Çocukken de izlenebilen fakat ancak yetişkin olduğunuz zaman anlayabileceğiniz bir filmdir Antz. DreamWorks’un ilk uzun metrajlı bilgisayar animasyonu olan Antz, işçi sınıfındaki karınca Z’nin sisteme karşı verdiği mücadeleyi anlatır. Veya Z’nin deyimiyle, “İşte, sıradan bir çocuk kızı görür, kızdan hoşlanır ve sosyal sınıf farkını ortadan kaldırır hikâyesi”.
Z: Bireyselliğin Simgesi
“- Bu sistem yüzünden kendimi önemsiz hissediyorum.
– Sen zaten önemsiz birisin.”
Açılış, Z‘nin terapi seansı ile gerçekleşir. Hayatı boyunca yalnızca koloniye hizmet edecek olması, hatta gerekirse koloni için ölecek olması ona mantıklı gelmemektedir. Diğer karıncaların aksine Z, ağırlığının on katı kadar yükü kaldıramamakta ve bu nedenle bir işçi karıncadan beklenen performansı gösterememektedir. Bu ve bunun gibi yerleşik beklentiler Z’nin kendisini önemsiz hissetmesine neden olur. Hem terapisti hem de diğer işçi karınca arkadaşları ise ona aynı şeyleri söyler: Zaten önemsiz birisin.
Sistemin tekdüzeliğine alışan diğer karıncalar, Z’ye her zaman bu durumu kişisel algılamaması gerektiğini söylese de Z bir türlü ikna olmamaktadır. Asker arkadaşı Weaver ile barda dertleştikleri sahnede, bir anons ile dans zamanının geldiğini görüyoruz. İzleyici olarak bir eğlence mekanında dans etmek denildiğinde birçoğumuzun aklında benzer görüntüler canlansa da gerçekler ne yazık ki öyle değil. Tıpkı aldığı komutlara göre hareket eden bir yığın robot gibi karıncalar simetrik bir konum alarak senkronize bir şekilde aynı hareketleri yapıyorlar ve buna da dans etmek diyorlar. İşte Z de içinde bulunduğu, sorgulamanın yer almadığı bu monotonlaşan toplumsal yapıyı sorguluyor. Bütün o robotlaşan karıncaların arasında Z ve tanıştığı Prenses Bala‘nın kendilerine özgü dansları, kendin olabilmenin ne denli zor ama bir o kadar da kıymetli bir eylem olduğunun basit bir göstergesi.
General Mandible ve Kontrol Arzusu
“Benim yaptığımı yapma Z. Emir altında yaşama. Kendi kararlarını ver.”
Koloninin askeri lideri olan General Mandible‘ın tek hayali, zayıf karıncaları ortadan kaldırmak ve Prenses Bala ile yapacağı evlilik sonucu doğacak güçlü karıncalar ile kendi kolonisini kurmaktır. Bu hayali uğruna yapamayacağı şey yoktur. Mandible için yalnızca güçlüler hayatta kalmalıdır, bunun için zayıfları birer piyon olarak kullanarak yolundaki engelleri süpürmekten hiç çekinmez. Aynı zamanda liderlikte o kadar ustadır ki işler ne zaman aleyhine gitse, söyleyeceği iki süslü cümle ile bütün karıncaları kendi safına çekmeyi başarır.
General’in planları ilk olarak Z’nin yanlışlıkla savaşa katılması ve yine şans eseri bu savaştan bir kahraman olarak dönmesi ile sarsılmaya başlar. Savaştan dönen tek asker olan Z, yaşanan bir dizi yanlış anlaşılma sonucu Prenses Bala ile birlikte dış hayata sürüklenirler. Z’nin aslında bir işçi olması ve buna rağmen görevini yapmayarak savaşa katılması diğer işçi karıncalar arasında hızla yayılır. Bu zamana kadar hayattaki tek amaçlarının onlara söylenenleri yapmak olduğuna inanan işçi karıncalar, o dakikadan itibaren seçim yapabilme özgürlüklerinin olduğunu idrak etmeye başlarlar. Yansımasını da bir işçi karıncanın şu sözleri ile görebiliriz: “Seçme şansımız mı var?”
Öyle ki ilk etapta bütün işçi karıncalar çalışmayı bırakmıştır, çünkü çalışmamayı seçme özgürlüğüne sahiplerdir. Hatta kendilerini çalışmaya ikna etmekle uğraşan bir karıncaya “Diktatörün piyonu” deme cesaretini bile göstermişlerdir. Fakat bu özgürlük kısa sürmüş, General Mandible’in manipülatif cümleleri ile Z’nin bir kahraman değil, tam aksine kendini düşünen bencil bir karınca olduğuna ikna olarak General’in onlara verdiği vaatler doğrultusunda doğaları gereği çalışmaya geri dönmüşlerdir. Önemli olan, değişimin ilk seslerinin bir kere dahi olsa duyulmuş olması.
