders.ankara.edu.tr. Web 12.11.2024
Memorial Tıbbi Yayın Kurulu. ‘Aşağılık Kompleksi Ne Demek? Nedenleri ve Belirtileri’. memorial.com.tr. Web 13.11.2024.
Yalçın, İlhan ve diğerleri. Dilek Gençtanırım ve Evrim Çetinkaya. Kişilik Kuramları Gerçek Yaşamdan Kişilik Analizi Örnekleriyle. Ankara: Pegem Akademi, 2024
Yazgan, Banu ve Ercüment Yerlikaya. Kişilik Kuramları. Ankara: Pegem Akademi, 2023
Web ve Tıbbi Yayın Kurulu. ‘Aşağılık Kompleksi Nedir? Belirtileri Nelerdir?’.hidoctor.health. Web 17.11.2024.
Kapak görseli: pinterest.com
