Antik Yunan’da Günlük Yaşam

Uygarlıkların M.Ö. 1200’lü yıllarda çöküşünden sonra Yunanistan, Karanlık Çağ adı verilen ve hakkında çok az şey bildiğimiz bir zamana girdi. M.Ö. 800 civarlarında Yunan Uygarlığı yeniden canlanmaya başladı. Köyler büyüyerek Atina ve Sparta gibi ilk şehirlere dönmeye başladı. Kendi alfabelerini oluşturdular ve Avrupa‘nın ilk demir parasını bastılar.

Antik Yunan’da Günlük Yaşam

Antik Yunan’da erkeklerin ve kadınların günlük rutinleri birbirinden çok farklıydı. Erkekler, evi neredeyse sadece uyumak için kullanırdı. Günlerini dışarıda arkadaşlarıyla vakit geçirerek, spor salonunda antrenman yaparak, çalışarak ya da kamu görevlerini yerine getirerek geçiriyorlardı. Kadınların evde kalmaları, çocuklara bakmaları ve kölelere talimat vermeleri bekleniyordu. Ayrıca kadınlar yün eğirip dokurdu. Çoğu, evin kadınları tarafından yapılmış kıyafetleri giyinirdi. Bu yüzden ne kadar zengin olursa olsun her kadın yün eğirir ve bu yünü dokurdu. Evde bile kadınlar ve erkekler ayrı hayatlar yaşardı.

Sabahları ilk önce şaraba batırılmış ekmek yenirdi. Alışveriş sabah saatlerinde yapılır yemek pişirme, temizlik yapma, su taşıma gibi önemli ev işlerinin büyük bir kısmı zengin ailelerin köleleri tarafından yapılırdı. Öğle saatlerinde hafif bir şeyler yenir kavurucu sıcaktan kurtulmak için bir süre daha uyunurdu. Zeytin, Yunanlı evinin en temel malzemesiydi. Yemek pişirmede, arınmada, güneşten korunmada ve akşamları aydınlatmada kullanılıyordu. Her ne kadar kadınların sosyal hayatları sınırlı olsa da bazı dini festivaller, onlara toplum içine çıkma ve arkadaşlarıyla sosyalleşme fırsatı verirdi. Bu dönemlerde kadınlar görünüşlerine özen gösterir, saçlarını düzeltir ve makyaj yaparlardı. Maddi durumu yerinde olan kadınlar ise mücevherlerini takardı.

Zengin kadınlar evlerinde “gynaeceum” adı verilen, kendilerine özgü ayrı bir alana sahiptiler. Küçük yaşlarda kız ve erkek çocukları, evin kadınlar için ayrılmış bölümlerinde birlikte yaşar ve oyunlar oynardı. Altı – yedi yaşlarına bastıktan sonra erkek çocuklar, okuma yazma öğrenmek için okula, bedenlerini geliştirmek içinde “gymnasium“a (spor salonuna) giderlerdi. Kızlar ise anneleri tarafından nasıl iyi bir eş olunur ve yün dokunur onu öğrenirdi. Ancak Sparta‘da durum farklıydı. Burada kızlar spor yapabilirdi. Güreşirler, yarışlarda koşarlar ve cirit atarlardı. Spartalılar güçlü kadınların sağlıklı bebekler doğuracağına inanıyordu. Sparta’da yeni doğan bebekler, yaşlılar heyetinde incelenir eğer bebeğin zayıf ya da sakat olduğuna karar verilirse ölüme terk edilirdi.

Antik Yunan’da Hijyen

Sabun, antik çağların ancak sonlarına doğru ortaya çıktığı için zeytinyağı, temizlik maddesi olarak da önemli bir rol oynuyordu. Vücuttan kirin arınması için bütün beden zeytinyağıyla ovulur daha sonra özel bir aletle sıyrılarak temizlenirdi. Yemekten sonra eller ekmek ya da kokulu toprakla temizleniyordu (çatal kaşık yerine elle yendiği için bu önemli bir adımdı). Süngertaşı, temizliğin vazgeçilmez unsuruydu. Diş ve cilt temizliğinde, kir ve kırışıklıkları gidermede ve cildi parlatmada kullanılırdı.

Antik Yunan’da Beslenme

Balık, halkın başlıca besin kaynağıydı. Gerek tazeyken gerekse tuzlanmış olarak sık sık tüketilirdi. En çok tercih edilen balıkların başında ton balığı geliyordu. En yaygın sebzeler; mercimek, fasulye, havuç, lahana, turp, marul, kabak ve salatalıktı.

Salatalığın günümüzde artık ekilmeyen bir cinsi tazeyken tüketilir ya da hafif pişirilir, kaynatılır, ayvayla birlikte reçeli yapılır, turşusu kurulur ya da tuzlanıp kızarmış etin yanına servis edilirdi. Yemekleri lezzetlendirmek için soğan ve sarımsak kullanılırdı. Kimyon ve hardal da sık sık kullanılırdı. Sparta’da buğday yemekten sonra tatlı olarak verilirdi. Şarap, su katılarak tüketilir çok fazla içilmesine rağmen kimse sarhoş olmazdı. Şarabın yanına meze olarak incir, hurma, karpuz, peynir, tuzlu leblebi, kurabiye ve tütsülenmiş balık ikram edilirdi.

Zeytin ve Zeytinyağı

Antik Yunan’da zeytin ve zeytinyağı, yalnızca bir besin kaynağı değil, aynı zamanda kültürel ve dinî bir simgeydi. Zeytin ağacı, Yunan mitolojisinde barışın ve bereketin sembolü olarak görülür ve Athena’nın kutsal ağacı kabul edilirdi. Zeytinyağı ise hayatın birçok alanında vazgeçilmez bir yere sahipti; mutfakta olduğu kadar tıbbi, kozmetik ve törensel kullanımlarıyla da ön plana çıkardı.

Zeytinyağı, sporcuların ciltlerini korumak ve güzelleştirmek için kullandıkları bir bakım ürünüydü. Erkekler ve kadınlar duş aldıktan sonra vücutlarını zeytinyağı ile ovarken bu ritüel hem sağlık hem de estetik bir anlam taşırdı. Hatta zarif yarış atları bile bakımları için zeytinyağı ile yağlanırdı. Zeytinyağı, yalnızca günlük hayatta değil, ölülerin yıkanmasında, kandillerde ışık kaynağı olarak ve dinî törenlerde de kullanılırdı. Aynı zamanda zaferin bir sembolü olarak kazananlara ödül mahiyetinde sunulurdu. Tüm bu özellikleriyle zeytin ve zeytinyağı, Antik Yunan halkının yaşamında derin bir öneme sahipti; hem kutsal hem de gündelik hayatın vazgeçilmez bir parçasıydı.

Edebiyat ve Tiyatro

Yunanca, yazıya geçirildikten sonra bile öncelikli olarak konuşulan bir dil olarak kalmıştır. Beşinci yüzyıla kadar Yunanistan’da bir okuyucu kitlesi yoktu; edebiyat eserleri dinleyiciler için yazıldığından dolayı ritim ve ses büyük önem taşırdı. İnsanlar genelde metinleri sesli okuduğundan bu durum alışılmış bir davranış olarak devam etti. Zenginler, kitapları sesli okumaları için özel köleler tutardı ve yazılar da yüksek sesle yazılırdı. Eğer bu gelenek sürseydi, modern edebiyatın, özellikle bilimsel literatürün büyük bir kısmı asla kitaplaşmazdı. Ancak o dönemlerde yalnızca tempo ve melodi değil, ifadenin etkili, akılda kalıcı ve kolay anlaşılır olması da önemliydi. Bugün bu gereklilikler yalnızca sahne yazarlarından beklenir.

Tiyatro, Yunanlılar tarafından yaklaşık 2500 yıl önce icat edilmişti. Tiyatroyla ilgili mim, pandomim, trajedi, komedi ve dram gibi birçok kelime Yunancadan türemişti. Oyunlar, çoğu zaman dramın, şarabın ve baharın tanrısı olan Dionysos’un onuruna sahneye konulan dinî festivallerdi. En iyi oyun yazarı bu festivallerdeki yarışmalarda ödüllendirildi. Tamamı erkek olan aktörler maske takarlar ve duyguların anlatımında sadece sesler ve jestler kullanılırdı. Tiyatrolar çoğu zaman çok büyük olduğundan aktörlerin hareketleri uzaktan görülebilmeleri için çok abartılı olmalıydı.

Olimpiyatlar

Olimpiyat Oyunları‘nın açılış etkinliği, kökeni Bronz Çağı’na dayanan araba yarışlarıydı. Savaşçılardan esinlenerek düzenlenen bu yarışlar, atların hızından ve sık kazalardan ötürü oldukça tehlikeliydi. Sürücüler sık sık düşer, arabalar çarpışır, atlar kontrolden çıkardı. Bu kazalardan “Taraksippos” adlı bir daimon (görünmez varlık) sorumlu tutulur, yarış öncesinde ona yakarılırdı.

Yunanlıların en büyük miraslarından biri de atletizmdi. Atletizm, dinî festivallerin bir parçasıydı ve en önemlisi, Zeus onuruna dört yılda bir Olimpiya‘da düzenlenen olimpiyat oyunlarıydı. Yunanistan’ın her köşesinden binlerce kişi bu etkinliklere katılırdı. Olimpiyatlar o kadar önemliydi ki, oyunlar sırasında tüm savaşlara ara verilirdi. Kazananlara zeytin yaprağından bir taç verilirdi ancak bu taç şöhretin ve prestijin sembolüydü. Galip atletler şehirlerini onurlandırır, adlarına şiirler yazılır ve heykeller dikilirdi.

Güreş ve Pentatlon

Güreş, rakibin dizlerini üç kez yere değdirmek üzerine kurulu, sert bir mücadeleydi. Tek bir kazanan kalana kadar devam ederdi. Birkaç kuralı olan bu sporda güreşçiler birbirlerinin parmaklarını bile kırmaya çalışırdı. Disk atma, atlama, koşma, güreş ve cirit atmayı içeren pentatlonun bir parçasıydı. Disk atma sporu, 1896’da Atina’da yapılan modern olimpiyatlara kadar uzun bir süre unutulmuştu.

