Antik Çağ Olimpiyatları, Antik Yunanistan’da gerçekleştirilen spor etkinliklerinin düzenlendiği ve kültürel etkinliklerinde yer aldığı bir şenliktir. Her dört yılda bir gerçekleştirilen olimpiyatlar, insanlara sporun birleştirici özelliğini de gösterir. Yapıldığı süre zarfı boyunca katılım sağlayan şehir devletleri arasında ateşkes ilan edilerek güvenli bir etkileşim ortamı yaratılır.
Olimpiyatların Ortaya Çıkışı
Olimpiyatlar, günümüzden 2300 yıl öncesinde Antik Yunanistan’da Olimpia’da gerçekleştirilen şenliklere dayanmaktadır. Olimpiyatların ortaya çıkış amacı tam olarak bilinmese de tanrıları onurlandırmak adına düzenlenen spor ve sanat faaliyetleri olduğu söylenmektedir. İlk olarak Yunanistan’da, Yunan tanrılarının kutsal yaşam alanı olan Olimpia Dağı‘nda başladığı kabul edilir ve bu oyunların ilk düzenlendiği yerler Mora Yarımadası üzerindeki Elis ve Pisa kentleridir.
Tanrılara ithaf edilen olimpiyatların ortaya çıkışına dair birçok mit bulunur. Bu mitlerden en çok kabul görende olimpiyatlar, Zeus ve efsanevi kahraman Herakles (Herkül) ile ilişkilendirilmektedir. Birçok Yunan tanrısı ve kahramanı ilk olimpiyat oyunlarında yarışır. Zeus taht için babası Kronos’la güreşir, Apollo koşu yarışında Hermes’i geçer ve boksta Ares’i yener. Zeus’un oğlu olarak kabul edilen fakat tanrı olmayan Herakles ise güreşte ve pentatlonda unutulmaz zaferler elde eder. Sonraki olimpiyatlarda yarışan sporcular Herakles’in gücünü ve azmini benimseyerek zaferler elde etmeyi hedeflerler. Bu festival Zeus’a adanarak savaşların durdurulması, halkın barış içinde yaşaması ve tanrıların onurlandırılması amaçlanır.
M.Ö. 776 yılında düzenlenen festival Olimpia Dağı’nda gerçekleştirildiği için “olimpiyat” adını alır ve Antik Olimpiyat Oyunları başlangıcı olarak kabul edilir. Antik Olimpiyatlar, Hristiyanlık yayılmaya başladıktan sonra pagan geleneği olarak görülerek M.S. 393 yılında Roma İmparatoru Theodosius‘un emri ile sonlandırılır. Ancak, günümüz Modern Olimpiyat Oyunları‘nın temelini oluşturmaktadır.
Sporcuların Olimpiyatlara Hazırlanma Süreci
Olimpiyatlar, Antik Yunanistan’da ün ve onur kaynağı olarak görülürdü. Yunan şehir devletlerinden katılım sağlayan sporcular her ne kadar bireysel yarışsalar da kazandıkları zaferler ile hem kendilerine hem de kentlerine büyük bir onur ve ün getiriyorlardı. Tabii ki her yarışmada olduğu gibi olimpiyatlara katılım sağlayabilmek için belli başlı koşulların yerine getirilmesi gerekiyordu. En temel ve önemli koşul ise Antik Yunanistan’da özgür erkek vatandaş olmaktı. O döneme göre kadınlar, köleler ve yabancılar olimpiyatlara katılamıyordu.
Antik Yunanistanlı sporcular, Olimpiyat Oyunları’na katılmak için uzun yıllar boyunca hazırlık yaparlardı. Sporcular, çocukluk dönemlerinden itibaren spor okullarında veya özel antrenör eşliğinde özel eğitime tabi tutulurdu. Protein ağırlıklı sıkı diyetler yine kontrol sağlanarak uygulanırdı. Olimpiyatlar sırasında oynanan bazı oyunlar baz alınarak boks, güreş, atlama, koşu gibi alanlarda spesifik antremanlar yapılırdı. Olimpiyatlar başlamadan belli süre önce, sporcuların birbiriyle rekabet ortamında antreman yapmasına olanak sağlayan kamplar planlanırdı. Bu kamplar sayesinde sporcular hem rakipleri hakkında bilgi edinir hem de fiziksel olarak sıkı bir antreman sürecinden geçerlerdi.
Antik Yunanistan‘da düzenlenen olimpiyatlar, yarışmaların yanı sıra dini bir tören niteliği de taşırdı. Sporcular, Olimpia’ya giderken Zeus’a kurban sunar ve dualar ederlerdi. Yarışmalara katılmadan önce ise her bir yarışmacının Zeus heykeli önüne geçerek en azından on ay boyunca eğitim görmüş olduğuna ve hiçbir hile yapmayacağına dair ant içmesi gerekiyordu.
Olimpiyat Oyunlarının Türleri ve Özellikleri
Yıllar geçtikçe oyunlarda çeşitlenmeler oldu ancak gerçekleştirilen ilk on üç olimpiyatta tek etkinlik koşu yarışıydı. Daha sonra pentatlon, dövüş sporları ve at arabası yarışları gibi birçok etkinlik daha olimpiyatlara dahil edildi.
