Bazen başımızı kaldırıp bir binaya baktığımızda ya da internette o binanın fotoğrafını gördüğümüzde “Keşke ben de orada yaşasaydım!” deriz. Ankara‘da, Emek Mahallesi‘nde bulunan Yeşiltepe Blokları da benim için bu binalardan biridir. Bunun dışında Yeşiltepe Blokları, Ankara sivil mimari eserleri arasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Yüksek Mimar Demirtaş Kamçıl ve Yüksek Mimar Rahmi Bediz tarafından tasarlanan sekiz blokluk bu yapı, II. Dünya Savaşı sonrası modernizminin en önemli örneklerinden biridir. Zamanında ev sahiplerine sunulan yaşam tarzı ve bugün sosyal medyada gördüğü büyük ilgi arasında Yeşiltepe Blokları’na bir yolculuğa çıkalım!
Yüksek Mimarlar Demirtaş Kamçıl ve Rahmi Bediz Kimdir?
Demirtaş Kamçıl ve Rahmi Bediz, Ankara‘da birçok yapıya imza atan mimarlarımızdandır. Yeni Ankara‘nın dokusunu ilmek ilmek işleyen isimler arasında yer alırlar. İkisi de 1916 yılında doğan Bediz ve Kamçıl, sırasıyla 1941 ve 1942 yıllarında Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nden mezun olurlar. II. Dünya Savaşı’nın ardından yaygınlaşan modernizmden ilham alarak mesleki tasarımlarını gerçekleştirirler. Mimarlık alanında isimlerini duyurmaları ise Anıtkabir‘de, Emin Onat‘ın yanında şantiye mimarı olarak çalışmaları sonucu olur.
1952 yılında birlikte bir mimarlık ofisi açmalarıyla da Ankara’da birbirinden ayrılmaz bir ikili olarak anılmaya başlarlar. Hatta ünlü mimar Şevki Vanlı onları, “Ankara’yla özdeşleşen ikili” olarak tanımlar. İki mimar, sanki bir araya gelince işlev kazanan bir makine gibi çalışır. Hatta Demirtaş Kamçıl’ın hayatını kaybetmesinden sonra Rahmi Bediz, sadece ellerinde kalan işleri tamamlar ve mesleği bırakır. Birbirlerine ve mesleklerine bu kadar bağlı olan iki dostun, Ankara’ya bıraktığı en önemli yapılardan biri de Yeşiltepe Blokları Kooperatifi’dir. Bu yapı öylesine önemlidir ki neredeyse 65 yıldır Ankaralılar tarafından hâlâ konuşulmaktadır.
Yeşiltepe Blokları’nda Yaşam
Yeşilçam’ın en ünlü filmlerinden Köyden İndim Şehire filmindeki Ali Rıza Emmi’nin köyden gelen misafirlerini götürdüğü evinin de bulunduğu Yeşiltepe Blokları, ev sahiplerine farklı bir yaşam alanı sunar. İlk ev sahiplerinden, bugün yaşayanlara bir kültür mirası aktarılmaya devam etmektedir.
8 bloktan oluşan kooperatif ilk başta tamamen Yeşiltepe Blokları’na ve Yeşiltepe Yapı Kooperatifi’ne aitken, daha sonradan beş ve altı numaralı bloklar Yıldıztepe Yapı Kooperatifi’ne teslim edilir. Ancak isimleri farklı da olsa, sekiz blok da izole bir mahalle havası veren sitenin içinde yer alır. Bu “mahalle” Emek Mahallesi’nin önemli bir kısmını kapsar: Kırım Caddesi (eski 10. Cadde), Bişkek Caddesi (eski 8. Cadde), 6. Sokak (eski 81. Sokak) ve 7. Sokak (eski 79. Sokak) girişleri bulunur. Dört farklı cadde veya sokağa açılmasının yanı sıra Ankaray metrosunun Emek ve AŞTİ duraklarını kapsayacak kadar büyüktür.
