2018 yapımı Anadolu Turnesi, yönetmenler Deniz Tortum ve Can Eskinazi’nin ortak imzasını taşıyan; sadece bir müzik belgeseli değil, aynı zamanda Türkiye’nin kültürel, sosyal ve hatta politik katmanlarına dair keskin gözlemler içeren bir sinema deneyimi. Film, İstanbul merkezli alternatif bir müzik grubu olan Venus Music Peace Band’in, tam anlamıyla amatör bir heyecanla çıktığı Anadolu turnesini ve bu süreçte karşılaştığı yerel halkla olan etkileşimlerini odağına alıyor.
Alternatif Müziğin Taşrada Yankısı
Venus Music Peace Band’in Anadolu’daki seyahati, sadece sahne performanslarından ibaret değil. Gittikleri her şehirde—Afyon’dan Amasya’ya, Kayseri’den Eskişehir’e—kültürel bir yüzleşmeyle karşılaşıyorlar. Anadolu’nun geleneksel yapısıyla İstanbul’un alternatif müzik kültürü arasında gözle görülür bir çarpışma yaşanıyor. Bu çarpışma, yalnızca müzikal beğeni farklarıyla sınırlı kalmıyor; aynı zamanda kuşak farkını, dünya görüşlerini, yaşam tarzlarını ve beklentileri de açığa çıkarıyor.
Bu yönüyle belgesel, Türkiye’nin batısıyla doğusu arasındaki uçuruma işaret etmekten ziyade, o uçurumun içinde var olma çabasını ve diyalog kurmanın ihtimalini irdeliyor. Her performansta izleyicilerin tepkileri, zaman zaman şaşkınlık, zaman zaman eğlence, zaman zaman da yabancılaşma şeklinde belirse de, bu sahneler Türkiye’deki sosyal çeşitliliği çarpıcı biçimde resmediyor.
Yönetmenlerin Kamerasından Türkiye
Deniz Tortum’un deneysel sinemaya ve gerçekliğin kırılgan yapısına olan ilgisi, Can Eskinazi’nin gündelik hayata ve sade ritimlere dair gözlem gücüyle birleştiğinde ortaya ortaya oldukça samimi ve özgün bir belgesel dili çıkıyor. Filmin tamamı siyah-beyaz çekilmiş olması da bu dilin bir uzantısı. Eskinazi bu tercihi, görüntüyü “zaman dışı” hale getirerek daha kalıcı bir anlatı sunmak ve filmi, bir tür arşiv belgesi gibi konumlandırmak için yaptıklarını belirtiyor.
Ayrıca filmde herhangi bir dış ses ya da yorumcu anlatımının olmaması, izleyiciyi doğrudan gözlemci konumuna yerleştiriyor. Bu yaklaşım, izleyicinin sahneleri bir bakış açısıyla değil, doğrudan deneyimlemesini sağlıyor. Yönetmenlerin bu tercihi, izleyiciye “film izlemekten çok bir turneye eşlik ediyormuş” hissi veriyor.
Bu anlatım biçimi, belgeselin yalnızca bir müzik turunu değil, Türkiye’nin sosyo-kültürel haritasını da belgeler nitelikte işlemesini sağlıyor. Kamera, anlatıcı bir sesin yönlendirmesine başvurmadan, yalnızca gözlemliyor. Bu tercih, izleyiciyi edilgen bir konumdan çıkarıp, sahneler arasında kendi yorumunu üretmeye zorlayan aktif bir konuma yerleştiriyor.
Filmin dili sade ama etkili; gösterdiği kadar göstermediği şeylerle de düşündürüyor. Özellikle bazı sahnelerdeki sessizlikler—ne bir müzik sesi ne bir konuşma—izleyiciyi alışıldık ritimlerin dışına çıkararak, o anın doğal ritmine teslim olmaya davet ediyor. Bu sessizlikler, Anadolu şehirlerinde yaşanan kültürel temasların kırılganlığını da daha hissedilir kılıyor.
Müzik: Sadece Bir Performans Değil, Bir Ara Yüz
Venus Music Peace Band’in müziği, belgeselde yalnızca işitsel bir öge değil, aynı zamanda sosyal bir test alanı gibi işliyor. Grubun sahnedeki varlığı, gittiği yerlerde “alışılmamış” olanı temsil ediyor. Seyircilerin şaşkın bakışları, bazen tebessüme, bazen çekinceye, bazen de sessiz bir kabule dönüşüyor. Müzik bu anlamda iki farklı dünyanın —İstanbul merkezli alternatif kültür ile Anadolu’nun yerel kodları— birbirine dokunmasını mümkün kılan bir yüzey haline geliyor.
Ancak bu yüzey her zaman pürüzsüz değil. Belgesel, müzikle kurulan bu etkileşimin her zaman duygusal bir bağ yaratmadığını da dürüstçe gösteriyor. İzleyicinin ilgisiz kaldığı ya da mesafe koyduğu anlar, sanatın ve iletişimin sınırlarını da sorgulatıyor. İşte tam da bu yüzden film, romantik bir yol hikâyesinden çok daha fazlası.
İlgilenenler için Venus Music Peace Band tarafından, turne sırasında ziyaret edilen illerden esinlenilerek oluşturulmuş özel bir çalma listesi de mevcut!
Anadolu Turnesi belgeselini MUBI platformu üzerinden izleyebilirsiniz. Belgeselin fragmanına ise buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynakça:
Altyazı. “Anadolu Turnesi: Bugünün Zamansızlığı.” Altyazı, https://altyazi.net/yazilar/elestiriler/anadolu-turnesi-bugunun-zamansizligi/. Erişim 16 Nisan 2025.
“Anadolu Turnesi Yönetmenleri ile Zamanın Ruhunu Yakalamak Üzerine.” Bant Mag, https://bantmag.com/anadolu-turnesi-yonetmenleri-ile-zamanin-ruhunu-yakalamak-uzerine/. Erişim 16 Nisan 2025.
“Anadolu Turnesi.” MUBI, https://mubi.com/tr/tr/films/anatolian-trip. Erişim 16 Nisan 2025.