1) Binicilik Etkinlikleri
Yarışlar hipodrom adı verilen bir alanda gerçekleştirilirdi. At arabaları birbirine çarpa çarpa öne geçmeye çalışırdı ve bu da hem kaza olasılığını hem de seyirci nabzını artırırdı. At arabası yarışının ardından at yarışları gelirdi. Dönemin şartları göz önüne alındığında binicilerin eyerleri olmadığı için hem biniciler hem atlar bakımından tehlikeli bir yarışma olsa da bu yarışlar seyirci tarafından büyük bir coşku ile izlenirdi.
2) Dövüş Sporları
Günümüzde de popülerliğini koruyan güreş, olimpiyatlarda ağır etkinlik olarak nitelendirilirdi. Sporcular arasında güreş, boks ve pankrasyon (tam temaslı güreş) müsabakaları düzenlenirdi. Bir maçta mola olmaksızın yarışmacılardan biri pes edene kadar dövüşülürdü. Boksörlerin ellerini korumak için ise yumrukları ince deri şeritlerle sarılırdı.
3) Koşu Etkinlikleri
Antik Yunanistan olimpiyatlarında gerçekleştirilen en eski ve prestijli etkinlik, bir stadyumun başından sonuna kadar süren koşu yarışıydı ve bu mesafe altı yüz olimpiyat ayak yani 192.28 metreydi. Olimpiyatlar bir sonraki oyunlara kadar geçen dört yıllık dönemde kazananın adı ile adlandırılır ve tarihler zafer listesine göre kaydedilirdi.
4) Pentatlon
Pentatlon, disk atma, uzun atlama, cirit atma, koşu ve güreş olmak üzere beş etkinlikten oluşur ve tamamı bir öğleden sonra gerçekleştirilirdi. Koşu ve güreş ayrıca etkinlikler olarak da yapılırdı.
Olimpiyatlarda Galibiyet
Antik Olimpiyat Oyunları‘nı kazanan sporcu büyük bir para ödülüne sahip olabiliyordu; fakat zaferin getirmiş olduğu en büyük ödül prestij ve onurdu. Aynı zamanda kazananın heykeli Zeus’un yanına yapılarak ya da şarkılara konu edilerek ölümsüzleştirilirdi.
Olimpiyatta kazananlara zeytin çelengi verilirdi. Zafer göstergesi olarak zeytin çelengi almalarının sebebi ilk yarışlarda Herakles’in kardeşleriyle birlikte koştuğu zamanda bu çelengi aldığına dair söylentiydi.
Antik Çağ Olimpiyatları Etkinlik Programı
1) Birinci Gün
Olimpiyatların ilk günü, sabah yemin töreni ile başlatılırdı. Haberci ve trompet yarışları gerçekleştirildikten sonra çocuklara yönelik koşu, güreş ve boks yarışmaları düzenlenirdi. Öğleden sonra programına başlanmadan önce ise Zeus Tapınağı‘nda dualar edilir, kurbanlar kesilir ve kahinlere danışılırdı.
Programın öğleden sonra kısmında filozoflar, şairler ve tarihçiler tarafından konuşmalar yapılırdı. Zeus Tapınağı turları da tamamlandıktan sonra insanlar arkadaşları ile buluşmalar gerçekleştirirdi.
2) İkinci Gün
İkinci günün sabahında at arabası ve at yarışları, öğleden sonrasında ise pentatlon gerçekleştirildi. Kahraman Pelops uğruna cenaze törenleri akşam vaktinde gerçekleştirilirdi; bu törenlerin ardından Zeus Tapınağı çevresinde ziyaretçi geçişi başlar, zafer ilahileri söylenirdi. Gün, devam eden ziyafet ve eğlenceler ile sonlandırılırdı.
3) Üçüncü Gün
Yargıç, elçi, yarışmacı ve kurban hayvanlarının Büyük Sunak‘a geçişi ile başlayan üçüncü gün, koşu yarışlarına ayrılmıştır. Bu yarışların ardından Prytaneion‘da halka açık ziyafet verilirdi.
4) Dördüncü Gün
Olimpiyatların dördüncü gününde, akşam programı gerçekleşmemektedir. Sabah vakti güreş yarışmalarına, öğle vakti ise boks ve pankrasyona ayrılmıştır.
5) Beşinci Gün
Antik Yunan Olimpiyatları’nın son gününde düzenlenen yarışmalarının kazananları stadyumdan Zeus Tapınağı’na geçiş yapar ve bu kişiler yargıçlar tarafından zeytin çelenkleri ile taçlandırılırdı.
Kaynakça
- Öne çıkan görsel: Antik Yunan Olimpiyat Oyunları, At arabası yarışının galibi selamlanıyor ve şampiyon tacı veriliyor, De Courten, ABC News.
- Belis, Alexis. “Mythical history of the games”. The Met Museum. 2021,
https://www.metmuseum.org/perspectives/articles/2021/7/ancient-greek-olympic-games. Erişim Tarihi: 11.05.2023 - Ertuğrul, Erman. “Antik Olimpiyat Oyunları”. Arkeofili. 2016, https://arkeofili.com/olimpiyat-oyunlarinin-kokeni/. Erişim Tarihi: 11.05.2023
- Romano, David Gilman. “The Games” “The Athletes”. Penn Museum. https://www.penn.museum/sites/olympics/olympiccommercialism.shtml. Erişim Tarihi: 11.05.2023
- “The Olympic Games in Ancient Greece.” The British Museum. https://www.britishmuseum.org/sites/default/files/2019-09/british_museum_olympic_games.pdf. Erişim Tarihi: 11.05.2023