Yeşiltepe Blokları’nın ilginç dış yapısı dışında, blokların içindeki yaşam tarzı ve mimari özellikleri de bu üne kavuşmasını sağlamıştır. Apartmanların içerisinde ya büyük bir galeri boşluğu ya da bir süs havuzu bulunur. Daireler ise sanki bir balkona açılır ve galeriyi ya da havuzu görür şekilde konumlandırılmıştır. Bu nedenle apartman sakinleri, birbirleriyle yakın bir ilişki içinde olmaktan kaçınamazlar. Hatta birçok ev sahibi bu balkonlara bitkiler koymuş, kapılarının önüne birer sandalye ve masa çıkarmıştır. Yeşiltepe Blokları’nın sosyal medyada bu kadar ün kazanmasının nedeni de bu sandalye ve masalar oldu. Komşuluk kültürünün gitgide tarihe karıştığı son yıllarda, kapıların önünde yer alan birer sandalye ve masa bile kullanıcıların ilgisini çekti. Aslında bu komşuluk kültürünün ve ortak paylaşım alanı kullanımının devam etmesinin sebebi Yeşiltepe Blokları’nda yaşayan kişilerdir. Birçoğu, apartmanların yapıldığı ilk günlerde orada yaşayan ailelerinden miras kalan dairelerde kalıyor. Bu nedenle yaşam tarzını; apartmanın kültürüne alışık, bu kültürde büyümüş kişiler olarak devam ettirebiliyorlar.
Hatta sitede büyüyen çocuklar; burada bisiklet sürmeyi öğrenmiş, yakındaki okullara gitmiş ve çok yakın arkadaş olmuşlar. Sadece çocuklar arasında değil, sitede yaşayan yetişkinler arasında da yakın bir ilişki varmış. Vaktinde iki meclis başkanı dahil olmak üzere üst düzey bürokratlar, Amerikalı mebuslar ve ünlü sanatçılar yaşarmış. Ancak bu kişiler arasında hiçbir sınıf farkı hissedilmez, herkes sade bir hayat sürermiş. Sitede yaşamış ünlüler arasında ise Suna Kan, Alpay, Cüneyt ve Ayten Gökçer, Fikret Ünlü, Türkan Akyol, Kemal Güven ve Ulvi Cemal Erkin gibi isimler yer alıyor.
Dün ve Bugün Yeşiltepe Blokları
1973. Fotoğraf: Harrison Forman. Kaynak: Eski Ankara Fotoğrafları, Instagram 21.08.2024
İlk dairenin 1963 yılında teslim edildiği Yeşiltepe Blokları, inşaatın başladığı 1956 yılında şehrin dışında olduğu düşünülerek yapılır. İlk yıllarında sitede ne bir ağaç ne de yeşil bir alan vardır. Ancak ilerleyen yıllarda Yeşiltepe Blokları; şehrin ortasında, ağaçlarla dolu, fakat yine de izole bir alan hâline gelir. 1995 yılında AŞTİ’nin, 1996 yılında Ankaray’ın yapılmasıyla şehirden uzak yaşam son bulur. Mahallenin nüfusu artar, çevrenin sosyolojik yapısı değişir ve insan sirkülasyonu artar. Böylelikle Yeşiltepe Blokları’ndaki yaşam, insanlara eskisi kadar ilginç gelmemeye başlar.
Oysaki çocukluğundan beri Yeşiltepe Blokları’nda yaşayanların anlattıklarına göre yaşam, şehir merkezinin genişlemesinden önce çok farklıdır. Şu an ellisini aşmış bir ev sahibinin anlattığına göre, o küçükken arkadaşları ziyarete geldiğinde en çok binada bir asansör oluşuna şaşırırlarmış. Hatta çöp asansörü sisteminin varlığını birçoğu anlayamazmış. Şimdi ise bir apartmanda asansör olmayınca şaşırıyoruz. Ayrıca, birçoğu bisiklet sürmeyi sitenin bahçesinde öğrenmiş. Ancak bugün bahçede, “Bisiklete binmek yasaktır” yazan bir tabela bulunuyor. Sitede çocukların özgürlüğü, sosyalleşme ihtiyacı da kısıtlanmış durumda. Ancak basketbol ve tenis sahaları, oyun parkları hâlâ bu ihtiyacı hem gençler hem de çocuklar için karşılıyor.