Prenses Bala: Değişimin Temsilcisi
Filmde değişim Prenses Bala’nın dahil olması ile başlamış olsa da bir izleyici olarak asıl temsilcinin Z’nin kendisi olduğunu düşünüyorum. Çünkü Prenses Bala da tıpkı ileride yöneteceği koloni gibi yıllardır süregelen kuralları uygulayan bir karıncadır. İşçi veya asker olmayışı ve gelecekte kraliçe olarak yapması gereken rutin işler şimdiden onun sıkılmasına neden olsa da bütün bunlar, Bala’nın değişimin temsilcisi olmasına yeterli değil. Prenses Bala, yalnızca uzaktan izlediği, farklı ve gizemli gördüğü dünyayı merak eden bir karınca. Onun gözünü açan ve değişimin sesini duyuran ise yalnızca Z’dir.
Yerine getirmesi gereken sorumluluklarını bir kenara bırakıp gizlice bara gitmesi Bala’yı izleyicinin gözünde aykırı biri yapsa da, dış dünyaya çıktıkları ilk anda, karşılaştıkları ilk zorlukta kendi konforu için emirler yağdıran sıradan bir prenses izlememiz pek de uzun sürmedi. Güvenli alanına geri dönebilmek için emirler yağdıran bir prensesten değişim öncüsü olması beklenebilir mi?
Antz ve Totalitarizm
Antz, sıradan bir animasyon görünümünün altında ciddi totalitarizm eleştirileri barındıran değerli bir filmdir. Karıncaların tek başlarına hiçbir değerlerinin olmadığı, yalnızca ait oldukları koloni için yaşamaları gerektiği anlayışı, tam olarak totalitarizmin bir özetidir. General Mandible, koloni üzerindeki mutlak gücünü sürdürebilmek için gerektiğinde koloninin korkularını kullanarak nihai düzeni kurması da totalitarizmin filmdeki yansımalarından yalnızca biridir.
Filmde, karıncaların doğdukları andan itibaren bütün hayatlarını şekillendiren rollerinin bir başkası tarafından belirlendiğini görüyoruz. Kraliçe tarafından her bir karınca işçi veya asker olarak sınıflandırılıyor, bu da karıncaların kendi hayatları üzerindeki özgür seçim haklarını elinden almaktadır. Tıpkı Kast sistemi gibi yukarıdan aşağıya doğru inen mutlak hiyerarşi söz konusudur.
Filmin temelinde yatan “tek başına önemsizsin” anlayışına rağmen Z’nin tek başına yaptığı küçük eylemlerin filmin sonunda bütün koloniyi kurtardığını görüyoruz. Hedefe giden yolda önemli olan adımların büyüklüğü veya küçüklüğü değil, istikrarlı olmalarıdır. Totalitarizmde bireyler tek başlarına önemsiz görülerek değersizleştirilir. Bu da bir bakıma isyanı önleme biçimidir. Ancak görüyoruz ki bir kişinin direnişi bütün sistemi değiştirebilir.
Antz’de Woody Allen Etkisi
Woody Allen‘ın Z’yi seslendirmesi yalnızca seslendirme ile sınırlı kalmamış, filmin büyülü havasını etkileyerek Woody Allen havasını hissetmemizi sağlamıştır. Bahsettiğim Woody Allen havasını, filmde yer alan güçlü mizahi ögeler ve alt metinde yer alan felsefi mesajlar ile hissedebilirsiniz. Z özgüvensiz ama aynı zamanda alaycı bir karakter olarak karşımıza çıkar. Özgüvensizliğini ise filmin açılış sahnesi ile görebiliriz. Z’nin terapi seansındaki sözleri, içerisinde bulunduğu varoluşsal krizi net bir biçimde ortaya koyuyor. Görünürde zıt ama bir araya geldiklerinde benzersiz bir kişilik oluşturan bu özellikler ile Z’yi tipik bir Woody Allen karakteri olarak nitelendirmek mümkündür.
Woody Allen, benzersiz kişilik özelliklerinin yanı sıra Z’nin uzun ve derin içsel konuşmaları ile de kendisini göstermektedir. Z’nin iç monologlarında sıklıkla kaygılı ve kendisine karşı şüpheli olduğunu görebiliriz. Tıpkı Woody Allen filmlerinde yer alan karakterlerden birisi gibi, değil mi?
Tüm bunların yanında Woody Allen filmlerinde sıklıkla rastladığımız yaşamın anlamsızlığı sorgulamasını burada da izlememiz mümkün. Koloni üzerinden birey ve toplum ikilemine dikkat çekilerek kimlik ve aidiyet kavramlarını sorgulamaya sevk ediyor. Filmi her izleyişinizde, her sahnede Woody Allen etkisini iliklerinize kadar hissetmeniz mümkün.
“Nihayet evimi buldum diyebilirim. Hem de tam başladığım yerde ama bu kez burada olmayı ben seçtim.”
Kaynakça
Öne çıkan görsel: MUBI
Ebert, Roger. “Antz”. RogerEbert.com, 2 October 1998. Erişim tarihi 17 Ağustos 2025.
IMDb. “User Reviews for Antz (1998)”. IMDb. Erişim tarihi 17 Ağustos 2025.
“Wonderfully Subversive – Antz – The Woody Allen Pages Review”. The Woody Allen Pages, 5 June 2014. Erişim tarihi 17 Ağustos 2025.
