Anahita: İran’ın Su Tanrıçası

Ardvi Sur Anahita, Aredvi veya Anaitis gibi çeşitli isimlerle de tanınan Su Tanrıçası Anahita‘nın kökenleri, Pers Mitolojisine ve eski Zerdüşt metinlerine kadar uzanıyor. Canlılara hayat veren suyu ve topraktaki mahsulün bolluğuyla doğurganlığı sembolize eden Anahita’nın bir diğer önemli rolü ise doğanın onarıcı gücünü temsil eden şifa ve sağlıkla bağdaşlaşmış olmasıdır. Adını suyun saflığından alan Anahita, günümüzde mitoloji ve diğer birçok inançta sembol olarak görülen birçok farklı etki alanına sahip.

Anahita’nın Kökenleri ve Önemi

Zerdüştlükte dini metinlerden biri olan Avesta‘da Anahita’dan; efsanevi Hara Dağı‘ndan akan, Dünya’yı besleyen ve tüm canlıların yaşam kaynağı olan suların kişileştirilmesi olarak bahsedilir.

Orta Farsça konuşulan dönemde Ardvi Sur olarak adlandırılan Anahita, Anadolu kültüründe özellikle Ermenilerce Ana Tanrıça olarak görülüyordu. Ermenistan’da Anahid adıyla bilinen tanrıça onuruna eski Ermeni takviminin ilk ayı olan Navasard’ın on beşinci gününde en yakın nehrin kenarında ‘Altın Ana’ Festivali düzenlenip buzağı kurban edilmekte, kendisi Aramazt ve Vahakn ile birlikte Ermenistan’ın üç koruyucu tanrısından birisi kabul edilmekteydi. MÖ 436 – 358 yılları arasındaki Artaxerxes Dönemi‘nde de Soesa, Ekbatana ve Babil’de adına pek çok tapınak inşa edilmişti. Eski Persler için altın bir çağ olan MS 3 ve 7. yüzyıllar arasında ise Anahita, Pers İmparatorluğu için merkezi konumdaydı. Zerdüştlüğe körü körüne bağlı olan o dönemin Sasani Hükümdarları, Anahita’nın var olan statüsünü zirveye ulaştırmış ve onu Zerdüşt tanrıları arasında en yüksek konuma getirmişlerdi.

Sasani Dönemi Pers İmparatorluğunun siyasi, ekonomik ve kültürel olarak en gelişmiş dönemi olurken Anahita’ya adanmış çok sayıda tapınak ve kutsal alanın inşası, onun saygın ve etkili bir tanrıça olarak konumunu daha da sağlamlaştırdı. İslami dönemde ise Anahita’nın su ve doğurganlıkla olan ilişkisi Meryem Ana‘nın bir çağrışımı olarak görüldü. Zarif tavus kuşunun yer aldığı ikonografisi, İslam dünyasının sanatsal ve mimari geleneklerine dahil olarak Anahita’nın statüsü birçok inançta sağlamlaşmaya devam etti.

Anahita’nın Nitelikleri ve Etki Alanları

Anahita’nın sarsılmaz statüsünün bir nedeni olarak özellikle Zerdüştlük olmak üzere, inananların yaşamlarında hayati bir figür haline gelmişti. Bu şekilde Anahita, suyun da ötesine geçerek derinden iç içe geçen çeşitli alemleri sembolize etmeye başlamıştı.

Su ve Doğa

Başlangıçta çoğunlukla su ile ilişkilendirilmesinin sebebi olarak Zerdüşt kozmolojisinde, efsanevi Hara Dağı’ndan akan Dünya’nın tek vazgeçilmezleri olan su kaynakları ve doğa ile olan ilişkisi geçmektedir. Nehirlerin ve diğer su kaynaklarının tanrıçası olarak o dönemde bu inancı yaşamlarının merkezi haline getiren eski Pers’in kurak bölgelerinde yaşamın sürdürülmesi için gerekli olan bu su kaynaklarının devamlılığını sağlamakla sorumluydu.

Aşk ve Bereket

Zerdüşt ritüellerinde ve çeşitli törenlerde toprağın verimliliğini, çiftlik hayvanlarının sağlığını ve toplumun refahını sağlamak için Anahita çağırılırdı. Eski Pers’in tarıma dayalı ekonomisinde mahsul ve hayvancılığın insanların hayatta kalması için hayati önem taşıdığı zamanlarda Anahita, doğurganlığın ve bereketin sembolü olarak nitelendiriliyordu. Ayrıca evli çiftlere bahşettiği nimetler ve aile soyunun devamını sağlama yeteneği nedeniyle saygı görüyordu.

Yaşam, Ölüm ve Yeniden Doğuş

Yaşam ve ölüm döngüsünü kontrol eden tanrıça Anahita, ruhun güvenli geçişini sağlamak ve ölen kişiyi öbür dünyaya yönlendirmekle görevliydi. Aynı zamanda Anahita’nın, doğal dünyayı yenilediğine ve bu kozmik düzenin devamının kontrolünü sağladığına inanıldığı için yeniden doğuş ve yenilenme kavramlarıyla da ilişkilendirilirdi. Yaşamın başlangıcını ve sonunu kapsadığı bu rolü, evren ve insanın bütünlüğüne olan gücünün en büyük kanıtıydı.

Savaş ve Savunma

Anahita’nın savaş ve savunmadaki rolü, ilahi gücünün Pers İmparatorluğu ve diğer zerdüştleri koruduğuna inanılmasıyla bağlantılıdır. Savaşlarda ve tehlikeli anlarda bir Savaş Tanrıçası olarak dış tehlikelerden korunabilmek ve kendilerine rehberlik edebilmesi amacıyla Anahita’ya yöneliyorlardı.

Aredvi Sura Anahita Tapınağı

Aredvi Sura Anahita Tapınağı olarak da bilinen Anahita Tapınağı‘nın, Part dönemine (MÖ 247 – MS 224) kadar uzandığına daha sonrasında ise Sasani İmparatorluğu (MS 224-651) döneminde genişletildiğine inanılıyor. Günümüz İran’ında bulunan tapınak, antik Kangavar kentinin yakınında stratejik bir konuma sahipti.

Yazımızda Anahita’ın herhangi bir niteliğinden bahsederken bile pek çok kültürü örnek vermemizden anlaşılacağı gibi tanrıça Anahita, günümüzde fazla konuşulmamasına kıyasla bilinen birçok kültürde eskiden ortaya çıkmış ve inananların dikkatini çekerek onların hayatında merkezi bir figür haline gelmiştir. Pars döneminde yapılan bu tapınak ise Anahita’ya duyulan bu güçlü inancı ve onun popülerliğini sembolize eden en büyük kanıtlardan biridir.

Kaynakça: