Albert Camus, edebiyat dünyasında bir dönemin ruhunu şekillendiren yazarlardan biri olmuştur. 1957 yılında kazandığı Nobel Edebiyat Ödülü, yalnızca bir yazarın başarısını değil, aynı zamanda varoluşçu felsefenin ve insana dair derin sorgulamaların evrensel kabulünün zaferini de simgeler.
Nobel Ödülü’nün Albert Camus’nun Duruşundaki Etkisi
Camus, Nobel Ödülü’nü kazandığında yalnızca kırk dört yaşındaydı. Bu, o dönemde ödülü alan en genç yazarlardan biri ünvanını almasını sağladı.
Ödüle dair yaptığı açıklamalarda Camus, ödülün kendisi için büyük bir onur olduğunu dile getirerek başlar, aynı zamanda ödülün kendisine büyük bir sorumluluk ve baskı yüklediğini de belirtir. Öyle ki ödülün ardından eserlerinde daha insani meseleleri konu alır ve kendini bu konunun temsilcisi olarak görür. Bu nedenle Nobel Ödülü, onun hem kişisel hem de edebi dönüşümünü hızlandıran bir dönüm noktası olmuştur.
Nobel Ödülü Öncesi: “Saçma”nın Edebiyatı
“Fakat herkes bilir ki hayat, yaşanmak zahmetine değmeyen bir şeydir. İnsan madem ki ölecektir, bunun nasıl ve nerede olacağının önemi yoktur. Ölümle biten yaşam saçmadır, evet bunda kuşku yok.” (s. 103)
Camus’nun Nobel Ödülü öncesinde 1930’ların sonunda başlayıp 1950’lere kadar devam eden erken dönemi, onun “saçma” olarak nitelendirdiği absürdizm felsefesi etrafında tematik olarak şekillenmiştir. Bu felsefe üzerine yazdığı eserler, insanın evrende anlam arayışını sorgulayan ve varoluşun anlamsızlığını dile getiren düşüncelerle doludur. En önemli örnekleri Yabancı (L’Étranger) ve Sisifos Söyleni (Le Mythe de Sisyphe) adlı eserlerinde yer alır.
Eserlerinde kullandığı dil ve üslup, onun felsefesini destekler niteliktedir. Süslemelerden kaçınan, doğrudan bir anlatım tarzı benimsemiştir. Öyle ki Yabancı’da kullanılan bu yalınlık, karakterin ruh halini ve çevreye olan duygusal yabancıllığını okura tam olarak hissettirmiştir. Olaylar ve bu olayların karşısında karakterlerin tepkisizliği de bir o kadar rahatsız edicidir. Yine de Camus, duygusal yoruma yer vermeyerek, mesafeyi nötr tutmuş; okurun nesnel bir gözlemci konumunda kalmasını sağlamıştır.
Camus, ahlak kavramının, insanlar tarafından oluşturulduğu ve mutlak doğru diye bir şeyin olmadığını, insanın hayatın saçmasını kabul etmesiyle de kendi ahlak anlayışını yaratabileceği görüşündedir. Yabancı’nın karakteri Meursault, bu görüşün edebiyattaki en büyük yansımalarındadır.
Albert Camus, insanın yaşamının anlamsız bir anlam arayışıyla savrulup durduğu “saçma” durumunu, Sisifos Söyleni eserinde de konu sürdürmüştür. Bu sefer, Yunan mitolojisindeki Sisifos’un hikâyesi üzerinden açıklar. Sisifos, tanrılar tarafından sonsuza dek bir kayayı bir dağın tepesine itmeye ve kayanın tekrar aşağı yuvarlanmasını izlemeye mahkum edilmiştir. Karakterin sonuçsuz ve sonu olmayan çabası, Camus’nun “saçma” kavramını somutlaştırmak için kullandığı en belirgin metafordur.
“Evet, insan kendinde başlayıp kendinde biter, ötesi yoktur. Eğer bir şey olmak istiyorsa, bu yaşam içinde olur. Şimdi bunu fazlasıyla biliyorum. Fatihler bazen yenmekten ve aşmaktan söz ederler. Ama hep ”kendisini aşmak”tır demek istedikleri.” (s. 104)
Nobel Ödülü Sonrası: İsyanın Sesi
1957 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Albert Camus, ödülü, “açığa çıkardığı insani bilinç ve toplumsal adalet meselelerindeki derinliği” nedeniyle almıştır. Nobel Ödülü, aynı zamanda, kendisine büyük bir sorumluluk yüklemiştir; yalnızca bireysel değil, toplumsal adaleti ve insanlığın ortak sorumluluklarını ele aldığı bir dönüşüme başlatmıştır.
Camus, bu dönem eserlerinde dil ve üslup zenginleşmesine gitmiş, betimlemelere yer vermiş ve eserlerine daha sanatsal bir ton katmıştır. “Saçma” karşısındaki bireysel isyanın yerini toplumsal dayanışmaya bırakarak, isyanın derinliklerine umudu saklamıştır. Çevresindeki olaylara duyarsız kalmayan, ahlakî bir tutuma sahip karakterler oluşturmuştur; Düşüş (La Chute) romanında Jean-Baptiste Clamence’in ahlaki çelişkileri bu temayı açıkça yansıtır.
“Hiçbir zaman rüşvet almadım, bunu söylemeye gerek yok, ama hiç kimse için aracılıkta bulunmaya da tenezzül etmedim. İşin daha da az rastlanır yanı, hiçbir zaman yalan söylemedim. Yalan söylemek, bir başkasının gerçeği üzerinde hak iddia etmek demektir.” (s. 20)
Son döneminde, insanlık tarihine ve ortak acılara daha fazla vurgu yapması, bireyin geçmişle olan bağlarını anlamlandırma çabasını da öne çıkarmıştır. Bu tema, Albert Camus’nun ölümünden sonra yayımlanan otobiyografik eseri İlk Adam (Le Premier Homme)’da daha belirgindir. Eser, Camus’nun çocukluğuna, kimlik arayışına ve kendi kökenlerini araştırmaya odaklanır.
“Şu bunalımlı, yaşamaya doyamayan, şu dünyanın kırk yıl boyunca kendisine eşlik etmiş ölümlü düzenine baş kaldırmış ve her zaman kendisini her türlü yaşamın gizinden ayıran duvarın karşısında hep aynı güçle çarpan, daha uzağa, daha öteye gitmek ve bilmek, ölmeden önce bilmek, var olmak için en sonunda, tek bir kez, tek bir saniye, ama kesinlikle bilmek isteyen yürekten başka bir şey değildi artık.”
-İlk Adam, s. 39
Albert Camus, Nobel Ödülü öncesi ve sonrası dönemlerinde, insan varoluşunun farklı boyutlarını keşfetmiş, işlemiş, her iki dönemde de ortaya koyduğu güçlü varoluşunu miras olarak bırakmıştır. Camus’nun bu dönüşümü, onun hem edebî hem de felsefî bir dahi olarak kalıcılığını pekiştirmiştir.
Kaynakça
- Camus, Albert. “Düşüş”. İstanbul: Can, 2024.
- Camus, Albert. “İlk Adam”. İstanbul: Can, 2023.
- Camus, Albert. “Sisifos Söyleni”. İstanbul: Can, 2024.
- Camus, Albert. “Yabancı”. İstanbul: Can, 2022.