Komşuluk, kolektif yaşam ve modern mimarinin özelliklerinin korunması Yeşiltepe Blokları’nı onca yıl sonra hâlâ konuşulmaya değer kılıyor. Ancak bazı apartmanların yan duvarlarından sıvalar dökülmesi, dairelerin ilk amacından uzak bir şekilde yenilenmesi; birçok değer gibi Yeşiltepe Blokları’nın da eskisi kadar korunmadığını gösteriyor.
Yeşiltepe Blokları’nın Mimari Özellikleri
Kültürüyle, mimarisiyle, insanlarıyla Yeşiltepe Blokları; Yüksek Mimar Demirtaş Kamçıl ve Yüksek Mimar Rahmi Bediz’in yaratıcı zihinlerinden çıkarak hayat bulur. Blokların mimari tasarımları da inşaatının başlangıcı da 1956 yılında gerçekleşir. Yeşiltepe ve Yıldıztepe Blokları, sekiz bloktan oluşur. Her blok üç koldan, her kol iki daireden yani her kat 6 daireden oluşur. Zemin kat ve 9 normal kata ek olarak teras çatı sistemiyle bir teras kat yer almaktadır.
Birleşen üç kolun zemini, bir galeri boşluğuna bağlanır. Ortada büyük bir altıgen zemin vardır. İkili dairelerden oluşan grupların, üçlü gruplar haline getirilerek arada boşluk elde edilmesiyle havadar bir ortam sunulmuştur. Bloklar; alanın kenarlarında gruplanmış, ortada büyük bir açık alan oluşturulmuştur. Bu açık alanda ya bir galeri boşluğu ya da bir süs havuzu bulunur. İşin ilginci, galeri boşluğunun üstü açıktır. Yani yağmur, kar yağdığında bu galeri sayesinde apartmanın zemininde de yağış görülür.
Dairelere, galeri boşluğunu çevreleyen yatay koridorlardan ulaşılmaktadır. Her kolda ayrı bir asansör ve ikişer daire bulunmaktadır. Daire planlarında; salon ve bir oda ön cephede yer alırken bir oda, mutfak ve lavabolar dairelerin arasındaki boşluğa bakacak biçimde konumlanmıştır. Bu ikili gruplama arasında yer alan koridor, girişten başlayarak tüm mekânları birbirleriyle ilişkilendirmektedir. Ayrıca mutfaklar, yatak odaları dışındaki tüm alanlara bağlanmaktadır. Bloklar; özel kilitli kapı kolları, ıslak hacimlerde kullanılan özel karo seramik malzemeleri ile de dönem yapılarından ayrılmaktadırlar. Dönemin genel modasına uygun olarak asansörlü ve çöp bacalı inşa edilmişlerdir.
Savaş sonrası modern mimarinin en önemli örneklerinden olan Yeşiltepe Blokları, Ankara sivil mimari eserlerinin en önemli örneklerindendir. Umarım ki bu “mahalle” hak ettiği şekilde korunur ve yaşattığı kültür devam ettirilir.
Gain’de yayınlanan Ankara Apartmanları programının Yeşiltepe Blokları bölümünden bir kesit:
Kaynakça
“Sivil Mimari Bellek Ankara 1930-1980”. Sergi Kataloğu. Baskı: 1.000 adet. Kasım 2014, Ankara. ISBN: 978-975-97802-3-4. VEKAM. Yayın No: 31. Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi.
Taşdemir, Fırat. “”Köyden İndim Şehire” filminin bir bölümünün de çekildiği bina sosyal medyada ilgi görüyor”. Anadolu Ajansı. Web. 13.02.2025
“Yeşiltepe Blokları, Yıldıztepe Blokları”. Koç Üniversitesi Digital Collections. Web. 13.02.2025
“Ankara Apartmanları-Yeşiltepe Blokları”. Gain. Gain, 18 Mayıs 2022, Web. 13.02.2025
Altan, T. Elvan. Ankara’da İz Bırakan Mimarlar Serisi I: Demirtaş Kamçıl – Rahmi Bediz. Ankara: VEKAM, 2019.
