Dünya tarihinin en büyük on madencilik faciası arasında yer alan ve geçtiğimiz yıl dünyaya gözlerini yuman Kraliçe II. Elizabeth’in hükümdarlığı boyunca “en büyük pişmanlığım’’ ifadesiyle tanımladığı 21 Ekim 1966’da Galler’de gerçekleşen Aberfan Faciası, kraliyetin siyasi ve özel yaşamını konu alan Netflix dizisi The Crown‘da işlenmesiyle beraber gündemde yeniden yer almış ve büyük yankı uyandırmıştı.
“Aberfan Faciası” Nedir ve Nasıl Gerçekleşmiştir?
Merthyr Tydfil kasabası yakınlarında bulunan Aberfan köyünde gerçekleşen heyelan felaketinde yüz kırk dört kişi hayatını kaybetti. Felaketin en trajik kısmı ise faciada ölenlerin yüz on altısının gerçekleşen heyelanda toprak altında kalan köyün ilkokulunda eğitim gören çocuklar olmasıydı. Yıkımın gerçekleştiği Aberfan Kasabası, Güney İngiltere’de South East Wales bölgesinde yer alan, geçimini madencilikle sağlayan bir kasabadır.
Aberfan Faciası, elli yıla yakın süre boyunca bölgede bulunan, Merthyr Vale kömür havzasından çıkarılan ve Aberfan köyünün yakınlarında bulunan Mynydd Merthyr tepesine yığılan maden atığı toprakların ve kömürle karışık molozların, günlerce sürmüş sağanak yağış sebebiyle sabah saat 09.15’te kayarak köyü altına alması sonucu meydana gelmiştir. Maden, kazadan önce denetim konusunda yetersiz olması nedeniyle halk tarafından eleştirilmişti; nitekim Galler halkı endişeleri konusunda yanılmadı. Kömür madenciliğinin yoğun bir şekilde yapıldığı İngiltere’de özensizlik, dikkatsizlik ve çevre koşullarının önemsenmemesi gibi nedenler Aberfan Faciası’nın gerçekleşmesine sebebiyet vermiştir.
Kasaba civarında toplanan kömür ocağından çıkan atıklar ve çöplerin bir araya getirildiği arazinin yer ve zemin koşullarının durağan olmaması kazanın önünü açan asıl unsurdur. Yaklaşık 40 bin metreküp moloz, çamur ve toprak; 18 ev, 2 kır evi ve en büyük can kaybının yaşandığı Pantglas İlkokulu binasını da altına almıştır. Binada yaşları 7 ila 10 arasında 116 çocuk ve 5 öğretmen olduğu bilinmektedir. Kaymanın ardından 10’dan fazla ev tamamen toprağa gömülmüştür. Gerçekleşen heyelan sonucunda okul binasının bir kısmı tamamen yıkılmış, geriye kalan kısmında bulunan sınıflar ise içindeki öğretmen ve öğrencilerle beraber çamur ve toprakla dolmuştur.
Faciadan hemen sonra köy halkı, maden işçileri, kurtarma ekipleri ve çevre yerleşim alanlarından birçok gönüllü tarafından kurtarma çalışmaları başlatılmıştır. Çalışmada okul enkazından çok az sayıda çocuk sağ olarak kurtarılabilmiştir. Okuldaki öğretmen ve öğrencilerin cansız bedenlerine ulaşılması ise yaklaşık bir hafta sürmüştür. Faciada hayatını kaybedenlerin ölüm nedenleri ise oksijen yetersizliği veya çarpma–ezilme sonucu yaralanma olarak kayıtlara geçmiştir.
Aberfan Faciası’nın Ülke Yönetimindeki Yansıması
Bu facia ülke siyasetine adeta bomba gibi düşmüştür. Olay duyulur duyulmaz 2021 yılında hayatını kaybeden kraliçenin eşi Kral Philip bölgeye doğru yola çıkmıştır. Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth’in, kazadan 8 gün sonra bölgeyi ziyaret etmesi ise dönemin siyasileri ve Galler halkı tarafından ciddi tartışmalara neden olmuştur.
Bu duruma sebep olarak, II. Elizabeth’in dönemin başbakanı İşçi Partili Harold Wilson’a, yetiştirilme tarzı ve geçirdiği çocukluk nedeniyle duygularını yansıtma konusunda çok zorlandığını itiraf ettiği bilinmektedir. Başbakan Harold Wilson, Kraliçe Elizabeth’e birden fazla kez Galler’e gitme konusunda teklifte bulunmuş ama Elizabeth teklifleri kabul etmemiştir.
Saraya yakın kaynakların ve kraliçenin eski özel sekreterinin verdiği bilgilere göre; Kraliçe II. Elizabeth’in en büyük pişmanlığı felaket bölgesine geç gitmesidir. Bu olaydan sonra Elizabeth, Galler’i birçok kez daha ziyaret etmiştir.
Günümüzden Aberfan Faciası’na Bakış
1966 yılında yaşanan felaketten sonra Aberfan Halkı, günümüzde modern bir görünüme sahip kasabalarında hayatlarına devam etmektedir. Faciada hayatını kaybedenlerin mezarları başında her yıl anma törenleri yapılmaktadır; bu törenler esnasında facianın neden ve nasıl gerçekleştiğinin konuşulduğu toplantılar yapılır. Maden kazalarının önlenmesi konusunda önemli konuşmalar gerçekleşir.
Olayın tekrar gündeme gelmesi ise kraliyetin siyasi ve özel hayatının işlendiği The Crown dizisinin üçüncü sezon üçüncü bölümünde anlatılmış olmasıdır. Sürekli tartışmalara neden olan dizi, bu sebeple de mercek altına alınmıştır.
Kazanın ardından Başbakan Wilson, kraliçeye olay yerine gidip gitmeyeceğini soruyor ve karşılığında “Kraliyet hastane ziyareti yapar, kaza mahalline gitmez.” cevabını alıyor. Hükümetin ve medyanın baskısında daha fazla dayanamayan Kraliçe Elizabeth, Aberfan’a gitmeye razı oluyor; ancak kraliçe duygularını gösterme konusunda küçükken aldığı eğitimler nedeniyle oldukça başarısız kalıyor ve hatta medya tarafından “kuru gözlerine peçete götürdüğü” gerekçesiyle çok ağır eleştirilere maruz kalıyor. Bölüm sonunda kraliçe, eşi Philip’in kendisine getirdiği bir kayıt nedeniyle sonunda ağlayabilmiştir. Kayıt, kazada yakınlarını kaybeden halkın söylediği ilahinin kaydıdır.
Kaynakça
- “Su ve Zemin Etkileşimi ile Oluşan Çevresel bir Felaketten Alınacak Dersler”. ABERFAN (Su ve Çevre Tekno. Dergisi – 143. Haziran 2020)
