Dönemin toplumlarından izler taşıyan mitoloji, tanrılar, tanrıçalar, kahramanlar, doğaüstü varlıklar, mistik yerler ve güç savaşlarıyla doludur. Eski zamanlardan günümüze kadar aktarılan mitler ve hikayeler, toplumun din inançlarını, yaşam biçimlerini ve kültürlerini yansıtmaktadır. Bu anlamda Antik Yunan Mitolojisi içerdiği motifler açısından çok geniş bir yelpazeye sahiptir.
Yunanlar çevrelerinde gerçekleşen, tanık oldukları ya da yaşadıkları çoğu olayı açıklayıp anlamlandırabilmek için mitleri ortaya çıkarmışlardır. Poseidon’un üç uçlu mızrağını yere vurması depremlerin nasıl gerçekleştiğini açıklar; Zeus, hava olaylarının anlamlandırılmasını sağlar; Ares savaşları; Dionysos şarap ve eğlenceyi; Apollo ışık, sanat ve şiiri; Afrodit güzellik ve aşkı; Hades ise yer altındaki yaşamdan sorumludur. Antik Yunan mitolojisinin ünlü ikizlerinden tanrıça Artemis okçuluk, avcılık, ay ve doğurganlık yetenekleri ile bilinirdi.
Artemis: Avcılık, Doğa ve İffet Tanrıçası
Zeus’un kızı ve Apollon’un ikizi kız kardeşi olan Artemis; avcılık, vahşi doğa ve iffet tanrıçasıdır. Artemis, genç kızların ve kadınların hamisi ve gerçekleşen doğum esnasında onların koruyucusu olarak da bilinir. Kadın figürünün en önemli temsili olan Artemis, çağın en saygı duyulan ve en ünlü kadın tanrıçasıydı.
Artemis’in ünü yalnızcı Yunan mitolojisinde değil, dünya üzerindeki diğer mitolojilerde de yayılarak kabul görmüştür. Birçok yerde adına anıtlar, mühürler, heykeller ve tapınaklar yapılan Artemis; Frigler arasında Kybele, Sümerler arasında Ma/Marienna ve Hititler arasında Kupapa olarak bilinir.
“Selam sana, ey ulu Leto,
Bu parlak çocukların anası, mutlu ana,
sensin kral Apollon’u, okçu Artemis’i
doğuran,
kayalı Delos’ta doğurduydun oğlunu,
vermiştin sırtını koca dağa, Kynthos’un
sarp eteklerine,
kızını Ortygie’de doğurduydun,
İnopos akıntılarının orada,
bir Fenike ağacı dibinde.”
Artemis’in Doğumu ve Doğum Yapan Kadınların Koruyuculuğunu Üstlenmesi
Zeus ve Leto‘nun birlikteliğinden Yunan mitolojisinde çoğu hikayede anlatılan ikiz kardeşler Artemis ve Apollon doğmuştur. Bu birlikteliği kıskanan Hera, “Güneşin doğduğu yerlerde doğuramazsın” diyerek doğumu engellemesi için Python‘u Leto’nun üzerine gönderir. Bunun üzerine Zeus, Leto’yu koruyup felaketten kaçmasını sağlamak için onu bir bıldırcına çevirir.
Doğum yapabilmek için tüm dünyayı dolaşan Leto’nun yardımına Poseidon yetişir ve üç uçlu mızrağını denize vurarak yükselen sular arasından Delos adasını yaratır. Denizler tanrısı Poseidon, Leto’yu bu adada, dalgadan yapılmış bir kubbeyle koruma altına alır. Dünyaya kardeşinden önce gelen Artemis, Apollon’un doğumu sırasında annesi Leto’ya yardım eder ve o an itibariyle doğum yapan kadınların koruyuculuğunu üstlenmiş olur.
Artemis’in Dilekleri
Üç yaşındaki Artemis babasının kucağına otururken, Zeus ona ne istediğini sordu. Artemis babasına isteklerini tek tek sıralar: Daima bakire kalmak, Apollon gibi çok isme sahip olmak, “ışık veren” olmak, bir yay ve oka sahip olmak, avlanabilmek için dizlerine kadar uzanan safran bir elbise, yirmi nehir perisi, altmış tane okyanus perisi ve son olarak kadınların doğum sancılarını azaltarak onlara yardım edebilmek.