Antik Yunan’da İnanç

Eski Yunanlılar dini çok ciddiye alır, yaşamın güçlü tanrılar tarafından yönlendirildiğine ve onların desteğini kazanmanın hayati olduğuna inanırlardı. Tanrıları memnun etmek için tapınakların önünde düzenlenen törenlerde, genellikle sunağın yanında hediyeler sunarlardı. Bu hediyeler yiyecek, içecek (libation) veya tanrılar adına kurban edilen inek ve koyunlar gibi değerli sunular olabilirdi.

Tanrılara şarap, yağ, süt, bal ya da su dökerek yapılan “libation” ritüelleri hem törenlerde hem de yemeklerden önce Yunan evlerinde uygulanırdı. Rahipler, “phial” adı verilen kadehlerle bu sunuları gerçekleştirirdi. Tanrılara hakaret, büyük bir küfür sayılır ve bu tür davalar sıkça görülürdü.

Antik Yunanda Ölüleri Uğurlama

Yunanlılar, ölülere uygun bir cenaze töreni düzenlenmezse onların geri dönüp yaşayanları rahatsız edeceğine inanırdı. Cenaze alaylarında kadınlar önde yürür, saçlarını yolar, ağıtlar (threnodies) yakarak ölüye veda ederlerdi. Bugün bile Yunanistan’ın bazı bölgelerinde bu gelenek devam ediyor. Yunanlıların, öldükten sonra insanlara neler olduğu hakkındaki fikirleri zaman içinde değişikliğe uğramıştı ancak geri dönüp yaşayanları rahatsız etmemeleri ve huzur içinde yatmaları için ölülerin ruhuna hediyeler verme inancı devam etmişti.

Hayvan Sevgisi

Antik Yunan‘da özellikle Helenler atları çok severdi. Yunanlılar her ne kadar atçılıkta iyi olamasalar da onlara olan ilgileri ve sevgileri oldukça yoğundu. Atçılık üzerine bir yazı kaleme alan Ksenophon, atı; insanın dostu ve tanrıları taşımayı hak eden hayvan ilan ediyor. Antik Yunanlılar; eyer, üzengi ve nal takılmayan atları sürmek için yalnızca dizginleri ve kalçalarını kullanıyorlardı. Tıpkı bugün de olduğu gibi o dönemde de attan anlayanlar kamçı kullanmaktan kaçınıyordu.

Bunun dışında köpek de günümüzde olduğu gibi o dönem de sadık bir dost olarak görülmüş, önemli bir yere sahip olmuştu. Köpekler; yemek arkadaşı, çocukların oyun arkadaşı, gezici artist grupların bir üyesiydi. Köpek, efendisine savaş alanına kadar eşlik ederdi. Yunan kitabelerinden biri, insanlar ve köpekler arasındaki ilişkiyi oldukça etkileyici bir şekilde dile getirir;

“Ey yolcu, şimdi bu anıta bakıp da bir köpeğe ait diye gülme ne olur! Sel gibi yaslar akıtıldı uğruma ve efendim kendi elleriyle topladı küllerimi bunlar da onun sözleri.”

Antik Yunan’da kediyle ilgili hiçbir kalıntı yoktu. Kedinin yerini ise gelincik dolduruyordu. Küçükken ehlileştirilebilen bu hayvan, Antik Çağ’da evlere neşe saçan sevimli bir misafirdi. Avlanmaya geceleri çıkar, gündüzleri ise odada yumuşak bir döşekte sahibesinin kucağında keyif yapardı. Gelincikler, sahibesine alıştıktan sonra tipik bir kedi gibi davranır oyun oynar, insanın elinden yemek yer ve aynı yatağı paylaşırdı. Fakat mutfaktaki bazı yiyecekleri kaşla göz arası çaldıkları için evin hizmetçileri tarafından pek sevilmezlerdi.

Antik Yunan, yalnızca bir uygarlık değil, aynı zamanda sanatın, bilimin, felsefenin ve sporun temellerinin atıldığı bir dönemin temsilcisiydi. Günlük yaşamdan dini inanışlara, spordan sanata kadar şekillendirdiği gelenekler, yalnızca kendi zamanını değil, sonraki medeniyetleri de derinden etkiledi. Yunanlıların hayata, ölüme, doğaya ve tanrılara bakışı, bugün bile pek çok kültürde izlerini sürdürüyor. Bu büyük uygarlık, bıraktığı mirasla sadece tarihte bir dönem olarak kalmamış, düşünceleri ve değerleriyle günümüz dünyasını da şekillendiren kalıcı bir etki yaratmıştı.

Kaynakça:

Friedell, Egon. Antik Yunan Kültür Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi, 1992.

Chip, Peter. Antik Yunan. İzmir: Tudem, 2006

“Antik Çağdan Günümüze bir Şifa Kaynağı”. Dergipark. Web 23.01.2025.