4000 yıllık uzun ve soylu bir geçmişe sahip olan gitar başta olmak üzere, bir çok telli çalgının, Hitit Uygarlığı‘ndan bu yana var olduğu tahmin edilmektedir. Müzik tarihine kattığı değer ile telli çalgıların ataları, İran yolu ile Arap dünyasına, daha sonraları ise İspanya ve Avrupa’ya geçerek çeşitli evrelerden geçmiştir.
Kithara
Kithara, modern Yunancada klasik gitarı tanımlayan ve temsil eden telli bir Antik Yunan çalgısıdır. Döneminde düzenlenen törenlerde tanrı Apollon şerefine çalınan seçkin enstrümanlardan olup, bir diğeri de M.Ö 7. yy’da dört telli bir yapıya sahip olan Phorminx‘tir.
Gitar kelimesi, eski Sanskrit “String-Tar” kelimesinden, Guitar kelimesi ise eski farsça “Chartar”ın bir türevi olup, dört telli anlamına gelmektedir. Bu türde birçok enstrüman ve türevleri (3-5 telli) ortaçağ el yazmalarında ve Roma zamanından kalma kilise ve katedrallerdeki taş oymalarda görülebilir. Gitara benzeyen en eski enstrüman 3500 yaşında olan, Mısır’lı şarkıcı Har-Mose’ye aittir.
Dutar-Setar
Ortaya çıkan antik kalıntılar, bir çok telli enstrümanın varlığını ortaya çıkarmış, çoğunun isminin de “Tar” ile sona erdiği keşfedilmiştir. İki telli Türkistan çalgısı olan “Dutar” ve üç telli İran çalgısı “Setar” örneklerinde olduğu gibi. Arkeologlar tarafından kayıtlara geçen en eski telli enstrümanlar tanbur ve arpler olup, arplerin yapımları için kaplumbağa kabuğu, sap ve telleri için bağırsak ve ipek kullanılmıştır.
Tanbur-Ud
Tanbur, genellikle tahta, yuvarlak kavisli gövdeden oluşan, uzun saplı ve telli bir enstrüman olarak bilinir. Tanbur, muhtemelen daha çok nota sığdırılabilsin diye kase Arp’ın boyun kısmı olarak geliştirildi. Mısır‘daki mezar resimleri ve taş oymalarda, Babil ve Sümer uygarlıklarından kalma antik kalıntılarda bu çalgıların örnekleri mevcuttur.
Gitarı tanımlamak, gitarı tambur ailesinin diğer üyelerinden ayırt etmek için oldukça önemlidir. Gitarın tüm temel özelliklerini gösteren en eski ikonografik gösterimi 3300 yıllık Hitit gitarına ait olmakla birlikte Türkiye’nin Çorum-Alaca Höyük bölgesindedir. Yine telli çalgılar ailesinden olan ud, kısa saplı, çok telli, gövdesi armut biçimli, yüksek eğimli, keskin ve ayrıntılı bir enstrümandır.
Avrupaya, Mısır ve Mezopotamya bölgesinden gelen ve erken zamanlarında 4 telli olan gitar, arp ve tanburların eski zamanlarda gezginler, tüccarlar ve denizciler sayesinde dünyaya yayılması ile tanınmıştır. Dört telli olan ince belli Chartar, İspanya’ya ulaşmış, burada şekli ve yapısı değişmiş, teller hep birlikte ayarlanarak “Guitarra” ve “Chitarra” olarak bilinen halini almıştır.
Gelişim Süreci
4 çift telli gitar (Chitarra) formu, Rönesans’ın başlarında baskın hale gelmeye başlamış ve bu enstrüman için ilk eser 16. yüzyılda İspanya’da yazılmıştır. 5 çift telli Battente gitarı ise ilk kez İtalya’da ortaya çıkmış ve modern akortlamaları burada geliştirilmiştir. 6 çift telli gitar, 17. yüzyılda İtalyanlar tarafından önemli ölçüde geliştirilmiş ve böylece 6 telli modern gitarın evriminde önemli bir rol oynamıştır.
Amerika’ya göçen Almanlar, gitar yapımına başlayarak 1900’lerde çelik telli gitarların üretim standardını belirlemişlerdir. Amplifikasyonun gelişmesiyle, ses kutusundan bağımsız olarak müzik icra etmek mümkün hale gelmiş ve 1930’lar ile 1940’ların başında bu doğrultuda çeşitli deneyler yapılmıştır. Yüzyılın sonlarına doğru ise Orville Gibson, archtop gitarları üretmiştir. Bu gitarlar, daha özgür titreşime sahip olduğu için daha yüksek ses üretimi sağlamıştır.
Klasik Gitar
Klasik gitar dünyada en yaygın olarak kullanılan gitar çeşididir. 6 telli olup tahta gövde ve tahta klavyeden üretilmektedir. 19.yy’ın başlarında gövdesi modern gitar şeklini almaya başlayarak, 1850 yılında İspanyol usta Antonio Torres‘in gövdenin boyutlarını büyütmesi ve oranlarını yeniden düzenlemesi ile modern klasik gitar günümüzdeki şeklini almıştır. Bu yeni model enstrümanın ses ve tonunu ciddi bir şekilde geliştirmiş ve günümüze kadar tartışmasız olarak değişmeden kalmıştır.
Akustik Gitar
Görünüş itibariyle klasik gitarı andıran akustik gitar gövdesi daha şişman ve basıktır. Akustik gitar biraz daha sağlam kasaya sahiptir, klasik gitardan ağırdır ve tuşe yapısı daha farklıdır.
Elektro Gitar
1920’lerin sonuna doğru Hawai ve caz gitarlara manyetiklerin eklenmesi ile elektro gitar doğdu. Elektro gitar çok basit bir tanımla tellerin titreşimini, gövdesinde bulunan manyetikler sayesinde elektriğe çeviren ve böylece amfiye bağlandığında yüksek miktarda ses alınabilen gitardır.
Gövde, manyetikleri, sesin tonu ve seviyesini ayarlayan kontrol devrelerini içeren ve tellerin bir ucunun bağlandığı bölümdür. Teller, köprü adı verilen metal bir donanım üstünden geçerek ya gövdeye doğrudan ya da köprünün kendisine bağlanmaktadır.
Bas Gitar
Çalışma prensibi elektro gitara benzer. Fakat sesi normal gitarlardan kalındır. Portede bas gitar için Fa anahtarı kullanılır. Değişik çeşitlerde bas gitarlarda bulunmaktadır: 12 telli, 6 telli, 5 telli, perdesiz, kafasız.
Telli Gitar
Klasik 6 telli gitarlardan pek bir farkı yoktur. Tek farkı en üstte bulunan E (mi) telinden başka B (si) telinin de var olmasıdır. Yiannis Jurez Barilmeç, Luthier gitarını 1982 yılında piyasaya sürmüştür. Telif hakkını kısa bir süre geçmeden dünyaca ünlü gitarları üreten Ibanez firması almıştır ve şu an hala çoğu müzisyenin ilk tercihi olarak kullanılan bir markaya dönüşmüştür. Genel olarak sık kullanılan çeşitleri bunlar olup, bazı ülkelere ve müzik tarzlarına göre de farklı gitar çeşitleri yapılmıştır.
Kaynakça
- “Dünya Müzik Tarihi.” Anka Enstitüsü, Web.
- Say, A. (2006). Müzik tarihi. Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
- Elmas, Y. (1994). Sorularla Gitar, Pan Yayıncılık, İstanbul
- Küçükay, B. (1996). Klasik Gitar İçin Başlangıç Metodu, Evrensel Müzik Evi, Ankara.
- Kapak Görseli: gitarvizyon.blogspot.com