Artemis’in arka arkaya sıraladığı tüm dilekleri gerçekleştiren Zeus, bunların yanında gümüş bir yay ve avlanırken ona eşlik etmesi için bir köpek sürüsü hediye etti. Babasının bu hediyeleri sayesinde avlanmayı çok küçük yaşlarda öğrenerek kendini geliştiren Artemis, zaman içinde avcılık tanrıçası olarak da anılmaya başladı.
Artemis’in Merhametli ve Acımasız Tarafları
Artemis, Homeros’un İlyada’sında, Truva Savaşı zamanında büyük bir rol oynadı. Okçu tanrıça adıyla da anılan Artemis, Truva atlarını destekleyerek Diomedes tarafından yaralanan Aeneas’ı iyileştirmiştir.
Tanrıça Artemis’in Agamemnon‘un kızı Iphigenia‘nın kurtarılmasında da büyük bir rolü vardır. Miken kralı, Artemis’in kutsal bahçede bulunan geyiklerinden birini öldürür. Bunun üzerine çok sinirlenen tanrıça, krala ceza olarak, savaşa giden Agamemnon filosunun rüzgarını keser. Artemis’in öfkesinin dinmesi için kral kendi kızı Iphigenia’yı kurban etmeye karar verir. Son anda öfkesi dinen ve kralın kızının kurban edilmesine engel olan Artemis, Iphigenia’nın yerine bir geyik koydu. Tanrıça, kralın kızını Tauris’e götürdü ve kendi tapınağına rahibe olarak aldı. Anlatılan bu hikayede affediciliğini gösteren Artemis’in her zaman bu kadar da merhametli olmadığı bilinmektedir. Tanrıça, avcı Orion‘u öldürmesi, Callisto‘yu bir ayıya dönüştürmesi, ölümlü Aktaion‘u geyiğe çevirdikten sonra köpeklerine parçalatması gibi hikayeler ile de anlatılmaktadır.
“Dinleyin, dostlar, anlatayım size,
aklımda çok eski bir olay var:
Kuretlerle savaşa dayanıklı Aitollar,
Kalydon dolaylarında savaşır boğuşurlar.
Aitollar güzel Kalydon ilini savunur canla başla,
Kuretlerse Kalydon’u almak için yanar tutuşurlar.
Altın tahtlı Artemis iş açar başlarına;
sunmadı, diye bahçesindeki taze meyveleri,
çok içerlemiştir Oineus’a.
Öbur tanrılar yüzlük kurbanların tadını çıkarır,
ulu Zeus’un kızıysa alamaz payını,
Oineus ya unutmuş ya da akıl edememiştir,
büyük bir suç işlemiştir yüreğinde.
Kızar okçu tanrıça, Zeus’un kızı,
bir yaban domuzu salar, ak dişli bir canavar,
hayvan girer altüst eder bahçeyi,
koca ağaçları söker dibinden,
kökleriyle, meyveleriyle yere serer.”
Artemis ve Efes
Artemis, Anadolu’nun ana tanrıçasıdır. Yapılan birçok arkeolojik kazı sonucunda, Anadolu‘da çok uzun zamandır tanrıçanın adına yapılan tapınaklar ve heykeller olduğu ortaya çıkarılmıştır. Efesli Artemis, omuzlarından beline kadar uzanan göğüslerle resmedilmiştir. O, Efes‘te verimlilik, bereket ve doğurganlık tanrıçası olarak anılmıştır.
MÖ 550 yılında Efes’te, Lidya Kralı tarafından tamamen mermerden oluşan bir Artemis Tapınağı inşa edilmiştir. Dünyanın yedi harikasından biri olan Efes Artemis Tapınağı, zamanında ünlü heykeltıraşların, antik yazarların ve yolcuların gözdesi haline gelmiştir. Günümüzde ise bu tapınaktan geriye yalnızca iki mermer parçası ve tek bir sütun kalmıştır.
Kaynakça
- hoakyley.“Goddes of The Week: Artemis (Diana)”. The Eclectic Light Company. 26.11.20. Erişim Tarihi: 08.03.23.
- Site Editörleri.“Artemis: Greek Goddes of The Haunt And The Moon”.Greek Mythology.com. 15.02.23. Erişim Tarihi: 08.03.23
