Müze denilince akla, insanlığın binlerce yıllık tarihine tanıklık eden, bu tarihi koruyan ve yeniden hatırlatan bellek mekânları gelir. Müzeler yalnızca geçmişin sessiz tanıkları olmakla kalmaz; aynı zamanda bugünü anlamlandırmamızda bize yol gösteren düşünsel ve kültürel referans noktalarıdır.
Her eser, döneminin estetik anlayışını yansıtırken, aynı zamanda parçası olduğu dönemin insanının düşünce yapısını ve ruh halini bize anlatır. Bu yüzden müzeler, sadece geçmişi muhafaza etmekle kalmaz; geçmişle bugün arasında canlı bir bağ kurarak, kültürel kimliklerimizin temelini oluşturur. Toplumlar kendi tarihleriyle kurdukları bu güçlü bağ sayesinde aidiyet duygusunu pekiştirir.
Müzeler aynı zamanda akademik çalışmalar için de vazgeçilmez alanlardır. Sanat tarihçileri, arkeologlar ve antropologlar müzelerdeki eserleri inceleyerek geçmişin bilinmeyen yönlerini ortaya çıkarır ve insanlık tarihini gün ışığına kavuştururlar. Bu özelliğiyle müzeler birer arşiv olmanın ötesinde sürekli yeni bilgilere ulaştığımız, bu bilgilerin tartışıldığı ve yorumlandığı, akademik etkileşimlerin gerçekleştiği düşünsel merkezlerdir.
Her Yer Müze
Günümüzde alışık olduğumuz geleneksel müzecilik anlayışında belirgin değişimler yaşandığı gözlemlenmektedir. Müzeler tarihsel ve sanatsal eserleri sergilemekten çok, daha geniş kitlelere ulaşmak, popüler kültürün bir parçası haline gelen görsel deneyimlere, etkileşimli tasarımlara ve sosyal medya görünürlüğüne yönelmektedir. Bu durum, müzelerin geleneksel derinliklerinden ve kalıcılığından uzaklaşmalarına neden olmaktadır.
Bu yeni yaklaşımda müzeler, ziyaretçiyi pasif bir izleyiciden ziyade aktif bir deneyim tüketicisine dönüştürür. Bazen sanat ve tarih bazen de sanat ve tarihle ilgisi olmayan objeler, eğlence ve deneyim unsurlarıyla harmanlanarak ve bir marka kimliği kazandırılarak ziyaretçilerin beğenisine sunulmaktadır. Bu durumda yeni nesil popüler kültür müzeleri pazarlanabilir ve gelir getirici mekânlara dönüşmektedir.
Müzemani nedir?
Müzemani yani müze çılgınlığı ya da müze tutkusu, 1990’lardan itibaren dünyada ve Türkiye’de yaygınlaşan aşırı müzeleşme eğilimini tanımlar. İlk olarak yazar ve akademisyen Ali Artun’un Mümkün Olmayan Müze, Müzeler Ne Gösteriyor? kitabında gördüğümüz müzemani kelimesi, her şeyin müze olması çılgınlığını en güzel şekilde ifade eder. Artık her kent, her bina ve her obje kolaylıkla müzeye dönüştürülebilir hale gelmiştir. Müzeler yalnızca kültürel mirasın korunması için değil, aynı zamanda kent markalaşması, turizm yatırımı ve kültürel sermaye yatırımı gibi stratejik nedenlerle inşa edilmeye başlanmıştır.
Bu durum, gerçek anlamda müze ihtiyacından çok, görsel prestij ve ekonomik fayda amacı taşır. Sonuçta ortaya çıkan şey, müzelerin estetik, tarihsel ve düşünsel derinliğini kaybederek, yüzeysel tüketime açık deneyim alanlarına dönüşmesidir. İşte bu durumda müzemani, ele aldığımız müzecilik anlayışını en güzel biçimde ifade eden kavramdır.
Müze kelimesi bir zamanlar bilgi, tarih ve sanatın sessizce soluklandığı, toplumsal hafızayı gelecek kuşaklara aktaran mekânlarken, günümüzde bu kelime adeta bir tüketim nesnesine dönüşmüş durumda. Artık her şeyin müze eseri, her yerin müze ve her objenin sergilenebilir olduğu düşüncesi kabul görmektedir. Bu nedenle müzemani kavramı içinde her şeyin müzeye dönüşmesi, hiçbir şeyin müze olmaması anlamına da geliyor. Adı müze olan, ancak derinlikten uzak mekânlar aracılığıyla her şey yüzeysel biçimde tüketiliyor.
Yeni Nesil Müzecilik
Bu anlayış ile kurulan müzeler arasında teamLAb Borderless, dijital sanat ve teknolojiyle tasarlanmış bir müze olarak öne çıkar. Bu müze geleneksel anlamda sanat eserlerinin sergilenmesinden ziyade ziyaretçiyi içine çeken bir mekân deneyimi sunar. Işık, ses ve hareketli görüntüler aracılığıyla oluşturulan dijital enstalasyonlar, sabit olmaktan uzak, sürekli değişen bir yapıdadır. Her şey ziyaretçilerin dijital platformlara uygun fotoğraf çekebilmesi, paylaşabilmesi, ve o “anı” yaşayabilmesi üzerine kuruludur.
Bu tür müzeleri özetlemek gerekirse, tüketim alışkanlıklarına hitap eden biçimde planlanmaları, şehirlerin imajını güçlendirmeye ve sosyal medyada dikkat çekmeye yönelik tasarlanmaları, tarihsel ya da sanatsal içerikten çok; görsellik, atmosfer ve ziyaretçi etkileşimiyle öne çıkmaları, geleneksel müzecilik anlayışından farklı olarak tematik park ya da yaşam alanı formatına evirilmiştir.
Sonuç olarak, yeni müzecilik trendleri nitelik ve nicelik bakımından geleneksel müzecilik anlayışından uzaklaşsa da insanlık ve sanat tarihinin temelini oluşturan, alışılmış geleneksel müzelerin yerini alır mı bilinmez. Çünkü müzeler her zaman, sadece nesnelerin sergilendiği alanlar değil, insanlık hafızasının aktarıcısı, kültürel kimliğimizin, düşünsel ve sanatsal yolculuğumuzun başucu kaynakları, durakları olacaklardır.
Kaynakça
Artun, Ali. Mümkün Olmayan Müze. İletişim Yayınları, 2017.
”teamLab Borderless”. teamLab, Web. Erişim Tarihi: 20.05.2025
Kapak Görseli: pelitcikolatamuse.com
